“Verlichting is geen verhevenheid, maar gaat over het gewone”

---

Zeg boeddhisme of de Boeddha en we denken al snel aan ‘verlichting’. Maar wat is verlichting precies? En hoe zien moderne beoefenaars binnen het boeddhisme dit? Jolanda Breur vraagt het zelfstandig onderzoeker en trainer Arne van Huis die Insight Dialogue beoefent. Dit is deel 11 in een serie.

---

“Ik deed altijd keihard mijn best. Dat ging soms faliekant fout. Toen mijn huwelijk vijftien jaar geleden op de klippen liep, wandelde ik in het Engelse Devon langs de kust. Ik voelde me ongelukkig en wist niet goed wat ik moest. In mijn studententijd had ik meditatietechnieken opgedaan bij yoga. Die besloot ik te gebruiken door iedere dag een half uur te gaan zitten. Op een dag zat ik op een steen met uitzicht op zee en merkte ik dat ik geen moeite deed om goed te mediteren. Toch kwam er vertrouwen op. Het was oké om uit elkaar te gaan, ondanks dat ik me daar schuldig over had gevoeld naar mijn kinderen. Hoe moeilijk het ook nog zou worden, ik kon het aan. Zo had ik de situatie nog niet eerder ervaren. Ik krijg er nog kippenvel van. Ik liet mijn huwelijk los en heb even heel hard gehuild. Die meditatieve half uurtjes waren daarvoor waanzinnig belangrijk.

Niet lang daarna deed ik een cursus mindfulness en ging ik op retraites. Ik volgde mijn eigen programma. Oefenen lukte niet altijd, maar voor de leraren was dat geen probleem. Ieder heeft zijn eigen tempo. Dat ik nergens naar streefde in de beoefening heeft me erg geholpen. Als je ervaart dat die je leven interessanter en aangenamer maakt, is het geen moeten meer. Na drie jaar zat ik iedere dag op mijn kussen.

Insight Dialogue

Na een bijzondere retraite en het boek Mindfulness van Joseph Goldstein nam mijn toewijding snel toe. Ik wilde de beoefening uitbouwen en zelf retraites gaan leiden. Een leraar raadde me aan eerst eens met Insight Dialogue kennis te maken, een interactieve meditatiepraktijk. Ik was vrij cognitief ingesteld, zonder veel aandacht voor mijn lichaam en gevoel. Bij Insight Dialogue, ook wel ID, oefen je met twee of meer mensen in het spreken met aandacht.

Aan het begin van mijn eerste ID-retraite liepen we rond in een ruimte, bewust van ons eigen lichaam en de andere deelnemers. Nadat er een bel klonk, ging je tegenover iemand staan. Toen we werden uitgenodigd elkaar aan te kijken, begon de vrouw tegenover me te huilen, terwijl we oogcontact hadden. Een magisch moment, waarin ik besefte hoe we elkaar beïnvloeden in ons contact. En hoe gedachtes en emoties die daarbij opkomen ons met elkaar verbinden. Aan het eind van de week omhelsde ze me met een bedankje dat ik me niet geïrriteerd of boos had afgewend.

ID breidt de beoefening uit van het kussen naar het alledaagse leven. Dat gaat toch over contact met anderen en de rest van de omgeving. Daarin is zoveel te zien en te leren, het ontroert me nog steeds. Mijn persoontje werd minder belangrijk. Voorheen was ik harder en minder gericht op verbinding. Ik was bang voor andere mensen, wat ik verbloemde door ze cognitief af te troeven. Zo hield ik mezelf in balans. Maar het heeft me veel energie gekost, een lek in mijn leven. Die ID-retraites lieten me dat zien.

Insight Dialogue met familie

Ik ben inmiddels lid van een Amsterdamse ID-oefengroep die ik ook mede begeleid. Daarnaast beoefen ik één keer in de week ID met mijn huidige vrouw en één keer met mijn zus in Wageningen via Skype. We mediteren tien minuten, daarna checken we in, kijken we hoe we erbij zitten. Dan hebben we ieder tien minuten spreektijd over een thema wat op dat moment opkomt. Zo’n uurtje sluiten we af met gezamenlijke spreektijd. We zijn naar elkaar toegegroeid door deze praktijk, begrijpen elkaar beter. Dus toen mijn moeder met mij en mijn zus wilde praten over haar ouder worden en onze rol daarin, stelde ik voor dit op de ID-manier te doen. In het contact met je familie zitten patronen, verwachtingen en ergernissen. Die laatste voelde ik al opkomen. Zou ik als kind iets moeten? Mijn moeder had zich kwetsbaar opgesteld met haar vraag en ik vond het ongepast om daarop met oude ergernissen te reageren.

Mijn moeder van bijna tachtig was eerst huiverig voor het idee, maar ik ben met haar gaan oefenen. De uiteindelijke sessie was ongekend mooi. We maakten echt contact, ieder kon zijn betrokkenheid uiten en er kwamen concrete afspraken uit voort. Mijn moeder voelde zich gehoord, vond het een betekenisvolle vorm van contact. We doen het nog ieder kwartaal. Ze is zelfs een cursus ID en vipassana gaan volgen. Zonder ID was dat gesprek ongetwijfeld pijnlijker geweest. Onze ideeën over elkaar hadden het vertroebeld, waardoor het moeilijker was geweest om naar elkaar te luisteren om te horen wat er bij de ander speelde. Aandacht bij het spreken en daardoor niet gelijk reageren, gaf veel ruimte.

Insight Dialogue als snelkookpan

Ik zie dat ook bij andere kwesties. Binnenkort werk ik vijf jaar als zelfstandig onderzoeker en trainer. Ik merkte dat ik dat vaak in de waan van de dag doe, terwijl ik bijvoorbeeld graag mijn trainingen wil verdiepen. Maar daar heb ik geen energie voor bij mijn lopende projecten. Ik realiseerde me in een ID-sessie dat ik daar tijd voor moet vrijmaken. Ik besloot het laatste kwartaal geen opdrachten meer te werven, om aan mijn trainingen te werken.

De vier edele waarheden en het achtvoudige pad gaan over aandacht voor andere levende wezens, wat net zo goed slakken of paddenstoelen kunnen zijn. De ID-methode is een snelkookpan van die beoefening. Verlichting draait voor mij niet om een persoonlijk pad of ontwikkeling naar iets subliems. Geen prestatie of verhevenheid, maar juist dat gewone. Ik hoef niet anders te zijn dan anderen. Dat had ik niet verwacht toen ik begon. Toch kan iets wat onlogisch lijkt heel waar voelen. Als ik terugkijk op de afgelopen vijftien jaar is mijn leven niet per se makkelijker geworden, maar wel lichter. Dat houdt me nieuwsgierig en motiveert om me te blijven verdiepen. Misschien is dat wel verlichting.”