Verloren onschuld: hoe bereid je kinderen voor op de complexe wereld om ons heen?

Eigenlijk wilde ik niet over boeddhistisch opvoeden schrijven. De beelden van de oorlog in Oekraïne en de vele kinderdoden in Gaza spoken door mijn hart. Zoals het verhaal van Thomas Opgenhaffen die drie maanden in een ziekenhuis in Gaza werkte, waar kinderen volledig verbrand en met geamputeerde ledematen op de grond lagen omdat er geen bedden waren. Hij zag kinderen van 8 jaar oud waarvan de hersenen uit de schedel hingen.

Uiteraard ben ik dankbaar dat mijn kinderen dit leed niet meemaken. En boos op de onnozelaars die kinderen dit aandoen. Vele slapeloze nachten piekerde ik hoe ik mijn kinderen moet voorbereiden op de realiteit van deze grillige wereld. We kunnen de wereld niet buiten houden, en dat moeten we ook niet willen. Maar als vader vind ik het hard om die gelukzalige onschuld van mijn kinderen mondjesmaat te zien verdwijnen.

“Papa, wat is oorlog?”

Mijn jongste dochter leeft momenteel nog zorgeloos in haar eigen fantasievolle wereld. Mijn oudste dochter daarentegen staat nog maar met met één been in de toverwereld, met het andere stapt ze de wereld in. Ruzies op school, agressie, jaloezie, leugens, racisme: ze begint het nu te zien en dat heeft effect op haar gemoed. Daarnaast zitten er ook Oekraïense kinderen in haar klas en natuurlijk stelt ze zichzelf en ons daar vragen over. Zo vroeg mijn oudste dochter onlangs, letterlijk tussen de soep en de aardappelen door: “Papa, wat is oorlog?”

Allerlei gedachten gingen door me heen. Moet ik nu een korte geschiedenis van geweld vertellen? Of kan ik beter over de oorzaken van geweld en oorlog vertellen? Het hebben over hoe ruzies op de speelplaats ontstaan, en hoe dat eigenlijk een kleine afspiegeling is van grote conflicten? Ze bleef me verwachtingsvol aanstaren en terwijl ik in haar ogen keek, wist ik nog steeds niet wat ik moest zeggen. Liefst wilde ik over iets anders beginnen. Toen begon ik een beetje te stamelen over conflict en vergeving.

Ze begreep uiteraard niets van mijn verwarde uitleg. Dus herhaalde ze haar vraag: “Papa, wat is oorlog?” “Dat zijn twee landen die tegen elkaar vechten, liefje,” zei ik. “Waarom doen ze dat?” vroeg ze meteen. “Eu…” zei ik, terwijl ik dacht: omdat mensen stom zijn, omdat mensen zulke grote wonden hebben in hun hart dat ze niet voorbij hun eigen pijn kunnen kijken, omdat ze zich vastklampen aan ideologieën en ideeën, omdat ze nooit geleerd hebben hoe om te gaan met woede, pijn en emoties in het algemeen, omdat macht corrumpeert, …

Terwijl ik koortsachtig naar een goed antwoord zocht, begon mijn dochter zelf te reflecteren: “Ik denk dat het is zoals op de speelplaats, papa. De jongens maken heel veel ruzie. Ook met andere klassen. En ze vechten met elkaar. Sommigen worden zo boos dat ze niet meer weten wat ze doen. En anderen doen gewoon mee omdat ze bij de groep willen horen. Soms huilen ze, soms zijn ze daarna weer vrienden. En soms doen ze elkaar echt pijn, heel veel pijn.” Ik knikte. “Ja, liefje, zo is het eigenlijk wel.” “Stom,” besloot ze, “Ik snap echt niet waarom ze dat doen. Waarom kan iedereen niet gewoon lief zijn tegen elkaar? Ik probeer met hen te praten, maar de meesten willen niet praten. Stom.”

Voilà, de hele wereldproblematiek helder uitgelegd door een achtjarige.

Bewust ouderschap

Die pure onschuld, dat oprechte natuurlijke vermogen tot empathie en wijsheid en de vanzelfsprekende ethiek raken me elke keer diepgaand. Mijn dochter begrijpt ècht niet waarom mensen elkaar pijn doen of liegen. Maar ondanks deze inzichten doet ook zij anderen pijn, wordt ze ook boos als haar zus niet met haar wil spelen of een speeltje afpakt. “Dat is van mij.” En zoals elke ouder weet, escaleert dat soms tot grote ruzies en geweld.

Conflict is conflict, of het zich nu op grote of kleine schaal afspeelt. Ik heb jaren van mijn leven opgeofferd om krijgskunst te oefenen: de kunst van omgaan met conflict. Er bestaan krijgskunsten die, in plaats van te willen vechten, conflict willen harmoniseren, zoals Aikido en Taijiquan. Dat zijn belangrijke vaardigheden, maar na jaren van training ben ik er van overtuigd geraakt dat het echte conflict zich binnen elk van ons bevindt. Als ik geconfronteerd wordt met ruzies binnen mijn gezin, en in mezelf durf te kijken, dan zie ik dat daar, binnen in ons eigen hart, de kiemen van geweld liggen.

Hoe vertaalt zich dat in de opvoeding? Ik probeer mijn kinderen te leren om conflicten – die onvermijdelijk de kop opsteken – om te buigen naar een harmonieuze situatie. Dat is moeilijk. En daar slaag ik heel vaak niet in. Maar het is hier dat Bewust Ouderschap, of mindful parenting, van pas kan komen.

Boeddhistisch opvoeden

De Boeddha beschouwde het gezin als de basis van de maatschappij, Zoals bijvoorbeeld beschreven in Nyanaponika et al. (2003) Great disciples of the Buddha: their lives, their works, their legacy. Boston: Wisdom Publications in collaboration with the Buddhist Publication Society of Kandy, Sri Lanka.
En in Bodhi (2016) The Buddha's Teachings on Social and Communal Harmony: An Anthology of Discourses from the Pali Canon (The Teachings of the Buddha) Wisdom Publications.
waar de liefdevolle band tussen kinderen en ouders van groot belang is. Ouders leren hun kinderen positieve deugden en hoe hun verantwoordelijkheden naar andere mensen op te nemen. In Boeddha’s visie is een harmonieuze maatschappij afhankelijk van de relatie tussen ouders en kinderen en het doorgeven en voorleven van positieve waarden.

Zelftransformatie en voorleven

De wereld buiten ons is complex en gelaagd. Onze innerlijke wereld is dat ook. Vooral met die laatste wereld kunnen we actief aan de slag. Hoe breng je dat in de praktijk? Ik vraag het aan David Dewulf, oprichter van het Instituut voor Aandacht en Mindfulness (IAM), auteur van talloze boeken omtrent mindfulness en zelf vader van vijf kinderen. Hij praat bevlogen en zijn ogen glinsteren wanneer hij op dreef raakt. Ondanks de passie die hij uitstraalt, kiest hij zijn woorden steeds zorgvuldig.

Dewulf zegt: “Als ouder zouden we onze kinderen graag beschermen van moeilijkheden en tegenslag. Helaas is dat niet mogelijk. Niets of niemand kan vermijden dat je kind het moeilijk zal hebben. Als we dit kunnen aanvaarden, kunnen we onze kinderen ook beter voorbereiden op het leven zoals het is, in plaats van hoe we willen dat het is. We leren ze pijn te voelen zonder dat dit meteen anders moet zijn. En ruimte te maken waarin helderheid kan ontstaan om zelf de meest wijze en compassievolle actie te bepalen.”

Als vader merk ik ook dat ik vaak te snel een probleem wil oplossen voor mijn dochters. Terwijl het juist waardevol is als je hen leert om bijvoorbeeld teleurstelling echt te voelen. En ze dan de te vrijheid geven om hun eigen manier te zoeken om daarmee om te gaan. Op die manier worden kinderen gesterkt om met de wereld om te gaan. Ze leren dat er goed en kwaad in elk van ons zit, en dat het leven zowel leuk als lelijk kan zijn.

Om dit te kunnen doen, dienen we als ouder vooral naar onszelf te kijken. Bewust ouderschap betekent dus dat we ons eigen gedrag onder de loep nemen. En dat we zelf het goede voorbeeld geven door liefdevol en begripvol aanwezig te zijn wanneer ons kind het moeilijk heeft.

Ruzie oplossen

Dewulf geeft een mooi voorbeeld uit zijn eigen gezinsleven. “Ik zat aan mijn bureau en hoorde mijn twee zonen ruzie maken. Toen ik de trap opging, schoot de volgende gedachte door me heen: ‘Ze zijn weer bezig. Het zal wel weer aan de oudste liggen.’ Toen ik dit opmerkte, stopte ik meteen en besloot om mijn innerlijke houding te veranderen. Ik deed dit door een slagzin uit het Hawaiiaans sjamanisme innerlijk te reciteren: ‘I am sorry, I love you, forgive me, thank you.’ Hierdoor lukte het me om opnieuw liefdevol en onbevooroordeeld te zijn. Toen ik vervolgens de kamer van mijn zoons binnenstapte, was de sfeer helemaal anders dan wanneer ik er beschuldigend zou zijn binnen gestapt. Zo werd de ruzie snel opgelost, op een positieve manier voor alle partijen.”

Dit is een aandachtige en bewuste manier van omgaan met conflict, in jezelf en buiten jezelf. Dewulf: “Als ouders is het onze taak, om van onze eigen pijn ons vuur te maken, om uit te stappen uit wat ons is aangedaan, om de keten te doorbreken van bijvoorbeeld familiaal geweld en verwaarlozing. Zodat je het indirect niet doorgeeft aan je eigen kinderen.”

Die zelfreflectie en van daaruit voorleven, zorgen voor een bewust ouderschap waarin de eigenheid van het kind er mag zijn. Waarin we openstaan voor wat zich binnen onszelf afspeelt èn we aandacht hebben voor de wijsheid en leefwereld van onze kinderen. Hoe uitdagend het ook is, ik ben ervan overtuigd dat je op deze manier een stevige basis kan leggen voor je kind en je hen handvatten geeft om in de wereld te kunnen staan.

Actief mededogen

Als volwassenen is het onze plicht om een wereld te bieden aan onze kinderen waarin ze veilig kunnen opgroeien. Daar zijn twee dingen voor nodig: aan de ene kant moeten machtsstructuren op macroschaal veranderen, moet er politiek bewustzijn en moed zijn, en vredesacties en activisme zijn onontbeerlijk. Aan de andere kant moeten we onszelf innerlijk transformeren. Beiden gaan hand in hand.

De Boeddha zegt dat alle oorlog en ruzie terug te brengen is tot het persoonlijk niet kunnen omgaan met woede, verdriet, wraakgevoelens, haat en begeerte. Wanneer we dit zelf wel kunnen, en deze gevoelens weten te transformeren in vriendelijkheid, mededogen, begrip en empathie, dit vervolgens voorleven bij onze kinderen en hen daarin begeleiden, dan is dat niet onbelangrijk.

Hoewel het soms zinloos kan lijken en misschien idealistisch, kan een klein steentje toch voor grote rimpelingen zorgen op lange termijn. Laten we onze verantwoordelijkheid nemen voor datgene wat we nu, op dit moment kunnen veranderen en een voorbeeld nemen aan actief mededogen zoals David Dewulf dat voorstelt. Niets doen is schuldig verzuim.

---

Omslagafbeelding: Zonacsreen via Flickr.