Dalai lama 89 jaar: wie gaat hem straks opvolgen?

Eind juni was de dalai lama nog in de Verenigde Staten, niet voor een staatsbezoek, maar voor een knieoperatie. Ondersteund door twee monniken schuifelde hij in New Jersey het vliegtuig uit, waar een rituele ontvangst in een hotel vlakbij het vliegveld plaatsvond. Ruim tienduizend mensen kwamen ervoor op de been.

De veertiende dalai lama, Tenzin Gyatso, viert op 6 juli zijn 89e verjaardag. De dalai lama is de titel van de hoogste leider van het Tibetaanse volk, van oorsprong een functie waarin religie en politiek nauw met elkaar zijn verweven. Alhoewel de huidige dalai lama in 2011 de politieke regie uit handen gaf aan de Tibetaanse regering in ballingschap, wordt hij wereldwijd nog steeds gezien als het boegbeeld van de strijd voor autonomie van de Tibetaanse bevolking. De dalai lama oogst veel bewondering vanwege zijn boodschap over vrede en geweldloosheid.

Reïncarnatie

De dalai lama staat in de traditie van tulkus: beoefenaars van het Tibetaans boeddhisme die een vergevorderde staat van verlichting bereiken, waarin zij, naar verluidt, zelf kunnen kiezen waar en hoe ze herboren worden. Een stervende dalai lama geeft vaak instructies over de tijd en plaats van zijn volgende reïncarnatie. Als de incarnatie de peuterleeftijd heeft bereikt, gaat een groep geleerden naar hem op zoek. Ze laten verschillende kandidaten tests uitvoeren, bijvoorbeeld of ze rituele voorwerpen herkennen die eigendom van hun voorganger waren. Tot nu toe was de dalai lama altijd een man, maar Tenzin Gyatso sluit niet uit dat zijn opvolger een vrouw zal zijn.

Chinese inmenging

De Chinese regering probeert dit opvolgingsproces naar zich toe te trekken. Ze lieten een verklaring uitgaan waarin staat dat de Chinese regering ‘de enige legitieme arbiter is voor alle reïncarnaties van boeddhistische lama’s’. Met andere woorden: ze wijzen zelf een opvolger aan.

Datzelfde gebeurde met de panchen lama, een andere tulku-lijn. De dalai lama en de panchen lama zijn traditioneel ook betrokken bij het aanwijzen van elkaars opvolgers. In 1995 benoemde de Chinese staat echter zelf een nieuwe panchen lama. De jongen die de dalai lama als de echte panchen lama aanwees, werd – slechts zes jaar oud – samen met zijn ouders ontvoerd. Van hen is daarna nooit meer iets vernomen.

Twee dalai lama’s?

De huidige dalai lama heeft gezegd dat hij zelf als enige over zijn reïncarnatie beslist. En dat hij in elk geval niet in een gebied dat onder Chinese controle staat zal worden herboren, omdat het voor zijn opvolger in het huidige Tibet onmogelijk is om zijn werk af te maken. Een eventuele tweede, door China aangestelde dalai lama, zal daarom waarschijnlijk weinig gezag hebben onder de Tibetanen. Net als bij de door China aangestelde panchen lama het geval is.

“De panchen lama van de partij wordt door Tibetanen gezien als een hoge regeringsfunctionaris en wordt met het nodige respect behandeld. Maar hij heeft geen autoriteit als religieus leraar,” vertelt John Powers, hoogleraar boeddhisme aan de Universiteit van Melbourne, aan The Conversation. “De toekomstige dalai lama die in ballingschap geboren wordt, zal een traditionele opleiding krijgen van de meest gewaardeerde figuren in het Tibetaanse boeddhisme, terwijl zijn of haar rivaal van de Communistische Partij een opleiding zal krijgen op een door de overheid gerunde school en een spreekbuis van de partij zal worden.”

Vooralsnog is de huidige dalai lama, Tenzin Gyatso, nog springlevend. En zijn volgelingen verwachten dat hij nog vele jaren voor zich heeft.

Lees ook:

• 7 vragen over de dalai lama
• Klein Tibet in Tropisch Zuid-India: over hoe de Tibetanen in ballingschap hun culturele tradities vormgeven.
• Reïncarnatie speelt een belangrijke rol in het Tibetaans boeddhisme, lees meer over het stervensproces in ons artikel over Tukdam, een boeddhistische beoefening op de rand van de dood.

Omslagafbeelding: De dalai lama in 2017, U.S. Institute of Peace.