Shoot #4: Gelukkig zijn in je werk

“Ik heb een hele leuke baan, maar het gaat ook gepaard met veel stress en gepieker,” schrijft de Bodhi-lezeres. “Ik betrap mezelf erop dat ik vaak dagdroom van een leven waarin ik met pensioen ben, terwijl ik ook veel ambities heb. Ik ben pas 32. Is er in het boeddhisme iets van wijsheid te vinden over gelukkig zijn in je werk?”

Tom Hannes: “Hopla. Je stelt hier een vraag waarover de mensheid zich al 5.000 jaar het hoofd breekt. ‘Hoe kunnen we ons brood verdienen zonder dat onze levenskwaliteit naar de haaien gaat?’ Zelfs de Bijbel zit met die vraag. Meteen na een heel kort scheppingsverhaaltje krijgen we uitgelegd waarom wij ‘in het zweet van ons aanschijn’ moeten werken en niet in een pensioen-paradijs van Eden leven. Ik ken de Bijbel niet uit het hoofd, maar ik herinner me niet dat er ook een oplossing voor gegeven wordt. Toch niet in dit leven.

Ziet het er beter uit in het boeddhisme? Mja. Misschien. Maar laten we er geen doekjes om winden: ook het verhaal van het boeddhisme begint met een prins die als jongeman geen zin heeft om zijn (nochtans niet zo slechte) baan als politiek leider op te nemen. Hij wordt liever een werkloze bedelaar. Hij doet nog weinig anders dan mediteren, om voedsel bedelen en lesgeven aan wie daar zin in heeft. Die bedelaar noemen we vandaag ‘de Boeddha’. In de hele geschiedenis van het boeddhisme prijzen kloosterlingen zich dan ook gelukkig: ‘Oef wij zijn ontsnapt aan dat ingewikkelde lekenleven, met al zijn familiale en professionele stress…’

Kunnen wij, als leken, uit deze hoek dan hulp verwachten? Je zou er haast wanhopig van worden. Ik herken me in jouw vraag. En ik moet toegeven dat mijn leven niet altijd een toonbeeld van ‘zen’ is. Ik kan je hier hooguit meegeven wat ik daar zelf aan probeer te doen. Met vallen en opstaan.

We kunnen natuurlijk mediteren. In een boeddhistisch centrum, of een mindfulnesscursus volgen om onze stress te beheren. En natuurlijk zal dat helpen. Maar volgens mij volstaat dat niet. Als we naar het leven van de Boeddha kijken, zien we dat hij in zijn tijd en op zijn manier ook nog andere dingen deed die ons kunnen inspireren. Hij gaf bijvoorbeeld flinke kritiek op gangbare denkbeelden die hij onzinnig of schadelijk vond. Zoals kastenstelsels. Of religieuze offerrituelen. Ik zie het vroege boeddhisme graag als een bijzondere protestbeweging, die probeerde een goede balans te houden tussen meditatieve vredelievendheid en bruisende sociale vernieuwing. Door ‘prietpraat’ aan de kaak te stellen en te tonen dat een ander leven mogelijk is.

Het loont volgens mij de moeite om te onderzoeken met welke idiote ideeën wij onszelf en de anderen het leven zuur en nodeloos druk maken. Er zijn er vast heel veel. Maar deze vier lijken wel heel belangrijk te zijn:

1. Ik moet het onderste uit de kan halen, productief zijn, mezelf professioneel maximaal verwezenlijken. Anders ben ik een loser.
2. Ik moet tegelijkertijd maximaal genieten, zoveel mogelijk interessante prikkels opdoen, zelf ook prikkelend zijn, en veel consumeren. Anders ben ik boring.
3. Daarnaast moet ik ook nog eens kritisch zijn en tonen dat ik heel aparte ideeën heb, dat ik uniek ben, maar niet te uniek, want anders ben ik een weirdo.
4. En bij dit alles moet ik me onophoudelijk goed in mijn vel voelen en stralen van energie, of ik ben een failure.

Ik denk dat veel van onze werk- en leeflast verholpen kan worden als we beter leren omgaan met onze angst om een loser, boring, een weirdo of een failure te zijn. En dat kunnen we doen door het aloude schema van de vier edele waarheden te gebruiken:

1. Merk de last van die idiote ideeën op.
2. Merk op welke zinloze dingen die last je laat doen.
3. Stop daarmee – om vanzelf een andere manier van zijn te laten bestaan.
4. En richt je leven zo in dat het makkelijker is om in overeenstemming met die andere manier van zijn te handelen.

Bijvoorbeeld: duikt de angst om een loser te zijn op als je je werk niet helemaal kunt doen zoals je had gehoopt? Mooi, daar is alvast een gelegenheid om die angst beter te leren kennen. Wees een loser. En zie dan dat je dit zonder enig probleem overleeft. Want zoveel verschil is het niet met wat we doorgaans ‘winnen’ noemen.

Is dat boring? Goed. Verveel je. Leer je te vervelen zonder dat je denkt dat je in een afgrond valt. Vul je je lege tijd op met allerlei prikkels? Ok. Hou er nu mee op. Eer de verveling als een toestand waarin iets nieuws kan opduiken. Net zoals je moet slapen, moet je je soms ernstig vervelen. Je zult zien dat er heel wat tijd vrij kan komen. En aandacht om te zien hoe het anders kan.
Wat je daarvoor nodig hebt is ook de moed om de weirdo te zijn die je bent. Het ideaal dat ons door onze maatschappij wordt opgelepeld is te idioot voor woorden en steeds meer mensen hebben daar ontzettend last van. Er zijn weirdo’s nodig om ervoor te zorgen dat het anders kan.

En aub: faal. Faal elke dag. Durf jezelf in de spiegel te kijken en te erkennen: hier is niets ideaals te zien. En zo is dat. Omarm je lasten en je angsten. Je bent een mens. Je hebt niet de keuze om in een volmaakte wereld te leven. Maar je hebt wel de keuze om je niet in de luren te laten leggen door idiote ideeën die vandaag in de mode zijn.

Het boeddhisme is begonnen als een protestbeweging tegen onnodig leed. Misschien is het tijd om dat aspect weer op te pakken. Of zoals een Canadese boeddhistische groep ooit eens zei als echo van de Occupy Wall Street beweging: Occupy the presence!”

Titelbeeld: Carl Heyerdahl