Shoot #5: Hoe boeddhistisch of mindful is voorpret?

Tom Hannes is zenboeddhist, therapeut en schrijver van de boeken ‘Zen of het konijn in ons brein‘, ‘Let’s get mythical’ en ‘De vijf gezichten van angst‘. In de rubriek Shoot! geeft Tom antwoord op al je levensvragen.

Toms antwoord:

Mooie vraag! Vier mooie vragen zelfs! Mag ik ze in omgekeerde volgorde antwoorden?”

4. Is voorpret altijd een vorm van het ontwijken van het huidige moment?
Neen. Voorpret is een ervaring in het huidige moment. Eerder het idee dat je voorpret moet vermijden is een vorm van het ontwijken van het huidige moment.

3. Kun je jezelf voornemen om je niet aan verwachtingen te hechten en toch te genieten van de voorpret?
Ja, dat kun je. Goed voornemen ook. Maar hoe doe je dat? Daarvoor moeten we weten wat het probleem van voorpret is.

2. Want met voorpret creëer je al een soort verwachtingen, toch?
Eigenlijk begint het andersom. Eerst denken we iets leuks te kunnen verwachten. Dan wordt ons lichaam volgespoten met enthousiasme-hormonen. Ik denk niet dat je zou willen leven zonder dat mechanisme. Je zou meteen veranderen in een plant. Een mindful leven leiden is niet hetzelfde als een lobotomie ondergaan. Er hoeft geen spanning te zijn tussen leven in het hier en nu en verwachtingen hebben.

Maar verwachtingen moeten inderdaad beheerd worden. De mix van verwachting-en-voorpret kan ons immers flink in de luren leggen. De verwachtingen kunnen bijvoorbeeld niet uitkomen. Je hebt je weken verheugd op een weekendje Ardennen en als het zover is, regent het de hele tijd. Alle opgespannen verwachtings-energie verandert in één klap in een haard van wrok. “Hier heb ik zo naar uitgekeken! Wat doet de realiteit mij aan?” En wrokkige geesten zijn lastige dingen in de omgang.

Een ander gevaar is sluipender: voorpret erodeert onze aandacht voor alles wat niet met het verwachte doel te maken heeft. Ons hele bestaan vernauwt tot een dun recht lijntje tussen dit moment en de Grote Pret die Komt. Zo verliezen we bijna ons hele weidse leven uit het oog. De roze bril van de voorpret is een roze blinddoek. Je ziet niets. En waar je niets ziet, gaan je meest idiote patronen met je aan de haal.

Bovendien is voorpret verslavend. Dat is een vreemde trekken van onze geest: we raken makkelijk verslingerd aan dingen die iets leuks beloven, ook als vaak gebleken is dat die belofte nooit echt ingelost wordt. Of het nu een aankoop is, een consumptie, een sigaret, de verwezenlijking van iets, het winnen van rijkdom, macht, het binnenhalen van een nieuwe sekspartner, of het begin van een langverwachte vakantie… uiteindelijk is de bevrediging nooit echt, tja, bevredigend. Voor we goed en wel voelen hoe fijn het eventjes is, zijn we alweer op zoek naar de volgende voorpret. Want geef toe, voor ons verslaafden is het leven zonder voorpret geen pretje. We vervelen ons snel. De wereld wordt saai. We worden er in een oogwenk wanhopig van. We hebben snel een nieuwe shot nodig. Als echte junks.

En het wordt nog erger. Neurologe Tali Sharot ontdekte recent dat wie geestelijk gezond is, geneigd is de toekomst te rooskleurig in te zien. Mensen met realistischere verwachtingen zijn zelfs vatbaarder voor depressies. Wat een ellende! We hebben dus te kiezen tussen roze zelfbedrog of deprimerend realisme. Valse hoop of wanhoop. Tyfus of cholera. Ziedaar de mens…

1. Hoe boeddhistisch/mindful is voorpret?
Goed, wat doet het boeddhisme hiermee? Alvast niet vluchten in een idee van een volmaakt huidig moment vrij van voorpret (of verdriet, boosheid, frustratie..). Onder boeddhisten en hun sympathisanten wordt soms vreemd gedaan over het hier en nu. Alsof alles plots in orde is als je maar toegang kreeg tot het Heilige Huidige Moment. Dat is – o ironie – pas echt een valse belofte.

Het huidige moment waarover de Boeddha sprak is iets helemaal anders. Hij raadt aan om de aandacht op het hier en nu te vestigen, niet omdat alles dan plots oké is, maar om ons bestaan te onderzoeken terwijl het zich voordoet. Hij vraagt dus om het realistische pad te kiezen. Als je dat doet, merk je dat het niet zo gek is dat we zo vatbaar zijn voor wanhoop. Want als je echt naar dit moment kijkt, merk je drie dingen:

1. alles is vergankelijk,
2. er valt niets te grijpen want de dingen zijn compleet afhankelijk van omstandigheden
3. en dat installeert dus inderdaad een gevoel van misnoegen in ons dat wel heel erg vaak met ons aan de haal gaat.

Deze radicaal realistische blik bewaren is niet gemakkelijk. Hij gaat in tegen onze diepe neiging om onszelf te omringen met een wolkje van valse hoop. Maar boeddhisten zijn moedig. Ze zijn bereid om valse hoop te zien voor wat het is: een ideetje dat hier en nu probeert promotie te maken voor zichzelf. En ze zijn bereid om te blijven kijken met hun allesverpulverende aandacht.

Dat doen ze niet uit cynisme. Ze doen het uit, jawel, voorpret! De voorpret die voortkomt uit het vermoeden dat de weg van de Boeddha tot een heel ander leven kan leiden. Die voorpret hebben ze opgedaan omdat ze erover gelezen hebben, of een inspirerend beoefenaar gezien hebben, of omdat ze af en toe zelf aan den lijve hebben ondervonden dat het anders kan. Elke boeddhabeeldje is een icoon van die voorpret: er zit een beter, vrijer, wijzer, lichter, ontwaakter en ja, prettiger leven in ons. En we kunnen dat leven zelf vormgeven. Die boeddhistische voorpret noemen we doorgaans bodhicitta: de zin om een Boeddhaleven aan te gaan. Om zo’n leven te beoefenen. Nu. En straks.

Het mooie is dat elk moment die beoefening kan voeden. Ook de lastige, de saaie, de wanhopige, de verwachtingsvolle… Kijk naar de lading die je op dit moment drijft. Kijk ernaar met een Boeddhablik: dit is vergankelijk, afhankelijk van omstandigheden en een mogelijke bron van frustratie. En blijven kijken. Met de moed en de voorpret van je aangeboren bodhicitta. Ik wens je heel veel voorpret. Nu. En straks.