Het zoekend vrouwvolk

Tzu Chi was één van de eerste en meest daadkrachtige hulporganisaties die in Nepal paraat stond na de aardbevingen in mei 2015. Om deel te nemen aan Tzu Chi, hoef je geen boeddhist te zijn, wel vegetariër (wat in mijn ogen misschien soms nog wel boeddhistischer is dan boeddhist zijn) en niet-roker. Het zette me aan het denken aan hoe vrouwen en mannen, van oudsher anders invulling geven aan religieuze tradities. Generaliserend gezegd zijn het vaak vrouwen die de koe bij de horens vatten binnen spirituele tradities. Die op zijn Rotterdams gezegd, niet lullen, maar poetsen.

Nonnen uit menig traditie werken harder dan hun mannelijke collega’s. Deels gedreven door het feit dat veel religieuze taken niet weggelegd waren -en zijn- voor vrouwen. Het geestelijke denk- en schrijfwerk werd veelal door mannen uitgevoerd, dus wat er overblijft is de handen uit de mouwen steken. Veelal zonder gelijke erkenning. Zo is, theoretisch gezien, een vrouw die haar halve leven al non is in menig Theravada of Tibetaanse boeddhistische traditie, per definitie lager in rank dan een 16-jarige mannelijke snotneus die intreedt. En dan zijn er natuurlijk genoeg religieuze tradities waar vrouwen überhaupt geen spiritueel ambt kunnen bekleden.

Intergenerationeel tafereel
Maar goed, dat betekent niet dat vrouwen geen rol vervullen of vervulden, in religie. Op de achtergrond gebeurt vaak veel -misschien wel meer dan op de voorgrond. Wat mij al jaren fascineert is dat het spirituele landschap in de moderne wereld gedomineerd wordt door vrouwen. Ga naar een gemiddelde yogales, meditatieprogramma of lezing of boeddhistische lezing en je treft met name vrouwen aan. Vroeger waren dat dan meestal vijftigplussers, inmiddels variëren de vaak hoogopgeleide dames van de twintig tot in de zeventig. Het levert een geamuseerd intergenerationeel tafereel op -de kans om je moeder of dochter te begrijpen zonder dat je dat met je eigen bloedverwant hoeft uit te worstelen.

Mijn vader heeft al jaren een term voor dit verschijnsel; zoekend vrouwvolk. (Soms afgewisseld met dolend vrouwvolk.) Alhoewel hij het niet altijd even vleiend bedoelt, heb ik het altijd wel een treffende term gevonden. Ik weet dat, omdat ik zelf natuurlijk ook ten diepste deel uitmaak van dit gezelschap.

Er is, opmerkelijk genoeg, nog niet zoveel bekend of onderzocht over deze doelgroep en de reden waarom het spirituele landschap zo overspoeld wordt door vrouwen. Terwijl het toch, historisch gezien, ongebruikelijk is. Een artikel vorig jaar in HP/De Tijd genaamd Help! Mijn vrouw is spiritueel geworden gaat wel in op een ander, verwant verschijnsel, dat van de -in de ogen van de man- spiritueel ontspoorde vrouw. Het begon met goudsbloemzalf en resulteerde in oranje geverfde deuren tegen slechte vibes en een nare scheiding, zeg maar. De auteur van het artikel schrijft erover alsof dit een modern en herkenbaar verschijnsel is -en misschien is dat het ook wel. ‘Vrouwen zijn meer geneigd tot het spirituele dan mannen,’ een citaat van Joep de Hart, hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit. Zzonder verder enige inhoudelijke uitleg gaat het citaat verder:

“Zowel binnen als buiten de kerk zijn er meer vrouwen dan mannen die menen dat er meer is tussen hemel en aarde, of dat zich nou manifesteert in God, Boeddha of in helende stenen, of bij volle maan, met je blote kont in de zweethut. Als beide partners in gelijke mate het licht zien, is er niets aan de hand. Maar vaak raakt een man zijn vrouw kwijt op haar verlichte pad, en blijft hij in het donker achter.”

Aldus de hoogleraar. Arme mannen.

Ik ben zelf niet geneigd te denken dat vrouwen meer dolend zijn aangelegd dan mannen. Ik denk wel dat spirituele tradities minder dichtgetimmerd zijn voor vrouwen. Vrouwen in het geëmancipeerde Westen kunnen nu van alles wat mannen altijd al mochten binnen die tradities. De vraag vervolgens is: wat gaan wij vrouwen daar mee doen?

Als ik ‘de toekomst van vrouwen in spiritualiteit’ google is de eerste hit een website met als headline:

“Gratis tarotkaarten, godinnenkaarten, orakels en andere gratis spiritualiteit en bewustwording!”

En tja, dat schijnt dan ook licht op die andere kant van het verschijnsel van zoekend vrouwvolk. Die van de ontspoorde vrouw in het HP/De Tijd artikel. De kant die ruikt naar een nogal naar binnen gekeerde, haast hobby-achtige benadering van spiritualiteit. Die op het eerste gezicht ver van de handen uit de mouwen benadering van Tzu Chi lijkt te staan. Spiritualiteit als modeverschijnsel of tijdsbesteding.

Zelf zie ik er niet zoveel gevaar in. Liever godinnenkaarten leggen met je vriendinnen (of moet ik zeggen, mede-godinnen?) dan hele avonden rtl-4 kijken, of ruzie maken met je buren. Bovendien is hobby-spiritualiteit een uitstervende diersoort. Je vind haast geen twintiger meer die geïnteresseerd is in een wijsheidstraditie en die deze niet verbindt met alle andere gebieden van zin of haar leven. Ik heb daar een term voor bedacht -ja het is erfelijk- innernemerschap.

Laat het vrouwvolk dus maar lekker doorzoeken, denk ik. Spirituele en religieuze tradities krijgen steeds meer inspirerende vrouwelijke gezichten. Tzu Chi is daar een voorbeeld van, en ook leraren als Joan Halifax, Pema Chödrön, Jotika Hermsen en Sharon Salzberg verzetten bergen. En dat zijn slechts een paar namen van bekende vrouwen. De lijst minder bekende namen is oneindig veel langer. Op de voor-en achtergrond gaan vrouwen over het algemeen toch wel door.

Headerfoto origineel: David van der Mark