Ode aan de imperfectie: interview met Simeon Karsten

Burn-outs en depressies komen steeds vaker voor, vooral onder millennials. Ze bezwijken bij bosjes onder de druk van de prestatiemaatschappij en een onrealistisch ideaalbeeld. Wat te doen? Het ideaalbeeld bijstellen! Geestelijk verzorger en boeddhist Simeon Karsten wil dat doen met zijn stichting Vitamine Z.

Je werkt als geestelijk verzorger in een ziekenhuis. Ben je expliciet boeddhistisch geestelijk verzorger?
Nee, ik heb pas na mijn studie besloten om boeddhist te worden. Toen ik vijf jaar geleden klaar was met mijn studie filosofie en een opleiding tot geestelijk verzorger ging doen, heb ik heel bewust gekozen voor ‘Algemeen Ongebonden Geestelijke Verzorging’. Ik schaarde mezelf toen nog onder de ‘ongebonden spirituelen’, een groep waarbij 30% van de mensen zich tegenwoordig indeelt. Het is een diverse groep van een nieuwe generatie die zich niet meer wil binden aan een stroming, maar die wel spiritueel geïnteresseerd is. Voor die groep wilde ik geestelijk verzorger zijn.

Maar na mijn afstuderen ben ik naar Azië gegaan en heb ik in Nepal de knoop doorgehakt en durfde ik eindelijk te kiezen voor het boeddhisme, en te zeggen ‘dit is mijn thuis’.

 

Wat bedoel je met ‘mijn thuis’?
Dat het boeddhisme mijn religie is, mijn bron van zingeving, de taal waarvandaan ik vertrek en waarmee ik dingen zie. Mijn docenten op school zeiden al tegen me: “je bent hartstikke goed bezig, maar je hebt geen thuis”. En als geestelijk verzorger is het wel belangrijk om zo’n thuis te hebben. Het is een moreel kader, een identiteit, en het boeddhisme kan dat zijn.

Ik dacht eerst dat ik mezelf zou beperken in mijn openheid door daarvoor te kiezen, ik ben een heel kritische boeddhist. Maar toen ik eenmaal gekozen had, gaf het me rust. Ik ben niet minder kritisch geworden, maar ik voel nu duidelijker een pad waarop ik me kan ontwikkelen. En het fijne aan het boeddhistische pad vind ik dat het een heel praktisch pad is, waarop ik ook fouten mag maken.

Als geestelijk verzorger pas ik soms wel op met zeggen dat ik boeddhist ben. Het kan het gesprek onnodig bepalen. Maar ik gebruik thema’s als vergankelijkheid en compassie wel heel veel in het ziekenhuis.

Kun je daar een voorbeeld van geven?
Mensen hebben soms veel pijn, angst, of een traumatische ervaring achter de rug. Met meditatie geef ik ze een goed instrument om daarmee om te gaan. Ik leer mensen: “oké, je bent misschien onvrij door je pijn, maar hiermee kun je toch weer een beetje de regie terugpakken”. Mensen kunnen soms vastzitten in een gedachtestroom, en dan kan meditatie een middel zijn om afstand te creëren.

Verder werk ik op de afdeling oncologie, waar kankerpatiënten soms te horen krijgen dat ze nog maar even te leven hebben. Ze zijn dan vaak zo onvertrouwd met hun eigen vergankelijkheid, dat ze ervoor weg willen vluchten. Er is veel angst en afkeer voor dat gevoel, en mensen zijn geneigd om in het positivisme te gaan hangen. Ze zeggen tegen zichzelf: “ik moet gewoon positief blijven denken”, en familieleden zeggen: “ah joh, het komt wel goed”. Sommige patiënten gaan in de regelmodus, de uitvaart regelen, euthanasie, et cetera. Maar ze gaan dan voorbij aan de pijn, en hebben er nog geen vrede mee dat ze gaan sterven.

Dan voel ik het als mijn taak om mensen te helpen om – helemaal in hun eigen tempo – toch over dat onvermijdelijke lot te gaan praten, en langzaam vertrouwd te kunnen worden met die vergankelijkheid. Als mensen dat kunnen, dan vinden ze rust. Op het moment dat het ze lukt om de pijn niet te omzeilen, maar hem te zien als het onvermijdelijke lot van wie we zijn, dan kan er vrede ontstaan. Dat is soms mijn achterliggende agenda, en dat vind ik heel boeddhistisch: het omarmen van het feit dat je doodgaat, en daar gewoon naar kijken.

Je zei net dat er vaak veel positivisme is, en dat dat plaats mag maken voor het accepteren van het onvermijdelijke. Dat doet me denken aan wat je met Stichting Vitamine Z doet. Waarom heb je die opgericht?
Ik vind dat we als samenleving te veel gefocust zijn op geluk en succes. Het is een soort hyperfocus geworden. Maar het is niet het totale plaatje. Het ’totaalmens’ is gelukkig, maar soms ook ongelukkig. Soms is hij verbonden met mensen, en soms is hij ook gewoon eenzaam. Soms is hij blij, soms verdrietig, soms boos, soms ontevreden. Al die dingen horen bij het mens-zijn. Maar succes en geluk zijn tegenwoordig de nullijn geworden. En dat is niet realistisch. Op een geforceerde manier ontkennen we dan een deel van wie we zijn, en dat is superongezond. We raken steeds onvertrouwder met de onprettige kant van het leven.

Er worden in Nederland veel evenementen georganiseerd, en die draaien vaak om plezier en euforie. Het is een heel hedonistisch systeem: het festival als uitlaatklep voor de samenleving. Ik wil met mijn stichting ook evenementen organiseren, maar daarmee juist de onprettige kant van het leven weer normaal maken. Zodat we het leven weer als die veranderlijke schommeling gaan zien tussen prettig en onprettig, gewenst en ongewenst, pijnlijk en plezierig. Ik denk dat dat ook het aantal burn-outs en depressies kan verminderen. Vitamine Z is dus eigenlijk een burn-out- en depressiepreventieprogramma.

En jullie richten je vooral op millennials, want daar zijn ook de burn-outs het grootst, toch?
Deze thematiek, die van onhaalbare normen, is typisch millennialthematiek. Wat onze generatie kenmerkt is dat we alles kunnen, maar ook alles moeten. We moeten alles perfect doen. Het is een oneindige kans op verbetering, en dat is killing.

De generaties voor ons hadden dat minder, die hadden een heel ander ‘ziektebeeld’. Voor de opbouwgeneratie na de oorlog bijvoorbeeld moest alles en kon niks. Zij hadden beperkte mogelijkheden, maar ze moesten wel, want ze moesten overleven. Die kregen neuroses en werden gek, omdat ze niet konden doen wat ze wilden. En nu heb je een generatie voor wie het nooit af is. Je moet gelukkig zijn, je moet de juiste studie kiezen, je moet een goede baan hebben. En dat kán ook gewoon, als je je best doet, zo lijkt het. Maar misschien wil je het wel helemaal niet, of past het niet bij jou.

En op wat voor manier proberen jullie er met Vitamine Z iets aan te doen?
We willen de imperfecte kant van het leven normaliseren, door daar extra aandacht aan te geven. Zo zijn we nu bezig met een videocampagne waarin mensen imperfecte verhalen delen op Facebook, waarmee we willen laten zien dat iedereen achter die perfecte façade van social media ook een imperfect verhaal heeft. Zo wordt het ideaalbeeld hopelijk iets realistischer, inclusief tekortkomingen.

 

In Nepal kwam je erachter dat je boeddhist wilde zijn. Zit je in een bepaalde traditie?
Niet echt, ik ben niet zo trouw aan tradities. Ik ben begonnen met zen, maar in Dharamsala heb ik cursussen in Mahayana-boeddhisme gevolgd, waardoor ik heel geïnspireerd bent geraakt. Daarna ben ik vipassana gaan doen, en dat vond ik ook geweldig.

Ik vind alle drie de tradities waardevol. De praktische kant van vipassana, de compassiekant van Mahayana, en de bijna sceptische kant van het zenboeddhisme. Dat scepticisme kan heel bevrijdend zijn: ik lees nu ‘Het Oog Slaapt Nooit’ (van Dennis Genpo Merzel, red.) en ik vind  het fijn om daarin te lezen dat de schrijver gewoon een biertje drinkt met zijn leraar op het terras. Dat voelt voor mij zo bevrijdend — die mannen zijn bezig met goed spiritueel leven, met boeddhisme, en ze drinken vervolgens een biertje en roken een sigaar. En (lachend) dat inspireert mij. Want voordat je het weet zit je weer vast in een ideaal, dan wil je weer een meester zijn, en schiet je in je hoofd weer steeds tekort in je beoefening. Maar deze twee meesters zitten gewoon een biertje te drinken, dat geeft lucht.

En dat past dan weer bij het ideaal van je stichting!
Ja. Ik richt me op jongvolwassenen. En daarom probeer ik niet al te ‘spiritueel’ te zijn met de stichting. Tijdens het Icarus-festival wat ik organiseer spelen de waarden van het boeddhisme zeker mee, er zijn veel lezingen en workshops, maar er is ook ruimte voor muziek en biertjes. Het is 50% vermaak, 50% inhoud.

Hoe ben je begonnen met de stichting?
Ik ben begonnen als zelfstandige, met een ideaal. Ik ging eerst heel veel schrijven: mezelf opdrachten geven — wat is mijn doelgroep, wat is mijn visie, mijn missie? En dan gewoon beginnen! Ik ben meditatiecursussen gaan geven, Blender-avonden (“een imperfect avondje uit om, onder het genot van een biertje, je eens te verdiepen in een van de uitdagingen van deze tijd”), en een festival gaan organiseren.

Het was een kwestie van concepten bedenken en gewoon proberen. Gaat het niet goed, dan leer ik ervan, en dan wordt het steeds beter. Zo kwam ik er gaandeweg achter dat ik beter als stichting verder kon gaan. Het blijft hard werken voor weinig geld. Maar we halen wel resultaten, en ik ben trots op de organisatie, en op de groeiende budgetten. Er zit een mooie groei in.

En jullie organiseren ook retraites?
Ja, daarmee kunnen we echt de diepte in. We hebben verschillende manieren om mensen kennis te laten maken met onze boodschap. Met social media bereiken we 400.000 mensen per jaar. Met het festival zo’n 1.500, en met de thema-avonden en workshops nog een paar honderd.

Voor de massa moet je een simpele slogan hebben: als 400.000 mensen de slogan ‘Ode aan de Imperfectie’ zien, dan is dat al heel gaaf. Tijdens het festival kun je wat dieper gaan, maar bepalen de mensen nog steeds zelf hun betrokkenheid. Op onze retraites ga je 48 uur lang de diepte in, en kun je echt reflecteren op wat het thema betekent. Het zaadje dat je hebt geplant krijgt water, voeding, en daarna kun je de wereld in.

Bedankt Simeon! Is er nog iets dat je zou willen toevoegen?
Ik zou mensen willen uitnodigen om met elkaar, collega’s, vrienden, relaties, in gesprek te gaan over onhandige en ongemakkelijke patronen in jezelf (de “sankhara’s”, zoals ze bij vipassana genoemd worden), en om niet te doen alsof je die niet hebt. Als jij je niet mooier voordoet dan je bent, dan doe ik me ook niet mooier voor dan ik ben. En dat betekent niet dat we niet meer willen groeien en verder willen komen op ons pad, maar dat we alle obstakels en hobbels en tekortkomingen onderweg waarderen.

 

Stichting Vitamine Z organiseert op 1 september met haar project Icarus Amsterdam voor de derde keer een festival. Dit jaar met als thema ‘Ode aan de Imperfectie’. Met workshops, lezingen, maar dus ook met muziek en biertjes. Verder organiseert de stichting in september en oktober twee Icarus Natuurretraites met verschillende thema’s.

 

Headerfoto: Andrej Lišakov.