Vukeleku! Word wakker met de VU: BFF’s

Vukeleku! Word wakker met de VU is een samenwerking tussen Bodhitv en studenten religiewetenschappen aan de VU in Amsterdam. De essays waarmee de studenten hun colleges afsluiten worden op Bodhitv gepubliceerd. Door Steffenie Dölle.

BFF’s: Best Friends Forever

Zoals een rivier stroomt, zo stroomt het leven. In het zenboeddhisme gelooft men in de vergankelijkheid van alle dingen. Dat betekent niet alleen dat alles ooit ophoudt te bestaan of dat sommige andere dingen ontstaan maar ook dat ieder einde een begin is, en ieder begin een einde. Alles is dus veranderlijk; het zijn processen.

Joyce. We deden alles samen. We waren twee handen op één buik: samen met de barbies spelen, samen op vakantie en zelfs samen boeken kaften. Je kent het wel, twee van die meisjes met een vriendschapskettinkje om de hals. Ze woonde bij mij in de straat. Niet alleen was zij mijn beste vriendin maar ook mijn grote voorbeeld: ze was een paar jaar ouder en ze durfde veel meer.
Op een dag kwam het nieuws dat ik met mijn ouders zou gaan verhuizen. We zouden in dezelfde stad blijven wonen maar wij realiseerden ons allebei dat onze vriendschap nooit meer dezelfde zou zijn. We hielden contact, maar heel minimaal. Tot het op een dag echt verwaterde. Zij reisde naar Italië om daar te werken, ontmoette daar haar droomprins en keerde niet meer terug naar Nederland. Niet alleen onze vriendschap verwaterde, maar ook onze persoonlijkheden. Zoals een rivier stroomt, zo stroomden wij ook. We waren andere mensen dan toen. Door allebei te veranderen pasten we niet meer bij elkaar. Onze onafscheidelijke vriendschap had haar vergankelijkheid bewezen.

Volgens het zenboeddhisme is vriendschap een voorbeeld van hechting. Dingen waaraan je hecht, zijn veranderlijk. Omdat je hecht aan dingen is het pijnlijk om je te realiseren dat dingen vergaan. Wat is het nu precies dat lijdt aan hechting?

‘Ik’, zou een westerse denker antwoorden. Het onderscheid tussen ‘ik’ en ‘de ander’ is fundamenteel voor een westers wereldbeeld. Met de aanwezigheid van dit onderscheid bestaat er een sterk besef van ‘zelf’ of ‘ik’. Het gevolg is dat er een intens besef van emotie is, vooral bij het vergaan, de dood. Dat zie je aan bijvoorbeeld begrafenisrituelen, aan schilderkunst, zoals bij The Deposition van Raphael, en ook in de muziekwereld zoals bij het liedje Hurt van Johnny Cash.

Een zenmeester zou echter een ander antwoord geven: ‘Het is het ego dat lijdt’.

In this realization one is liberated from undue attachment to things and ego-self, to humanity and world, and is then able to live and work creatively in the world. (Abe Messao, Buddhism and Christianity as a Problem of Today)

Het ego maakt een onderscheid in het denken tussen subject en object, zoals bij het westerse denken, waardoor men los van het geheel – de feitelijke wereld ‘an sich’ – komt te staan.

Een boeddhistisch denker die veel schreef over vergankelijkheid in het zenboeddhisme is D.T. Suzuki (1870-1966). Suzuki was de pionier die het zenboeddhisme in de 20e eeuw naar Amerika bracht. Hij schreef in zijn essay Self the Unattainable (1970) dat het “naakte” zelf, losgepeld van het ego, voorbij al het denkbare is. Het is oneindig en overal. Ook met het intellect is het niet te bereiken; alleen met “voorbij de wijsheid”: prajñ?p?ramit?. Het ware zelf is dus onbereikbaar. Zoals Suzuki schreef is het te alomvattend om te bevatten:

It is a circle whose circumference knows no boundaries. (Suzuki, Self the Unattainable)

Het accepteren van de onbereikbaarheid van het zelf, de irrationaliteit van het ego met al zijn hechtingen, brengt rust. Je moet je realiseren dat je de realiteit op geen enkele manier kunt doorgronden. Zonder je best te doen om vast te houden aan alles wat je weet, word je je bewust van de veranderlijkheid van dingen.

To understand reality one must grasp it in one’s own hands, or, better, one must be it. (Self the Unattainable).

Je bent je niet alleen bewust maar je bent ook.

Maar wat is nu precies dat “zijnde”? Suzuki omschrijft in The Buddhist Conception of Reality hoe dat zelf bestaat.

“I move my arm, and my arm is moved.” But the truth is that there is no agent called “I” that moves the arm, nor is there an arm that is moved. My arm is “I” and “I” is my arm. (Suzuki, The Buddhist Conception of Reality)

Wat Suzuki hier uitlegt is dat wanneer het onderscheid tussen subject en object wegvalt alleen de ervaring overblijft. Door te verblijven in het “zijnde” wordt het zelf weer heel en val je samen met je eigen handelen. Maar, Suzuki bedoelt meer. Je valt door realisatie niet alleen samen met je eigen zelf maar ook met het geheel van alle dingen. Je bent de ervaring.

Het concept van vergankelijkheid vanuit het zenboeddhisme levert een nieuwe visie op de situatie op. Blijkbaar is alles vergankelijk, hoe duurzaam het ook lijkt. Mensen veranderen, niet alleen ten opzichte van elkaar maar ook ten opzichte van zichzelf. Ook vriendschap is dus niet blijvend. Van de hysterische term “BFF”, die in onze vriendschapsketting gegrafeerd stond, is het tegendeel bewezen. Ik denk er de volgende keer iets beter over na, voordat ik dat roep.

Headerillustratie: Marijn van der Waa