Boeddhistische culturen: Chinese chants voor Kwan Yin

De twee stenen leeuwen voor de deur en de gouden tekens op de voorgevel doen op het eerste gezicht eerder aan een Chinees restaurant denken. Totdat ik door het plastic gordijn kruip en de wierook me tegemoet komt. Op een kleurrijk altaar vol bloemen en fruit staat een dikke Boeddha te lachen. Wanneer ik één meter verder de tempelruimte in wil lopen, zie ik net op tijd het bordje: ‘please use shoe covers’. De schoenen blijven hier aan – maar met een hoesje eromheen.

Het ritueel is net begonnen. De fotograaf en ik worden vriendelijk toegeknikt en naar een plaats gedirigeerd. Het zijn voornamelijk vrouwen die in de Chinees-boeddhistische Longquan-tempel de verjaardag van Kwan Yin komen vieren. Bijna allemaal dragen ze lange bruine gewaden. De nonnen zijn herkenbaar aan hun kaalgeschoren hoofd. Op dit moment wonen er tien van hen in het klooster boven de tempel. De mannelijke abt en zijn adjunct zijn niet aanwezig. Zij pendelen heen en weer tussen het moederklooster met dezelfde naam in Peking en deze dependance.

De ochtendceremonie bestaat uit het reciteren en zingen van voor ons onverstaanbare klanken. De bijbehorende Chinese karakters worden op een scherm geprojecteerd. Er zijn drie mogelijke houdingen: staan, knielen en voorovergebogen met het gezicht op een kussen. De volgorde wordt aangegeven met een belletje. De handen vouwen we steeds devoot tegen elkaar voor onze borst.

“We reciteren de 108 namen van de Boeddha”, legt zuster Xianching me na afloop uit. “We bidden tot hen en tot de standbeelden in de tempel. Daarnaast bidden we voor alle wezens: dat ze bevrijd mogen worden uit hun lijden.” Ze kondigt aan dat er vandaag nog drie ceremonies op het programma staan. Maar eerst worden we uitgenodigd voor een veganistische lunch. Als we willen mogen we ook meedoen aan de workshop ‘mantra van Kwan Yin voor leken’. “Maar die is wel in het Chinees”, lacht Xianching.

Boeddha’s en bodhisattvas

Kwan Yin, de bodhisattva van compassie, speelt een belangrijke rol in het Chinees boeddhisme, waar de nadruk ligt op liefdadigheid en maatschappelijke betrokkenheid. Ze staat centraal opgesteld op het altaar voorin de tempel. Toch valt haar beeltenis in het niet bij de reusachtige standbeelden die tegen de achterwand zijn geplaatst.

“Zij vertegenwoordigen de verschillende fases op het pad van de boeddhist”, vertelt Adri me tijdens de lunch. Hij stelt zich voor als ‘de huismeester’. Naast ons is hij de enige westerling in de tempel. Hij is getrouwd met een Chinese vrouw en zo in aanraking gekomen met het boeddhisme. “De twee staande beelden in het midden zijn leerlingen. Drie anderen, op een lotusbloem, zijn bodhisattvas. De grote zittende boeddha’s hebben de verlichting al bereikt.”

Hij legt uit: “Sakyamuni, in het midden, is de historische boeddha, herkenbaar aan het wiel op zijn schoot dat verwijst naar het achtvoudige pad. Links zit Amitabha en rechts de Medicijnboeddha.’ Allemaal hebben ze hun eigen functie: “tot Kwan Yin bid je voor je kinderen en je familie. Ze is een soort Maria. Amitabha vraag je om succes bij zakelijke ondernemingen en als je ziek bent, ga je naar de Medicijnboeddha.”

Streng

Qiu Cong bekijkt de ceremonie vanaf de zijkant. Als één van de weinigen draagt ze geen bruin gewaad over haar kleurrijke outfit. Vanwege haar moeder, die Tai chi- en Qigonglessen geeft in de tempel, komt ze hier regelmatig. Maar als ze eerlijk is, gaat ze liever naar de Chinese kerk: “Boeddhisme is zo streng, er zijn veel regels en de nonnen mogen bijna niks. In de kerk is het meer ontspannen: God houdt van je, ongeacht wat je doet.”

Tijdens de Culturele Revolutie was godsdienst in China verboden, vertelt Qiu Cong. Vanaf de jaren ’80 is er meer openheid en vrijheid om verschillende religies te ontdekken. Het geloof is volgens haar niet iets wat je kunt forceren: “het komt uit je ziel.”

Ook Adri vertelt me dat de nonnen zich aan veel voorschriften moeten houden: meer dan de mannen. “Vrouwen mogen bijvoorbeeld maar één keer intreden, terwijl mannen dat wel zes keer kunnen doen. Voor vrouwen geldt bovendien een leeftijdsgrens van 35 jaar”, vertelt Adri. “Zo wil de abt voorkomen dat ze het klooster als toevluchtsoord gebruiken.” Su Tong, die tijdens de lunch ook naast me zit, wil graag non worden, maar zit net boven die leeftijdsgrens. Adri: “dat betekent dat haar motivatie langdurig wordt getest voordat ze meer zekerheid krijgt over de toelating.”

Non worden

Eerder woonde Su Tong in Duitsland en het afgelopen half jaar verbleef ze in het Longquan-klooster in Peking. Sinds drie weken is ze hier ‘intern’, samen met één ander meisje. Ziet ze er naar uit om in te treden? “Het is nog een lange weg en ik moet veel oefenen”, lacht ze verlegen. Ze spreekt geen Nederlands, alleen een beetje Engels, wat ze aanvult met Duits. Sinds haar aankomst is ze nog niet buiten het klooster geweest.

“De training bestaat vooral uit het bestuderen van de lessen van de Boeddha, het leren van de recitaties, de gezangen en de bijbehorende rituelen”, vertelt ze. Mediteren doet ze niet vaak. “Waarschijnlijk mediteert een westerse boeddhist meer dan een Chinese monnik of non”, grapt Adri. Su Tong moet daar om lachen. “Maar het klopt wel”, zegt ze. Adri vult aan: “westers boeddhisme is gericht op innerlijke transformatie. Chinese boeddhisten richten zich veel meer op het doen van goede daden en het bestuderen van de leer.”

Su Tong: “het bereiken van verlichting is maar één kant van het verhaal. Het is minstens zo belangrijk om de wereld in te gaan en anderen te helpen op dit pad.” Dat is ook het ideaal van de bodhisattva, die belooft niet te rusten voordat alle wezens bevrijd zijn. Su Tong: “als je veel mediteert, kun je een staat van arahat bereiken. Dat is heel prettig, een beetje als in de hemel, dus veel mensen stoppen daar. Maar om echt verlicht te raken heb je een leraar nodig die je door de tien verschillende fases van het pad kan begeleiden.”

Oude traditie, moderne technologie

Zij vond die leraar in Xuecheng, de opperste ‘meester’ in deze traditie. Ze kent hem niet persoonlijk, maar in het klooster luisteren ze naar opgenomen lezingen en lezen ze zijn geschriften. Zijn sociaal bewogen verhaal en zijn openheid voor moderne verworvenheden spreken haar aan.

Ze pakt haar laptop om een kort filmpje over het moederklooster te laten zien. Daar wordt de nieuwste technologie ingezet om de boodschap van het boeddhisme te verspreiden. Een aantal monniken zijn technisch geschoold en ontwierpen de robot-monnik Xian’er, die antwoord geeft op menselijke vragen over het geloof. Xian’er is een icoon en speelt bijvoorbeeld ook de hoofdrol in een serie stripboeken die dienst doet als boeddhistisch lesmateriaal voor kinderen.

Trance

Dan is het tijd voor de tweede ceremonie, volgens Su Tong met het doel: ‘jezelf reinigen van zonden’. Er wordt wierook geofferd en we krijgen allemaal een tulp in onze handen. Even later schrijden we één voor één naar voren om deze – met een gebed of wens? – in een vaas op het altaar te zetten.

Daarna wordt er weer gechant, twee uur lang. Weer kan ik alleen maar meebewegen: knielen, buigen, opstaan. De eindeloze recitaties, in combinatie met de diepe klanken van de troms, de reusachtige bel en de klankschaal zorgen ervoor dat ik in een tranceachtige staat kom. De rijen vol boeddhabeeldjes aan alle wanden dragen bij aan een trippy effect. Ik vermoed dat de trance sterker wordt als je daadwerkelijk kunt meezingen en reciteren. En als je beter begrijpt waar het over gaat.

De Longquan-tempel in Utrecht lijkt wat dat betreft vooral bedoeld te zijn voor de Chinese diaspora. Maar westers bezoek vinden ze wel leuk. Als we afscheid nemen van Su Tong en zuster Xianching, nodigen zij ons uit vaker langs te komen: “elke volle en nieuwe maan zijn er ceremonies en aanstaande zaterdag is er een ritueel voor de overledenen, een beetje als Allerheiligen.” Misschien als ze de tekst fonetisch beschikbaar stellen voor niet-Chinese bezoekers?