Maak van je lichaam een zonnewijzer

Vertaald door: René van der Stok

De Boeddha zegt dat je nú in actie moet komen, in dit moment. This is it, kiddo. Paradoxaal genoeg moet ik van mijn zenleraren juist steeds blijven denken aan mijn stoffige voorouders van lang geleden. Binnen de Soto-traditie waarin ik beoefen, reciteren we de lijst met voorouders zo vaak mogelijk. Die lijst ontving ik, als een soort uitdraai van een stamboom, toen ik beloofde om me aan de vijf voorschriften te houden. Het stukje papier bevat maar liefst tweeënnegentig generaties van voorouders die de Dharma doorgaven van de Boeddha tot aan mij.

Toen ik vijfendertig jaar geleden voor het eerst begon met beoefenen, werd ik vooral opstandig van dat gehamer op afkomst. Achterop mijn auto had ik een bumpersticker geplakt waarop stond ‘Question Authority’. Toen dacht ik nog dat dit ‘Buig niet voor dode Zenleraren’ betekende.

Maar ik bleef terugkeren naar de zendo, en een van de ‘voorouders’ die ik daar ontmoette was Eihei Dogen. Toen ik zijn woorden uit de dertiende eeuw reciteerde, terwijl de wierook brandde op een veel moderner altaar, zag ik dat hij me probeerde te helpen. Het maakte hem niet uit of ik voor hem boog of niet.

Eihei Dogen

Zenmeester Eihei Dogen werd geboren in 1200 in Kyoto en was het onwettige kind van een vrouw aan het Japanse keizerlijke hof. De moeder van Dogen stierf toen hij acht was. Het verhaal wil dat de wees de wierook zag opstijgen tijdens haar begrafenis en op dat moment de vergankelijkheid van alle dingen ervoer. Hij had een toppositie aan het hof kunnen krijgen, maar door zijn grote verlangen naar waarheid werd hij op zijn dertiende boeddhistisch monnik. Dogen was de oprichter van de Sotoschool in Japan, en staat bekend om zijn omvangrijke filosofische en poëtische schrijfwerk.

Mijn leven staat ver af van deze dertiende-eeuwse wees in het keizerlijk Japan. Ik groeide op als een burgerlijk meisje in New England, zo’n zeven eeuwen later, dertienduizend kilometer verderop. Wonderlijk dat de schrijfsels van Dogen zo belangrijk voor me zijn, en voor mijn ontdekkingstocht van de betekenis van het mens-zijn. De Dharma vliegt langs kalenders met de snelheid van het licht. Dogens wijsheid van lang geleden leeft vandaag de dag in ons.

Ieder jaar vier ik Thanksgiving met een grote groep familie en vrienden. Geen van hen is boeddhist, maar tijdens de lange maaltijd neem ik altijd even het woord. Ik sta op van de met kalkoen en zoete aardappel bedekte tafel en ik lees voor uit Dogens ‘Aanwijzingen voor de kok’. Vrienden en familie zuchten lieflijk en roepen grappend: “Daar heb je de preek over de rijst en de ogen weer.” Maar zij zijn ook van Dogen gaan houden. Ze rekenen op hem.

Ik vertel ze: “Bescherm de rijst van het klooster alsof het je eigen ogen zijn. Bereid voedsel met een vriendelijke geest. Een vriendelijke geest is een zorgende geest. Behandel water en granen met zorgende compassie, alsof je voor je eigen kinderen zorgt.”

En dan, om iedereen aan het lachen te krijgen, lees ik: “Kijk niet in de kom van andere monniken, want daar word je jaloers van. Gooi niet lukraak rijstballen in je mond.”

Mijn nichtje Sasha van drieëntwintig vertelt me dat ze in een restaurant som naar het bord van een ander kijkt en dan eigenlijk wilde dat ze dat gerecht besteld had. Dan zegt ze tegen zichzelf: “Kijk niet in de schaal van andere monniken, daar word je jaloers van”. Blijkbaar geef ik Dogens wijsheden door! Ik zit in de stamboom, en Sasha ook. Als onze voorouders uit het verleden willen praten met de generaties uit het heden en verleden, dan is het onze taak om ze daarbij te helpen. We kunnen hun wijsheden van een andere plaats en tijd rechtstreeks doorgeven tijdens het familiefeestmaal.

Zijn-Tijd

Het is er allemaal, nu, in mij en om me heen, in wat Dogen “de Zijn-Tijd” noemt. Ik zie dit als een verticale lijn, in plaats van de chronologische, opeenvolgende tijd. De voorouders zijn hier met mij in dit moment, en de baby’s die nog geboren moeten worden zijn hier ook, en ze lopen en praten al.

In de herfst van 2011 liep ik mee in een Sacred Sites Peace Walk, geleid door Japanse boeddhisten en Indianen. De wandeling had twee doelen: het beschermen van de heilige plekken van de Indianen en het vergroten van het bewustzijn over de gevaren van kernenergie. Deze twee doelen werden samengevlochten tot één: het eren van onze voorouders uit het verleden en het zorgdragen voor onze voorouders in de toekomst.

We bezochten een begraafplaats vlakbij Mission San Jose, waar mensen in anonieme graven lagen. We stonden in een cirkel op het hobbelige grasveld, een saliestok werd ritueel doorgegeven. De leider van de Ohlone, Corinna Gould, vertelde dat ze recentelijk een baby van tweeduizend jaar oud opnieuw begraven hadden. Zijn resten waren samen met die van andere voorouders opgegraven, om ruimte te maken voor woningbouw. Ik vroeg me af hoe een baby tweeduizend jaar oud kan zijn. We offerden allemaal een plukje tabak in het midden van de cirkel, terwijl drie jonge Indianen op de drum speelden en zongen. Ik dacht aan het lichaampje dat de grond in ging, en eruit, en er weer in, de kleine botjes die langzaam steeds verder uit elkaar vallen. Onze voorouders waren baby’s. Onze baby’s zullen voorouders zijn. Het is onze taak om voor ze te zorgen.

Generaties

Op dit moment zie ik mijn kleindochter als een vijfjarig kind, en zij ziet mij als een oude vrouw, een voorouder. Ze maakt voor mij de zorg om de toekomst ook tastbaar – want daar zal zij leven (samen met alle andere kinderen die het lukt om daar te komen), en dan heb ik het alleen maar over de nabije toekomst. Ik ken haar nu en als ik geluk heb ken ik haar als een jongvolwassene. Maar ik zal haar niet meer kennen als ze op middelbare leeftijd is. Een vreemd gevoel. Ze zal niet eens zo oud zijn als ik doodga – haar leven reikt dus ver over de grens van het mijne. Ook zij zal op een dag misschien een kleindochter hebben, en ook zij zal haar kleindochter niet als oude vrouw kennen.

Mijn oma had een plank met kinderboeken uit de tijd dat zij nog een kind was, eeuwen geleden, zo voelde dat voor mij. Ik vond het heerlijk om de stoffige pagina’s om te slaan en naar de spelende kinderen te kijken met hun hoepels en tollen. De boeken waren zo oud en toch, vreemd genoeg, waren ze voor kinderen die net zo jong als ik waren toen zij ze lazen. Ik was ook gefascineerd door de oude fotoboeken van mijn oma, waarin ik mijn vader als kind zag, op de rug van een paard, of in zeemanskostuum. Het was magisch om naar hem te kijken als jongetje.

Eens in de zoveel tijd zegt een van mijn kleindochter verwonderd tegen me: “Jij bent de moeder van mijn vader!” Ze probeert die wonderbaarlijke waarheid te begrijpen. Het is voor mijzelf ook nog steeds een mysterie.

In onze arrogantie denken we soms dat de geschiedenis begint bij onszelf. We vergeten hoe onze levens afhangen van de worstelingen van degenen die ons voorgingen. Maar onze voorlopers hebben voor ons gezorgd op zichtbare en onzichtbare manieren. Niet allemaal natuurlijk, maar we mogen dankbaar zijn voor degenen die dat wel deden.

Neem John Muir John Muir (1838 - 1914) was een Schots-Amerikaans schrijver en natuurbeschermer. Hij was een van de eersten die ervoor pleitte om natuurgebieden in de Amerikaanse wildernis, vooral in de Sierra Nevada, te beschermen. Dankzij hem werd onder andere het Yosemite National Park opgericht. en Yosemite, bijvoorbeeld. Of de mensen die de Bill of Rights (de Amerikaanse grondwet) schreven. Of de mensen die sociale zekerheid bedachten? Of Sojourner Truth Sojourner Truth, (1797 - 1883) was een Amerikaans burgerrechtenactiviste. Ze werd als slavin geboren en na haar vrijlating bekend door haar strijd voor afschaffing van de slavernij en voor vrouwenrechten. , die streed voor mijn stemrecht? Als we degenen na ons willen helpen, zullen we eerst een beetje dankbaarheid moeten tonen voor degenen die voor ons kwamen. Is dat echt zo moeilijk? We zijn schakels in een prachtige ketting. We lopen mee in een optocht!

De bergen, rivieren en de aarde worden op hetzelfde moment geboren bij ieder persoon. Alle Boeddha’s uit de drie werelden oefenen tezamen met ieder persoon.

In de film Cave of Forgotten Dreams van Werner Herzog zag ik de oudste grottekeningen die tot nu toe zijn ontdekt, gedateerd op 35.000 jaar geleden. En toch hinniken ze over de muren van de grot, neusgaten opengesperd, ogen wijd open, tijdloos, levend. En het Andromeda-sterrenstelsel dat je nu in de telescoop kunt zien deed haar dans 300.000 jaar geleden – lang voordat de steenkoolpaarden renden. Als er wezens vanaf een ster in de verte naar ons kijken zullen ze de rook van de kerncentrale van Fukushima pas over tienduizend jaar zien.

Het universum

Astrologen bestuderen de stand van de sterren ten tijde van iemands geboorte. Het lijkt goed mogelijk dat de stand van zaken op het moment dat iemand geboren wordt iemands levensloop beïnvloedt. Als de sterren een patroon aannemen, wordt iemand geboren; en wanneer iemand geboren wordt is dat de geboorte van het hele universum. Iedere geboorte vervolmaakt het patroon van het universum op dat moment.

Nog een mysterie: toen ik geboren werd stond de zon in het sterrenbeeld Schorpioen. Dat was de stand van de sterren op die dag. De helderste ster van Schorpioen is Antares, zeshonderd lichtjaren bij ons vandaan. Betekent dat niet dat de zon juist zeshonderd jaar voor mijn geboorte in Schorpioen stond? Het nu van mijn verjaardag en het nu van Schorpioen kwamen niet overeen. Of, anders gezegd, het is weer een bewijs dat het allemaal één groot Nu is. Mijn geboorte vond plaats in alle tijd. Die van jou ook.

Er is uiteindelijk geen tegenstelling meer tussen het zijn in het hier en nu en het herinneren van de vele generaties voor ons en de vele generaties na ons. Mijn leven is een blaadje onder generaties bladeren. Mijn leven is een blaadje, ik ben een schakel, een lichtflits.

Wanneer ik weg kan van mijn agenda en de drukte achter me laat, als ik langs een riviertje ga zitten en een glas water drink, dan voel ik me helemaal aanwezig. Ik zie de helderrode bloemen langs de stroom. Ik voel de hete rots onder me. En ik voel hoe groot de bergen zijn en hoe lang hun levens, en hoe nietig en kort ik ben. Ik ben een schitterend ogenblik.

Titelbeeld: Fabrizio Verrecchia

Vertaald naar het Nederlands uit het tijdschrift Inquiring Mind (Vol. 28, No 2), lente 2012.

Susan Moon is schrijver en dharmaleraar in de Soto-traditie. Ze schreef verschillende boeken , waaronder ‘This is Getting Old: Zen Thoughts on Aging with Humor and Dignity’ (Shambhala, 2010) en ‘Stories from Twenty-Five Centuries of Awakened Women’ (Wisdom Publications, 2013)