Ik ga op reis en neem mee: shenpa

De geportretteerde backpackers in de BOS docu Banana Pancakes and the Children of Sticky Rice zijn reislustig en avontuurlijk! Jan is niet zo’n reisheld. Toch stapt hij in een vliegtuig naar Canada, om daar een week lang in een klooster te verblijven. Al zittend komt hij er een oude bekende tegen: zichzelf.

Vrijdag 14 aug, Arnhem.
Tijdstip: Nacht.
Precieze locatie: mijn hoofd
“Ok, dus ik mag geen trainingsbroek dragen in de meditatieruimte…maar ik heb geen andere relaxbroek…die moet ik morgen dus nog kopen. Waar? En ik moet ook nog een reiswekker… want om 5 uur in de ochtend wordt niemand van nature wakker. Ah! Mijn mobiel heeft een wekker…maar hebben ze daar wel elektriciteit dan? O ja! De kleding moest zonder patronen….dan moet ik dus ook een nieuwe trui. Of is dat overdreven? Hmm… staat wel op hun lijstje. Wie bedenkt die kledingvoorschriften trouwens, de Boeddha zelf? Dure levensovertuiging dan. Misschien moet ik erom gaan bedelen. Eerst maar even bij de Scapino langs? En shit, het is al weer 3 uur! Morgen slaap ik waarschijnlijk ook amper… slecht voor mijn weerstand. Als ik maar niet ziek word….”

Gampo Abbey in Canada

Het fragment hierboven speelt zich af in mijn drukke hoofd, vlak voordat ik de stilte ga opzoeken in Nova Scotia, Canada. Een week op groepsretraite bij de Shambala-boeddhisten van Gampo Abbey. Beroemdste bewoner van het klooster: Pema Chödrön. Ze schreef meer dan een dozijn boeken en haar humoristische wijsheid is zelfs Oprah niet ontgaan. Lange tijd was ze hoofd van de Abbey, tegenwoordig doet ze het wat rustiger aan. Ze is al op leeftijd, 79. En ze was er niet tijdens mijn verblijf, dat wist ik. Haar boeken lagen wel overal. Zeven jaar geleden las ik er voor het eerst een: Als je wereld instort. Eenmaal deze nogal dramatische titel gepasseerd (origineel: When things fall apart) was ik verkocht. En ik nam me voor om ooit de plek te bezoeken waar zoveel van haar boeken zijn ontstaan.

Via de eerste alinea is het misschien al doorgesijpeld: ik ben geen reisheld. Buitenproportioneel bang ben ik om ziek of eenzaam te worden in den vreemde. Of erger nog: ziek én eenzaam. Schrikbeeld: met 40 graden koorts uitgedroogd en verhongerd ver weg van huis, en dat dan niemand naar je omkijkt, bij voorkeur in een situatie waar juist wel veel mensen zijn. Een onschuldige neurose misschien, probleemloos mee te leven als je niet zo nodig de wijde wereld in hoeft. Maar ik wil dat wel heel graag. Dus in mijn backpack zit naast een hoop patroonloze kleding die ik nooit gebruikt heb, ook een flinke dosis angst. En daar weet mijn geest wel raad mee.

Retraite of strafkamp?

Zondag 16 aug, Halifax
Tijdstip: 6:00 uur
Precieze locatie: mijn hoofd
“Shit, zes uur pas. Dan is dit de derde nacht op rij met drie uur slaap geweest. Klote airbnb… Dit huis is leeg en sfeerloos, kamer ligt aan drukke weg, spinnen lopen door de douche, lakens zijn smerig en de eigenares is alles behalve authentiek Canadees. In plaats daarvan zit ik opgezadeld met een Chinese immigrante met haar gebrekkige Engels die volgens mij niet veel anders doet dan drie kamers verhuren aan dubieuze types. En doorlopend rochelen. Slaaptekort…. slecht voor mijn weerstand. Word ik nu ziek? Fuck! Ik ben in paniek…. en dan moet ik over twee dagen ook nog een week op retraite met weet ik veel hoeveel rare boeddhisten of wannabee-goeroes, in het midden van helemaal nergens. Heb ik dan wel een eigen kamer? Want ik moet wel goed slapen, anders word ik ziek en labiel… zal ik anders een hotel nemen voor de komende twee dagen?”

Nope, geen reisheld te bekennen nog. Het goede nieuws: nog even en ik heb 7 uur per dag de tijd om op mijn meditatiekussen aan het vervolg van deze interne soap te werken. Vol, ongetwijfeld, spannende plotwendingen en dramatische cliffhangers. Heerlijk hoor…vakantie.

Woensdag 19 augustus, Klooster
Tijdstip: geen idee
Precieze locatie: op het kussen
“Ik klap dicht. Shit, ik klap dicht. Net tijdens de lunch. Mijn Engels is waardeloos, kan niet op woorden komen. En wat ben ik me weer heerlijk bewust van mezelf. Verschrikkelijk. Hoeveel dagen nog? Vijf? En wanneer is die vrije dag ook al weer? Als die Amerikaan gewoon een keer zijn mond hield. Ego en lichaamsomvang gaan soms echt heel goed samen. En als ik nou op dit verdomde meditatiekussen tot rust kon komen, maar nee. Mijn onderrug doet pijn van onder tot aan mijn bovenrug. Mijn benen slapen, maar mijn geest lijkt actiever dan ooit. Kan ik dit strafkamp niet gewoon verlaten?”

Ik kan niet zeggen dat ik verrast ben. Ik ken mijn neuroses en het drama dat wordt opgevoerd in mijn hoofd. In het veilige Nederland zijn de scènes over het algemeen wel een stuk minder spectaculair. De overload aan situaties buiten mijn comfort zone brengt blijkbaar het beste naar boven in mijn innerlijke scriptschrijver. Maar ik weet wel: het is bedacht. Mijn hoofd wil me weghalen, van pijn, van lading, van iets wat ik niet wil voelen. Maar door al die zogenaamde uitwegen te bewandelen, wordt de lading alleen maar groter. Het enige wat ik ermee bereik is dat ik zittend op inmiddels drie kussens als een hond achter mijn eigen staart aanren. Nutteloos vermoeiend. En ik zie het allemaal gebeuren! Maar kennelijk net niet scherp genoeg.

Op zoek naar verlichting, stuit ik in mijn zitvrije uur in de kloosterbibliotheek op een boek van Pema Chödrön, verzacht je hart. Het boekje heeft een super mannelijke voorkant, waarvan mijn toch al aangetaste testosteronspiegel tot een dramatisch dieptepunt zakt. Maar het is wel dun. En daar neemt mijn uitgeputte geest genoegen mee. Ik sla het open, en begin te lezen, over shenpa. Pema stelt me weer eens niet teleur.

Shenpa

Shenpa is een Tibetaans woord dat verwijst naar de wortel van agressie en de oorzaak van begeerte. De term is lastig te vertalen, lading of gehechtheid komt in buurt. Chödrön omschrijft shenpa als het kleverige gevoel dat zich meester van je maakt als er iets gebeurt wat je niet zint en gaat gepaard met de verleidelijke drang om direct iets aan die onwenselijke situatie te doen: je hapt toe. Iemand zegt bijvoorbeeld dat je er vandaag wel erg moe uitziet. Jij verkrampt. En razendsnel komt er een hele innerlijke dialoog op gang, van oordelen over jezelf, en over de ander. En vervolgens spreek of handel je. Je geeft een snauw terug. Of je handelt geruisloos en gaat rondjes draaien in je hoofd. De lading achter die innerlijke verkramping of handeling is shenpa. Shenpa verschijnt niet alleen in interactie met de ander. Het komt ook regelmatig aanwaaien zonder dat er iemand in de buurt is. Alleen op reis bijvoorbeeld, zittend op een meditatiekussen.

De oplossing die Chödrön aandraagt voor mijn shenpa is even simpel als doeltreffend: niet krabben als de jeuk komt opzetten. En daarmee de kettingreactie in je hoofd stilzetten. En de tool doe je daarvoor mag gebruiken is het grootste spirituele cliché, met het hoogste waarheidsgehalte: naar het nu!

Happy end?

Niet nieuw deze les, maar wel verfrissend opgeschreven, en dan kan een oude boodschap ineens zomaar opnieuw aankomen. Niet krabben blijkt een prima oplossing. Ik voel mijn shenpa langzaam naar de achtergrond verdwijnen. En na een week zitten, graven, ploeteren, kijken, zijn, voelen en loslaten, ben ik getransformeerd *Happinez (en ego)-alert* in een versie van mezelf waarvan ik niet wist dat ’ie bestond. Ik wil er direct beste vrienden mee worden. Ik ben open, vriendelijk, grappig, geïnteresseerd, (bijna) oordeelloos en ik zie er ook nog eens supergoed uit door al dat vegetarische eten en de zon die mij tussen het mediteren door lekker goed raakt *einde Happinez (en ego)-alert*.

Terug in Nederland houdt die perfecte versie van mezelf zo’n dag of vijf stand. Het grijze weer vaagt de tint net zo snel weg, als dat die er op was gebrand. En met het dagelijkse (werk)ritme voel ik de shenpa-kramp merkbaar toenemen. En daar hadden ze me nog zo voor gewaarschuwd! Dat het buiten anders zou zijn. Want de wereld is geen klooster.

En onze reisheld? Die bekijkt het geploeter met shenpa van een afstandje en is tevreden. Want nog nergens waren de mensen zo aardig en was de natuur zo mooi als overzee. Tijd om een paar schoenen over die sokken aan te trekken dan.