Interview Jens van Tricht: “De man-box is een stevige gevangenis”

“Als ik ergens een praatje kom geven, komt er achteraf altijd wel iemand vragen of ik homo ben. Dan pas ik weer in een hokje”, vertelt Jens van Tricht (1969), de stoere blonde oprichter van Emancipator. Het zijn dit soort hokjes die Van Tricht omver wil gooien met Emancipator. Hun missie: bijdragen aan een betere wereld door mannen te betrekken bij emancipatie. Niet alleen die van vrouwen, maar ook die van henzelf.

De organisatie, die net vijf kaarsjes heeft uitgeblazen, zet zich in om mannenemancipatie te bevorderen. Mannen komen bij Emancipator terecht als ze in de knoei raken met hun man-zijn. Als ze vader worden en maar twee dagen vaderschapsverlof krijgen bijvoorbeeld. Of als ze van breien houden, kleinkinderen krijgen en beseffen hoeveel ze van hun eigen kroost gemist hebben. Of gewoon als ze zich druk maken over geweld tegen vrouwen of LHBTI’ers en deel van de oplossing willen zijn. Mannen hebben volgens Van Tricht veel te winnen bij het oprekken van traditionele opvattingen over mannelijkheid.

Uit het mannelijke keurslijf

“Minder lijden!”, antwoordt van Tricht, als ik hem vraag wat mannen zoal te winnen hebben. “Het leven is lijden, dat lijden creëren we zelf. We doen dat ook door onszelf en elkaar in roze en blauwe hokjes te stoppen. Daarmee maken we het onszelf moeilijker dan nodig.”

Van Tricht wil mannen dan ook bevrijden uit het smalle hokje van mannelijkheid, oftewel de man-box. In zijn boek Waarom feminisme goed is voor mannen vertelt hij dat hij mannen tijdens workshops laat brainstormen over wat ‘mannelijk’ is: sterk, stoer, competitief, succesvol, hetero, zonder angst, een doorzetter, een leider. Zo worden ze collectief gesocialiseerd. Pas je niet in dat keurslijf, dan ben je een homo, moederskindje of loser. “De man-box is een stevige gevangenis,” schrijft Van Tricht. “De scheldwoorden die gereserveerd zijn voor iedereen die buiten de muren ervan wil treden, vertellen mannen hoe ze zich wel en moeten gedragen. Het is een vorm van gender policing: de dagelijkse genderpolitie schrijft voor wat wel en niet mag, op straffe van belediging, buitensluiting, bedreigingen en zelfs geweld […] Mannelijkheid is iets wat je voortdurend moet bewijzen: je afzetten tegen de gevreesde en tegelijk geminachte tegenpool.”

Kortom: een man moet vooral een niet-vrouw zijn, en Van Tricht wil af van dat beperkte en negatief gedefinieerde manbeeld. Hij wil dat mannen juist hun ménszijn volledig kunnen ontplooien. “Met Emancipator stimuleren we zorgzame mannelijkheid (door ons in te zetten voor een langer vaderschapsverlof bijvoorbeeld) én betrekken we jongens en mannen bij het voorkomen van geweld. Geweld wordt in 9 van de 10 gevallen door mannen gepleegd. Maar let op: de meerderheid van de mannen pleegt geen geweld! Hen willen we daarom deel van de oplossing maken. We geven bijvoorbeeld workshops aan jongens over seksualiteit, gendergelijkheid en het voorkomen van geweld, op scholen en bij organisaties die met jongeren werken. We werven mannen om die workshops te geven als peer educators, en we werven ambassadeurs die zich uitspreken tegen geweld, die vrienden en familieleden aanspreken op fout gedrag en op die manier het verschil maken in hun eigen omgeving.”

Persoonlijke revolutie

Van Tricht heeft zich met deze boodschap jarenlang een roepende in de woestijn gevoeld, maar dat is nu voorbij. “Sinds een jaar of tien zijn we langzaamaan met steeds meer mensen. We zien een nieuw feminisme, nieuw idealisme, en daarin spelen gender en seksualiteit een belangrijke rol. Ook is er meer interesse van mannen.”

Ook spiritualiteit speelt daar volgens hem een rol in. “Spiritualiteit betekent voor mij persoonlijke groei, en dat is van groot belang voor sociale veranderingen. Als we een betere wereld willen, zullen we ook onszelf moeten veranderen”, legt hij uit. “In het Tibetaanse dodenboek wordt het mooi aangegeven: de westerse wereld heeft heel minutieus de buitenwereld in kaart gebracht, van het heelal tot moleculen, en het boeddhisme richt zich juist op het verkennen van de binnenwereld. Dat moeten we allebei doen, als we iets willen veranderen.”

Boeddhistisch activisme

“Verlichting is voor mij dus tweeledig: het gaat over de persoonlijke verlichting die de Boeddha bedoelde, maar het gaat ook om de verlichting van problemen in de maatschappij. Dat is waar het feminisme en boeddhisme voor mij ook samenkomen: ze draaien allebei om bevrijding.”

Het moge duidelijk zijn: het boeddhisme is een grote bron van inspiratie voor Jens’ activisme. “Ik heb een heel concrete uitdaging meegenomen van mijn laatste vipassana-tiendaagse,” vertelt hij om dat te illustreren. “Het boeddhisme leert mij dat je daadkrachtig moet ingrijpen bij onrecht. Met compassie voor het slachtoffer én voor de dader, want die beschadigt niet alleen het slachtoffer, maar ook zichzelf. In de praktijk is dat lastig: ik ga niet zeggen dat mannen het zwaarder hebben dan vrouwen, omdat ze naast hun slachtoffer ook zichzelf schaden. Toch moet ik in mijn benadering zachtheid proberen te vinden voor het geweld dat mannen zichzelf ook aandoen. Geweld dat ik mezelf ook heb aangedaan: het onderdrukken van emoties, mezelf vermannen, drank en drugs, een eetprobleem krijgen om maar niet te hoeven voelen… Dus daar komen ze dicht bij elkaar, het activisme en het boeddhisme.”

Bozemannen-beweging

Naast de wereld die er voor mannen te winnen valt, hebben ze helaas ook nog veel te verliezen wanneer zij hun gender ‘verraden’. “Ja, ik ben wel eens verrader genoemd!” verklaart Van Tricht. “Ik weet niet of je je verdiept hebt in de ‘bozemannenbeweging’? Daarvan hebben we nu ook een partij in de Tweede Kamer: mannen die vinden dat ze onderdrukt worden door het doorgeslagen feminisme. Als je jezelf feminist noemt, ben je dus een verrader. Er zijn hele communities in de krochten van het internet van mannen die de klok terug willen draaien, in plaats van te denken: fijn, vrouwen hebben meer ruimte gecreëerd, nu kunnen wij ook meer mens worden.”

Hoe houdt hij het dan toch al dertig jaar vol? “Ik heb vaak gedacht: laat ik alsjeblieft wat anders gaan doen!” lacht hij. “Maar dat is niet gelukt, het komt steeds weer terug. Ik heb dan ook bewust gekozen voor de revolutie op de langere termijn, die ook een heel diepe persoonlijke dimensie moet krijgen. Op persoonlijk vlak vindt de grootste revolutie plaats. We leven dan ook in een weerbarstige wereld, waarin grote veranderingen een paar generaties duren, en dat moeten we accepteren. De provo’s hadden de term ‘lieve(r)evolutie’. Het gaat om alle twee: evolutie én revolutie, maar dan wel met compassie, zachtheid, liefde.”

Seksisme in de sangha

Ook over de minder geëmancipeerde kanten van het boeddhisme heeft Van Tricht zo zijn ideeën. Tijdens een vipassana-retraite worden deelnemers gescheiden naar geslacht, en krijgen mannen en vrouwen andere rollen toebedeeld. Van Tricht stelt zich daar serieuze vragen bij, maar heeft besloten: pick your battles. “Ik ga niet overal de strijd aan. Dat deed ik in het begin wel, maar dat hou je niet vol. Ik kan me ook voorstellen dat dat soort dingen in de tijd vanzelf zullen veranderen, zeker nu de organisatie van Goenka gedecentraliseerd is.”

En hoe kijkt hij naar het misbruik binnen boeddhistische gemeenschappen? “Men need to do the work. We moeten het risico erkennen dat er problemen kunnen zijn, en zoveel mogelijk doen om ze te voorkomen. In het geval van het boeddhisme denk ik dat het slim is om gewoon geen single male leadership meer te hebben. Niet dat vrouwen per definitie goed zijn, maar deze patronen zijn hardnekkig, ze zitten er al eeuwen in. Dat zijn de deep habits waar het boeddhisme het over heeft, daarom moet je ook twee uur per dag mediteren om die patronen te doorbreken.”

Behalve de tijd haar werk laten doen, kunnen mannen ook zélf genoeg doen, denkt Van Tricht. “Het hele vraagstuk van emancipatie en gelijkheid lijkt zo groot dat je nergens kan beginnen, maar dat betekent dat je eigenlijk overal kan beginnen. Lees een boek, luister naar een vrouw, stel jezelf vragen. En spreek je uit als je ziet dat andere mannen dingen doen die niet door de beugel kunnen. En als het over spiritualiteit gaat, bij dingen als yoga, stembevrijding, tai-chi, zie je dat mannen zwaar ondervertegenwoordigd zijn. Ik denk dan: zorg beter voor jezelf mannen, op welke manier dan ook!”

Titelbeeld: Josh Edgoose

Meer informatie

• Kijk voor meer informatie over Jens’ activiteiten op de website van Emancipator. Of bekijk de TED Talk die hij een paar jaar geleden gaf bij TEDxWomen.
• ‘Waarom feminisme goed is voor mannen’ werd uitgegeven door Atlas Contact.
• Meer weten over Jens’ achtergrond en hoe hij met het boeddhisme in aanraking kwam? Lees dit interview dat Bodhi in 2008 met hem had.