Shoot #10: Verstrikt in de twijfels van het mensenrijk

“Ik ben denk ik een van de grootste twijfelkonten op aarde. Ik ben vaak bang dat ik de verkeerde keuze maak. Zo wil ik al jaren graag in het buitenland studeren, omdat ik me hier niet gelukkig voelde, maar inmiddels heb ik een groep fantastische vrienden, een leuke opleiding en een plek waar ik me thuis voel. Nu mag ik naar het buitenland en nu wil ik juist liever niet gaan, omdat ik bang ben dat ik mensen verlies en daardoor juist ongelukkig word. Ik word heen en weer geslingerd tussen hoop en rampscenario’s waarin ik eenzaam en ongelukkig achterblijf. Hoe kan ik minder meegesleept worden door angst en hoop, en de juiste beslissing nemen?” 
~ Rianne Pelleboer ~

In de rubriek Shoot! geeft zencoach Tom Hannes antwoord op al je levens-vragen. Samen met Rianne bezoekt hij de “zes rijken’‘, in deze zesdelige Shoot!-special.

Antwoord van Tom Hannes:

1. Ecce homo
‘Hoe moet ik kiezen?’ Er bestaat geen betere vraag om het mensenrijk te typeren dan deze. In mythologische zin is het mensenrijk letterlijk een wedergeboorte als mens. In psychische zin gaat het over alles wat met ons zelfbeeld te maken heeft. Hier leven vragen als ‘wie ben ik’, ‘wat wil ik’, ‘waar sta ik voor’, ‘hoe neem ik beslissingen als mijn hart me niets ingeeft’… Het mensenrijk staat dan ook bol van twijfels en angsten, in de spanning tussen hoop en wanhoop, geluk en ongeluk, succes en falen, verbinding en eenzaamheid… Ecce homo: ziedaar de mens. En dat komt allemaal aan bod in je vraag.

Toch merk ik dat mijn aandacht getrokken wordt door één woordje op het einde van je vraag: de de in ‘hoe neem ik de juiste beslissing?’ Hoe klein ze ook zijn, lidwoorden zijn krachtige dingen. In het mensenrijk kunnen ze grote gevolgen hebben. Deze de vertelt iets over je relatie met jezelf. En daarachter zit een visie op de wereld en het leven, waarin volgens mij een schoentje wringt.

2. De angst om niemand te zijn
In je vraag hoe je de juiste beslissing kunt nemen, ruist een heimelijke veronderstelling mee. Namelijk dat er zoiets bestaat als het juiste antwoord op je vraag. Dat er ergens in de wereld, of in jouw persoonlijkheid, die ene juiste beslissing verborgen ligt. Dat het jouw taak is om die te vinden. En dat, als dat jou niet lukt, dit een persoonlijk falen is. Want wie niet weet wat hij is (en daarnaar handelt), is een niemand.

Tekening: Tom Hannes, uit: Zen of het konijn in ons brein, uitgeverij Witsand

Dat is een visie die vrij algemeen verspreid is door de hele menselijke geschiedenis. Er zijn nogal wat varianten van. Traditioneel gaat het dan over Gods plan voor de hele schepping en iedereen die erin leeft. Of er is een Lot dat iets voor ons in petto heeft. Iets recentere versies spreken over het heelal als goed geoliede machine die op een doel afstevent. Of over het Leven dat als een holistsch organisme naar een zekere ontwikkeling neigt… Op die manier proberen we ons te gedragen – en beoordelen we onszelf – als goede spelers in de heilige orde der dingen, om Gods wil belichamen. Of als experts in de survival of the fittest. Of om volmondig ja te zeggen tegen het Leven of het Lot… De versie die in onze individualistische cultuur het hoogst scoort is dat we ons hart en intuïtie horen te volgen, om onze diepe Authenticiteit en ons Potentieel waar te maken. Dat is de weg van het geluk.

3. Leve de leegte
Welke versie je ook volgt, ze hebben allemaal het voordeel van richting te geven aan je leven. Maar je betaalt er ook een prijs voor: de knagende angst dat je eigenlijk helemaal niet weet of het klopt wat je denkt. Misschien ben je jezelf de hele tijd iets aan het wijsmaken?! De grond die je onder je voeten zoekt toont zich op zo’n moment als een moeras. In het boeddhisme noemen we dit de leegte. Je kunt die negeren en de fundamentalistische toer opgaan: ik weet wat er moet gebeuren, want het staat in mijn heilig boek. Of: ik heb een meesterlijk contact met mijn noden en verlangens, ik weet perfect wat ik wil. Of… je kunt tóch de moed verzamelen om naar het moeras kijken. Om door je twijfel en angst heen in het reine te komen met de leegte. En op zoek te gaan naar een andere manier van leven en denken. Dat is het boeddhistische pad.

De aller-allergrootste verdienste van de Boeddha is zijn ontdekking van een radicaal andere visie op de wereld en ons bestaan. Daar heeft hij het grote verschil gemaakt. Hij zag de wereld niet langer als een ruimte die bestuurd wordt door de wil of een plan of een noodzaak of lot. Maar als een veld van eindeloos veel omstandigheden, oorzaken en hun gevolgen. Voor ons zelf geldt hetzelfde. ‘Ik’ = een onophoudelijk veranderlijk knooppunt van oorzaken en omstandigheden. Alles wat er gebeurt en alles wat ik zelf doe (of niet doe) heeft invloed op de realiteit zoals ze is, op mijn leven, en op wat ik ben.

In dit lege veld is de juiste beslissing niet een beslissing die succes garandeert. Het is de beslissing waarvan je volmondig de verantwoordelijkheid wilt dragen en met de gevolgen wilt omgaan. Jouw taak bestaat er niet in om je verborgen zin of identiteit te vinden. Jouw taak is om te kiezen, te handelen – en daar welwillend en helder verantwoordelijkheid voor te dragen. Zodra je kiest, is het veld van de leegte alweer veranderd, is er een nieuwe realiteit ontstaan. Dus heb je met nieuwe ogen te kijken. Welke mogelijkheden zijn er nu? Welke angsten duiken er nu op? (met andere woorden, in welk rijk ben je ‘herboren?’) En welke volgende beslissing moet je nemen?

4. Verzorg je hart
Je hebt met andere woorden je hart te volgen. Er is geen andere keuze in onze vrije maatschappij. Maar als dat het geval is, rust er op ons hart best een zware verantwoordelijkheid. Een hart heeft rust nodig om wijs te kunnen zijn. Te weinig rust levert dwaze intuïties op. Dan zien we idiote veronderstellingen aan voor de enige mogelijkheid, of verwarren we elke angst met een onvermijdelijk doembeeld.

Hoe creëer je die harterust? De klassieke manier is natuurlijk meditatie. Zitten en blijven zitten. Focus op de ademhaling, zoals ze is. En zit rustig niet te weten. Je zou het een oefening in echt twijfelen kunnen noemen: tot op het bot. Jezelf weerhouden om welke beslissing dan ook te nemen. Blijven ademen en gewaarzijn van wat er verschijnt. Op een gegeven moment bereikt je twijfel een bodem. Daar toont zich wat je denkt te zullen gaan doen. Bekijk die gedachte. En handel. Rustig. Helder. Ruimhartig.

Misschien vind je dit geen fijn antwoord. Je vraagt naar de juiste beslissing en ik geef je de leegte. Maar het lege veld van oorzaken en gevolgen is jouw veld. Het ligt open. Ga met een ruime geest je leven aan, zoals het is. Beslissing per beslissing. Wadend door de flinterdunheid van ons bestaan. Ik ken geen laaiender manier van leven dan dat.

Headerfoto origineel: zoxcleb.

>> Lees meer: Shoot #7: de hel
>> Lees meer: Shoot #8: het asura-rijk
>> Lees meer: Shoot #9: het dierenrijk

De zes rijken
De ‘zes rijken’ maken deel uit van de klassieke boeddhistische mythologie. Het zijn de zes domeinen waar je terecht kunt komen in de eindeloze cyclus van wedergeboorte. Afhankelijk van het karma dat je tijdens je leven opbouwt, word je in een volgend leven herboren in de hemel van de gelukzalige goden (deva’s), de hemel van de strijdende goden (asura’s), de wereld van de hongerige geesten (gaki’s), als dier, als mens, of in de hel. Sommige van die rijken zijn aangenaam, andere zijn pure ellende. Maar wat ze allemaal gemeen hebben is dat ze tijdelijk zijn. Zodra je karma opgebruikt is, kom je na je dood terecht in een nieuw rijk. Welk rijk dat is, hangt af van de manier waarop je gereageerd hebt op wat je overkwam in het vorige rijk.

Dat is de mythologische verbeelding van het hele karma-idee. De zes rijken kunnen we ook op een psychologische wijze lezen: we worden van moment op moment onophoudelijk herboren in een nieuwe geestesgesteldheid. Die heeft een gigantisch grote invloed op onze interactie met de wereld. De zes rijken kunnen dan gezien worden als: de roes van succes (deva), energetische daadkracht (asura), sluimerende frustratie (gaki), opgesloten zijn in routine (dier), de wereld van het sociale ik (mens) en angst en boosheid (de hel).

Ik gebruik de zes rijken graag als mental map. Het is zo’n beetje mijn kader geworden om concreet vorm en richting te geven aan wat het zou kunnen betekenen om een boeddhist te zijn in ons huidige verwarrende dagelijkse leven. Terug naar boven.