Boeddhistisch opvoeden doe je zo!

Tom

“Laat ons een kat een kat noemen”, begint Tom Hannes, trotse vader van twee peuters en tevens zenboeddhist en schrijver. “Als je boeddhist bent is je traditie begonnen met iemand die zijn kinderen heeft verlaten. Stel dat ik dat nu zou doen, dan zou niemand mij geweldig verlicht vinden. In die zin ervaar ik ten opzichte van mijn traditie een kloof, want in de bronteksten vind je echt geen materiaal om een goeie ouder te zijn. Dus, boeddhisme en opvoeden, wat doe je daarmee? Goeie vraag.”

Wessel

“Je verlaat je roedel, het meest kostbare dat je hebt. Vanuit het perspectief van het gezinsleven is dat gewoon een asociale actie”, vindt ook Wessel Fokkema, vrolijke vader van drie dochters van 18 en 15 en 7 jaar en sinds 1993 boeddhist bij Rigpa. “Ik denk dat zijn vertrek moet worden geplaatst in de context van die tijd en die cultuur. Ik bedoel, wij westerlingen zijn zo’n beetje de enige mafketels die als gezinnetje in een huisje trekken en het ‘zelf’ gaan rooien, weg van familie. In Afrika doet men dat heel anders, vrouwen- en mannenhutten, gemeenschapszorg, goede kans dat Siddartha ook niet door zijn vader en moeder is opgevoed. Daarnaast denk ik ook: hij deed het niet voor zichzelf. Hij wilde verlichting bereiken, zodat anderen dat ook konden doen. Het leed wat daarmee bespaard is gebleven is onmetelijk.”

Antoinette

Antoinette Nausikaa beoefent zen en is sinds drie maanden de kersverse moeder van Lotus. Ook zij vindt het een raar verhaal, maar snapt wel de behoefte aan afzondering. “Het kunnen loslaten van een bepaalde dagelijkse gehechtheid heb ik soms ook nodig om ergens te komen. In mijn werk bijvoorbeeld zoek ik een bepaalde spiritualiteit of energie, iets wat ik niet ken en wat tot verwondering leidt. Bij mij komt dat als ik op mezelf ben. Maar ik vind ook dat je vervolgens terug kunt keren daarvan. Anders zit je maar in eenzaamheid verlicht te zijn. Dan heb je er toch niks aan?”

Rebecca

Rebecca, afgestudeerd godsdienstwetenschapper met een specialisme in boeddhisme, is moeder van twee zoontjes onder de 2 jaar en kan zich bij het hele verhaal niets voorstellen. “Ik kan niet eens een weekendje weg, omdat ik ze dan zou missen. Voor mij klinkt het heel raar wanneer iemand zegt dat familie een belemmering vormt om verder te komen. Ik voel me, nu ik kinderen heb, juist veel beter, omdat ik veel meer in het nu ben, minder gestresst en beter kan loslaten. Ik ben verder gekomen, omdat ik simpelweg niet anders kan.”

Serene boeddhist

Boeddhist of geen boeddhist: voor de meeste mensen hoort het krijgen van kinderen onlosmakelijk bij het leven. Maar net als de meeste mensen hebben boeddhisten het ook druk en het krijgen van kinderen helpt daar niet bij. Kom je met kinderen nog wel toe aan beoefening?

“Ja, maar beschamend weinig”, zegt Tom. “Ik moet echt toegeven dat ik veel meer boos ben en geïrriteerd, en af en toe ook wanhopig. Dat heeft echt met extreme vermoeidheid te maken, want ik slaap al 3 jaar haast niet meer. En er is veel minder tijd en dat creëert stress, en dat is behoorlijk indrukwekkend. Ik kan simpelweg minder vaak mediteren en ik heb al in geen drie jaar een retraite gedaan. Mogelijk heb ik mij vroeger weleens neerbuigend verhouden tot mensen die zeggen: ik kan niet zomaar op retraite komen, want heb kinderen. Nu begrijp dat heel goed. Maar ik heb ook geen kind op de wereld gezet om weg te lopen van het gekrijs en gejoel thuis en elders mooi weer te maken en de serene boeddhist uit te hangen.”

Ook bij Rebecca zijn alle ‘sereniteit verhogende bezigheden’, zoals meditatie en yoga, een stuk minder geworden: “Sinds ik kinderen heb leeft het in mijn hoofd wel heel sterk, in de uitvoering een stuk minder. Maar het ouderschap brengt wel een nieuwe dimensie in die beoefening, doordat ik gedwongen ben in het nu te leven. Een harde oefening in overgave en dingen loslaten, dat heb ik wel op dagelijkse basis”, zegt ze lachend.

Voor Antoinette, die nog maar recentelijk is bevallen van haar eerste kindje, zijn overgave en loslaten momenteel ook de belangrijkste vormen van beoefening. Dat begon al tijdens de bevalling. “Ik vond het wel een hele mooie oefening, zo met jezelf geconfronteerd te worden. Het was een spiegel van mijn angsten. Tijdens het zitten heb ik vaak last van ademnood, omdat er een angst boven komt, een uiting van de controle willen houden. En dat kwam er natuurlijk dubbel en dwars uit, tijdens die bevalling. De pijn, die kracht zetten, weten wat je moet doen, vertrouwen hebben in je lichaam, ik had niet het idee dat ik dat kon, zelfs tijdens de bevalling. Dat terwijl mijn lichaam het allang aan het doen was. Het hoofdje van Lotus hing er al half uit en op dat moment riep ik nog: Ik kan het niet! Toen zei de vroedvrouw: maar ze is er al! En toen hield ik maar mijn mond.”

Voor Wessel zijn de tropenjaren al wat langer geleden, maar hij kan zich nog goed herinneren hoe het voelde. “Het is heel intens, omdat het er de hele tijd is. Hoe mooi het ook is, hoe bijzonder het ook is, hoe lief het ook is, hoeveel je er ook aan hebt meegewerkt dat het er kwam, het is ook een aanslag. Niet de hele tijd, maar juist op de momenten dat je het niet kan hebben. Je wordt een beetje murw gebeukt. Je moet dus momenten voor jezelf pakken, wanneer het kind slaapt, maar ja, zo werkt het vaak niet. Nou ben ik ook zo’n ontzettende loser die ervoor gekozen heeft om naast dat kind te blijven liggen tot het slaapt, om dan om half twaalf wakker te schrikken, met mijn kleren nog aan, en dan pas om 3 uur weer kunnen slapen, waarop het kind weer wakker wordt. Je hele fundering gaat dan weg, en je wordt een soort Edammer gatenkaas.”

Genenpoel

Maar wat doe je dan vervolgens als goedbedoelende boeddhist op die momenten dat je er echt totaal doorheen zit?

Tom Hannes: “Het is best een uitdaging om met de genenpoel waar mijn kinderen van zijn gemaakt, namelijk wild, luidruchtig en ontzettend koppig, te komen tot een soort van sereniteit. Een jaar geleden was ik met mijn vrouw in een restaurant, met ons twee, want met onze kinderen lukt dat absoluut niet. En toen zagen we een familie met drie kinderen, jonger dan de onze, en die zaten gewoon stil op hun stoel, te wachten totdat papa en mama klaar waren met eten. Mijn vrouw en ik moesten bijna huilen, van dat zicht”, vertelt Tom lachend. En dan: “Ik zou het mij natuurlijk als ouder makkelijk kunnen maken en verwijlen in gelijkmoedigheid. Maar heb een verantwoordelijkheid als mijn dochter op iets of iemand staat in te timmeren, dan moet ik ingrijpen, mét kracht. En dat moeten wij de hele dag door. Dat gekoppeld aan het feit dat ik al drie jaar zeer weinig slaap, maakt dat mijn boeddhisme voor een groot deel bestaat uit het beheren van mijn irritatie en vermoeidheid. Heel interessant is dat, dat was vroeger anders.”

De tweede pijl

“Als je dan niet goed slaapt, want dat heb je met jonge kinderen”, vertelt Wessel, “dan word je wel een beetje raar. Alsof je voortdurend een enorme jetlag hebt. Op een gegeven moment ga je je stem harder gebruiken en ga je kortaf doen, omdat je gefrustreerd bent om tig redenen. Het is gewoon één grote cocktail van chronisch slaapgebrek, constant geluiden aan je hoofd en non stop aan het zorgen zijn. We hadden in die tijd ook nog tien huisdieren. Hartstikke leuk, maar je doet wel 80 procent van het werk. Langzaam ontstaat dan het gevoel dat je alleen maar aan het hozen bent terwijl het aan alle kanten om je heen stortregent. Nou, dan barst je weleens in tranen uit hoor. En dat is dan je ventilatiemomentje, hahaha, dan kan je daarna weer verder.”

In het ‘dealen met die dagelijkse sores’ gebruikt Tom regelmatig het idee van de tweede pijl, als oorzaak van het lijden. “Volgens de Boeddha ervaar je als mens twee soorten pijn wanneer je door een pijl wordt geraakt. De eerste is fysiek, zo van: au, dat doet pijn! De tweede pijl gaat over je reactie op die pijn: woehaa, iemand heeft mij geprobeerd te raken! Vooral die tweede pijn kan met de leer van de Boeddha worden weggenomen, of op zijn minst beter worden bekeken zodat het minder macht over ons krijgt. Met ouderschap is dat hetzelfde. Er gebeurt iets en je wordt boos. Die boosheid is de eerste pijn. Daarna komt de tweede pijn, mijn verwarring over wat ik moet doen, want ja, ik ben toch verantwoordelijk als mijn kind de rekken in de supermarkt leeg trekt? En: wat gaan de mensen allemaal wel niet denken? Ga ik dat in mijn woede ook op mijn kinderen afvuren? Of ga ik kijken: wat is de eerste, eenvoudige pijn, en wat is de tweede, complexe, symbolische pijn? Soms is die tweede ook zinnig en dan gebruik ik die in hoe ik mijn kind duidelijk maak dat iets niet mag. Maar soms heeft die ook niks met de situatie te maken, en dan zeg ik: opzij jij! En ga dan de situatie aan.”

Wakker blijven

Wessel hield zich tijdens de zware momenten vaak vast aan het boeddhistisch inzicht: charity begins at home. “Als je niet goed voor jezelf zorgt, kun je het ook niet voor iemand anders. De kunst is om de vinger aan de pols te houden. Zorg als ouders voor genoeg quality tijd met elkaar. Geef het op tijd aan, als je te vermoeid wordt, en je dus te snel overreageert op iets wat helemaal niet zo’n reactie verdient. Voor je het weet zit je in zo’n gewoontepatroon, waarin het altijd maar doorgaat en je nooit rust hebt, en dan kan de situatie ook nooit neutraliseren tot een stil water.”

“Soms zit je er doorheen”, vertelt Antoinette, “en krabbel je weer op. Het zijn echt golven. Het is een mooie zenbeoefening, ook al zit ik nu niet op een kussen. Dat je er moet zijn, en dat er geen enkel patroon is. Dat je niet geconditioneerd kan raken, want morgen is het weer anders. Lotus houdt mij dus wakker. Letterlijk en figuurlijk. Ze slaapt nu door, maar morgen misschien niet meer. Ik geniet er dus nu van. Dat is ook weer zo’n spiegel, dat ik merk hoe fijn ik het vind om bepaalde zekerheden te hebben.”

Zuivere kinderziel

Bestaat er te midden van de snelkookpan die het gezin kan zijn een vorm van boeddhistisch verantwoord opvoeden?

Rebecca: “Buiten dat constante loslaten? Ik denk dat het voor mij dan vooral gaat om het principe van compassie, en hen laten inzien dat alles wat ze eten en kopen ergens vandaan komt. En dat hoe je mensen en dieren behandelt ook weer weerslag heeft op jezelf. Maar ook om samen met hen momentjes te pakken en ze te leren wat mindfulness is. Er zijn zoveel prikkels, en beeldschermen overal, horen ze zichzelf nog weleens denken? Wat ik bij mijn zoontje weleens doe als hij heel druk wordt, is een soort minimeditatie: dan gaan we samen even zuchten. Nu heb ik nog nooit van zuchtmeditatie gehoord, maar ik merk wel dat hij daar rustiger van wordt.”

Tom: “Er bestaat een soort romantisch idee over de zuivere kinderziel, en dat je het kind gewoon moet laten, want het weet wel wat het wil. Wat een onzin is dat! Een kind is een bundel van begeerte, afwijzen en verblinding. Je ziet onverhuld en uitvergroot de menselijke conditie en de manier waarop we onszelf de duvel aandoen. Wij hebben die kinderen op te voeden. Als het lukt, probeer ik met onze dochter, die is nu 3 jaar, echt daarover te spreken: ‘je bent nu aan het roepen, je denkt dat het gaat helpen, maar dat gaat niet helpen, want op die manier vinden mensen jou niet leuk. Vraag dit nu eens mooi, en dan kan ik jou een knuffel geven, kijk, dat is toch veel leuker?’ Maar goed, dat is gewoon hele normale fatsoenlijke opvoeding hoor, daar zit niet speciaal iets boeddhistisch in. Ik denk dat de religies, boeddhisme daarbij gerekend, niet zo geweldig hoog van de toren te blazen hebben, als het gaat om het grote methodes om het dagelijkse leven aan te kunnen. Als we ons fatsoen laten spreken, en daar kan meditatie een manier voor zijn, dan lukt het wel en ook met je kinderen. It’s hardly rocket science.”

“Wat je erin stopt komt er voor een deel ook uit”, zegt Wessel. “Het enige wat je kan doen is proberen om je kind zo goed mogelijk een gevoel van geborgenheid en veiligheid te geven waarin het zich sterk voelt en de wereld met open hart tegemoet kan treden. Het gaat om simpele principes, zoals geen kwaad doen. En vervolgens dat je probeert veel goed te doen. Dat je ziet dat het leven veel groter is. Dat het niet alleen gaat om jezelf en je vriendjes en vriendinnetjes, maar ook om de dieren, en oudere mensen, om iedereen. Verder probeer ik ze te leren om niet steeds boos te worden, maar ze ervan bewust te maken dat ze zelf verantwoordelijk zijn, dat ze over bepaald gedrag gaan zien: ‘hee dit saboteert me totaal’. Laatst kwam mijn dochter Philine naar me toe, ze geeft haar mobiel aan me en zegt: ‘hier pap, hou jij ‘m maar even bij je, ik ben er veel te veel mee bezig’. Nou, dat vind ik best indrukwekkend voor een kind van 15, want die telefoon is gewoon haar shrine.”

Je shit als pad

De Boeddha mag dan weinig met het familieleven op hebben gehad, aan het einde van de dag blijkt er toch ook veel inspiratie te putten uit het ouderschap.

Wessel: “Ik ben ervan overtuigd dat ik een hele goeie combinatie te pakken heb. Ouderschap is een pad op zich. Kinderen zijn gewoon straight to the point en eerlijk en confronteren je ook met je eigen mindere kanten, je eigen kelder, en stoffige zolder, en niet alleen maar met je etalage, je glimmende showroom, ze geven ook je shit terug. En dat is je huiswerk. Je shit is je pad.”

Tom: “Er zijn heel veel dingen aangenaam aan vader zijn: als ze lachen, grapjes maken, spelen in de speeltuin, ravotten, dat is allemaal ontzettend leuk. Maar wat ik heel indrukwekkend vind, is ‘vader worden’, ieder moment opnieuw. Daarmee bedoel ik, dat ondanks alles, alle moeilijkheden, alle gedoe, het ontzettend evident is dat je voor de kinderen zorgt. Je twijfelt daar niet aan.

Ik ken die onvoorwaardelijkheid wel uit andere situaties, maar met kinderen is die nog groter, het zit er echt in gebeukt. En daardoor begrijp ik ook weer iets beter de metta sutta, waarin een tekstje staat over hoe de monnik zich ten opzichte van iedereen hoort te verhouden. Namelijk zoals een moeder tot haar enige kind. Ik vond dat altijd een sentimentele zin, maar nu niet meer. Mij verhouden tot alle mensen zoals ik me verhoud tot mijn kinderen…wow, wat een gigantische opdracht! Dan zie je toch dat het boeddhisme wel een eerbetoon geeft aan het ouder zijn.”

Titelbeeld: Wessel Fokkema

 

Kijk nu naar De Wijsheidsridders
Boeddhistisch opvoeden is zo makkelijk nog niet. Filmmaker George Schouten probeert met zijn camper afstand te nemen van de dagelijkse rat race. Zijn 13-jarige zoon duikt juist volop in het leven. Al zoekende worden het wijsheidsridders.
Kijk nu online >>