De kracht van mantra’s

Toen de Chinese monnik Xuanzang in de 7^e eeuw een gevaarlijke woestijn moest oversteken, overleefde hij dat door continu de mantra van de Groene Tara te reciteren. Hij riep daarmee de kracht van de bodhisattva op, die hem beschermde op zijn reis.

Magische spreuken

Mantra’s zijn korte, heilige teksten die vaak meerdere keren achter elkaar worden herhaald. Ze zijn misschien wel net zo oud als de Indische religies zelf en komen al voor in de Rigveda, een verzameling Vedische hymnes, uit circa 1500 -1200 v.Chr. Je vindt ze dus ook in het hindoeïsme, sikhisme, jaïnisme en bij de bahá’í. Binnen het boeddhisme zijn mantra’s vaak verbonden met een bepaalde tekst (soetra) of bodhisattva.

“Binnen de boeddhistische tradities in de Aziatische landen worden mantra’s voornamelijk als magische spreuken gebruikt,” vertelt hoogleraar vergelijkende godsdienstwetenschap Paul van der Velde. “Dat is niet alleen zo in het volksgeloof, maar ook onder de religieuze elite van monniken. Het verhaal van Xuanzang is daar een voorbeeld van. Ook zie je dat mantra’s in amuletten worden meegedragen om bescherming af te dwingen.”

Westerlingen vinden dat maar vreemd, volgens Donald S. Lopez, professor in boeddhistische en Tibetaanse filosofie. “We zien boeddhisme vooral als filosofie, als iets wat met de ratio te volgen is, en magie staat daar haaks op”, schrijft hij in dit Tricycle-artikel.

Volgens Van der Velde is boeddhisme in het Westen gepsychologiseerd: “De rol van mantra’s is hier helemaal anders. We gebruiken ze vooral als bewustzijnsoefening: als een vorm van meditatie.”

Om mani padme hum

Binnen het boeddhisme en andere Aziatische tradities gelooft men dat mantra’s de geest zuiveren en een gunstig effect hebben op je karma. Daarom is het van belang een mantra zo vaak mogelijk te herhalen: soms wel 100.000 keer. Gebedssnoeren helpen om de tel bij te houden.

Binnen het Tibetaans boeddhisme worden zelfs gebedswielen ingezet om ondoenlijk hoge aantallen recitaties te bereiken. Meestal bevatten ze meerdere inscripties van ‘de Mani’ – misschien wel de bekendste boeddhistische mantra: Om mani padme hum. Elke omwenteling van het wiel heeft net zo’n gunstig effect als het hardop reciteren van alle mantra’s op de rol.

De Mani zou in staat zijn de ‘zes giftige emoties’ – die een uitdrukking van onze onwetendheid zijn – volledig te zuiveren. De mantra is gewijd aan Chenresi: de bodhisattva van mededogen (Avalokitesvara in het Sanskriet en Guanyin in het Chinees). Door het uitspreken van de mantra ontwikkel je mededogen in jezelf, wat helpt bij het cultiveren van de zes paramitas (deugden).

Groene Tara-oefening

Mantra’s maken ook deel uit van uitgebreidere rituelen. Ze worden dan gecombineerd met bepaalde handgebaren (mudras) en visualisatieoefeningen. Om je een idee te geven: Lion’s Roar geeft een Engelstalige instructie van de Tibetaanse ‘Green Tara Practice’.

Tara is de vrouwelijke tegenhanger van Chenresi en belichaamt eveneens compassie. Om tare tuttare ture soha is haar mantra. Tijdens deze oefening visualiseer je de bodhisattva voor je in de lucht, zittend op een lotusbloem. Vanuit haar rechterhand stroomt een turquoisekleurige ‘rivier van wijsheid’. Terwijl je haar mantra blijft herhalen lost ze op in een zee van licht, die weer één wordt met jou als beoefenaar.

Tegendraadse monnik

Sommige boeddhisten geloven dat een mantra direct tot verlichting kan leiden. Binnen het Japanse Nichiren boeddhisme bijvoorbeeld, wordt het reciteren van de mantra Nam-myoho-renge-kyo gezien als dé boeddhistische beoefening bij uitstek. Deze mantra is de titel van de Lotus Soetra en betekent zoiets als: ‘ik wijd mijn leven toe aan de mystieke wet van oorzaak en gevolg’.

Nichiren, een nogal tegendraadse monnik uit de 13e eeuw, schopte tegen de politieke en sociale misstanden van zijn tijd en werd daarom twee keer verbannen en bijna ter dood veroordeeld. Hij bekritiseerde de boeddhistische elite, die in zijn ogen het wereldlijk gezag steunde en zo bijdroeg aan de onderdrukking van het volk.

De Lotus Soetra bevatte volgens Nichiren de ultieme boodschap van de Boeddha. Er staat namelijk in dat alle levensvormen de boeddhanatuur in zich dragen. Alle mensen, ongeacht geslacht, afkomst of sociale status, verdienen daarom het hoogste respect. Andere boeddhistische praktijken konden volgens Nichiren geschrapt worden. Alleen het reciteren van de ‘daimoku’ zou genoeg zijn om onze boeddhanatuur te activeren.

Klank of betekenis?

Ook in de Theravada scholen spelen mantra’s een rol, maar ze staan minder centraal en zijn meestal vertaald in het Pali. In de Thaise Bos-traditie wordt bijvoorbeeld gewerkt met simpele mantra’s als Buddho of Samma-Araham. Het gaat daarbij niet om de betekenis van de mantra, maar om de staat van concentratie die wordt opgewekt door de mantra continu te herhalen.

In het Westen hebben we de neiging op de letterlijke betekenis van een mantra te focussen. “Maar,” zegt Van der Velde, “bij mantra’s gaat het helemaal niet om de betekenis of de boodschap die in de letters zit. De werking zit hem in de klank. Daar komt nog bij dat mantra’s vaak taalkundig niet kloppen, daarom zijn ze moeilijk te vertalen.”

Zen en de Hart Soetra

Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de mantra die de afsluiting vormt van de Hart Soetra: Gate, Gate, Paragate, Parasamgate, Bodhi Svaha. De Hart Soetra gaat over vorm en leegte: alle aspecten van onze identiteit en de wereld om ons heen zijn ‘leeg’, dat wil zeggen: ze bestaan niet op zichzelf, alles is aan elkaar gerelateerd. De mantra wordt vaak uitgelegd als een eerbetoon aan dit ‘inzicht dat ons naar de andere oever (van samsara) brengt’.

Binnen het Mahayana boeddhisme worden de Hart Soetra en bijbehorende mantra regelmatig gereciteerd. Van der Velde: “In de Zen-scholen markeert deze mantra vaak het begin of einde van een meditatiesessie.”

Het Pure Land boeddhisme (eveneens Mahayana) kent de praktijk nembutsu (Japans, nianfo in het Chinees): het reciteren van de mantra Namu amida butsu – wat zoiets betekent als ‘prijs de Boeddha van het oneindige licht en leven’. Ook deze mantra moet veelvuldig worden herhaald, waarbij de beoefenaar de Boeddha in zijn of haar hart visualiseert.

Zelf proberen?

Mantra’s reciteren is in zekere zin makkelijker dan in stilte mediteren. In plaats van steeds afgeleid te worden door het gebabbel van je mind, heb je nu iets concreets om je aandacht op te richten: de mantra. Je kunt een mantra zingen of reciteren, hardop of in stilte. Als je dit een tijdje doet, merk je dat het een kalmerend effect heeft. Je gedachten, angsten en verlangens verdwijnen naar de achtergrond.

De mantra biedt houvast om steeds met je aandacht in het huidige moment te blijven. De continue herhaling kan ervoor zorgen dat je in een tranceachtige staat terecht komt. Je gaat zo op in de klank en het geluid dat de grenzen van je zelf vervagen. Samen met anderen mantra’s zingen of reciteren kan dit effect versterken.

Als je niet precies weet hoe je een mantra moet uitspreken, kun je ook een geluidsbestand (bijvoorbeeld via Youtube) afspelen en meezingen. Hier alvast twee voorbeelden.

Tibetaans boeddhistische monniken chanten Om, de ‘moeder van alle mantra’s. Deze mantra zou alle andere mantra’s in zich dragen:

De beroemde mantrazangeres Deva Premal zingt samen met boeddhistische monniken ‘Gate, Gate, Paragate, Parasamgate, Bodhi Svaha’:

Bronnen beeld:
Afbeelding van Xuan Zang: Wikimedia
Afbeelding Green Tara: Flickr
Afbeelding Nichiren Exciled: Wikimedia