Sanghaleiders van hun voetstuk. Hoe nu verder?

“Ik had echt een hekel aan gezweef, maar bij Against the Stream vond ik een benadering met de voeten op de vloer,” vertelt Bay Hagebeek, die in 2012 kennis maakte met Against the Stream (ATS) en in 2015 een eigen groep oprichtte in Nijmegen. “ATS sprak me aan door de duidelijke koppeling tussen punk en boeddhisme. Ik herkende ook veel in het levensverhaal van Noah Levine: de worsteling dat je volop in de punkscene zit, maar merkt dat er toch meer nodig is in het leven. Ik vond de koppeling tussen het harde en zachte mooi.”

Boris Wanders ging in 2010 uit nieuwsgierigheid met zijn vrouw Judith Lechner mee naar Shambhala. “De grote vriendelijkheid die ik er aantrof sprak me aan. Je zit niet alleen voor jezelf op het kussen, maar voor een betere wereld. Die blik op de samenleving, die vind ik nog steeds bijzonder mooi.” Judith was eerder bezig met zen, maar liep vast in het begrip leegte. “Ik wilde een meer wereldse benadering, en die vond ik bij Shambhala. Ook het mooie studiepad trok me,” vertelt ze. De betrokkenheid van het stel groeide en op het laatst coördineerden de twee de Shambhala-kring in Groningen.

Seksueel wangedrag

Toch zijn Bay, Judith en Boris uit hun sangha’s gestapt, nadat de boegbeelden van hun sangha door aantijgingen van seksueel wangedrag in opspraak raakten. In maart 2018 kwamen de beschuldigingen naar buiten jegens Noah Levine, leider van Against the Stream. Kort daarna, in juni 2018, kwam ook Sakyong Mipham in opspraak.

Over Sakyong Mipham is op 3 februari 2019 een onafhankelijk onderzoeksrapport verschenen. “The ten individuals who conveyed issues of misconduct related to Sakyong Mipham Rinpoche each told a unique story. However, there was enough consistency for the investigator to paint a picture that the Sakyong’s behavior in the 1990s and up to 2005 included frequent sexual contact with women who were his students and, thus, characterized by a power imbalance,” staat daarin te lezen. De Sakyong heeft op 4 februari een reactie gepubliceerd.

Een intern rapport over Noah Levine verscheen op 25 augustus 2018, dat concludeert dat “with multiple women, Mr. Levine violated the Third Precept of the Teacher’s Code of Ethics, namely, ‘to avoid creating harm through sexuality’.” Levine reageerde drie dagen later met een livevideo op Facebook.

Moreel kompas volgen

Bay kon het nieuws niet rijmen met diens opvattingen over ethiek, voor Bay een belangrijk deel van de beoefening. “Het was voor mij een grote tegenvaller dat een spiritueel leider als Noah Levine, die een heel imperium heeft opgebouwd dat nota bene gestoeld is op ethiek, dan toch door de mand valt. Terwijl hij er ook mee schermde dat er bij ATS goed gepraat werd over seks en macht en geld en wat dat met mensen doet. Veel mensen zijn de dupe geworden van zijn acties. Geldschieters hebben zich teruggetrokken, leraren stapten op… Het begon steeds meer te wringen, ik wilde geen exponent van die organisatie meer zijn. Dus heb ik er in augustus 2018 afstand van genomen.”

Judith en Boris wilden ook niet langer bij Shambhala horen. “Mijn pad kwam in de knel door het nieuws. Shambhala is waarde-georiënteerd en nu blijkt dat de leider van de gemeenschap die waarden zelf niet in ere houdt”, zegt Boris. “Kennelijk speelt dit ook al heel lang, en is het niet in alle openheid gedeeld. Je kan natuurlijk niet zeggen: we vinden openheid belangrijk, maar nu even niet.

“Het zette ons ertoe aan om kritisch naar Shambhala te kijken,” vult Judith aan. “Ik was ook al kritisch hoor. Shambhala is een spiritueel koninkrijk, maar het is ook bijna letterlijk een koninkrijk. De Sakyong wordt wel ‘his Majesty’ genoemd. Dat heb ik altijd moeilijk gevonden. In Nederland ben ik ook republikein! Ik heb mijzelf er geregeld over verwonderd dat ik bij Shambhala in een koninkrijk verzeild was geraakt. Dus dan maak je een keuze. Eruit stappen voelde toch het beste. Ik wilde mijn morele kompas volgen.”

Stomp in je maag

Hoewel vertrekken de juiste beslissing was, deed het ook pijn. Bay was boos, teleurgesteld, gekwetst. “Het voelde als een stomp in mijn maag. Het greep me heel erg aan. Dat durfde ik eerst niet toe te geven voor mezelf: nu laat je je verdomme toch je op je kop zitten door zo’n mentor of leraar, dat wilde ik niet! Maar ja, je hecht je toch aan mensen. Ik had zelfs bijna het vertrouwen in de beoefening verloren, maar ik realiseerde me dat die natuurlijk bij mezelf ligt. Ik was ook erg teleurgesteld dat sommige mensen in sleutelposities bij ATS zich niet hebben uitgesproken. Ik heb het ervaren alsof mensen van alles onder het ‘dharmisch tapijt’ wilden vegen.”

Boris, die samen met Judith in januari opstapte, heeft het ook moeilijk. Hij voelt zich verweesd, zo zonder gemeenschap. “Je hebt geen steun of verbinding meer. Zonder sangha word je op jezelf teruggeworpen.” Judith was bang dat ze haar Shambhala-vrienden zou verliezen en maakte zich zorgen over waar ze haar lessen vandaan moest halen. “Ik wil ook niet hapsnap een beetje shoppen. Ik heb zeven jaar lessen in de zentraditie gehad en negen jaar bij Shambhala. Nu denk ik: ik moet voorlopig maar mijn eigen leraar zijn, daarvoor heb ik genoeg bagage meegekregen. Ik wil met discipline oefenen en studeren. Dat vraagt het van je.”

Ook Bay worstelt: “Ik ben toch de meditatiebegeleider van de groep. Dat voelt kwetsbaar, want ik heb geen organisatie achter me die mij controleert. Ik heb voor mezelf het vertrouwen moeten kweken dat ik dit gewoon kan doen zonder dat er een leraar bij betrokken is.”

Minder muurtjes tussen de tradities

En nu? In goed overleg met hun sanghaleden zijn Judith en Boris verdergegaan als ‘boeddhistisch huis Lewenmoed’. Bay zette de sangha voort onder de naam Insight Revolution Sangha. Ook de dagelijkse praktijk is veranderd. Judith: “De beoefeningen en rituelen zijn weggevallen. We hebben het teruggebracht tot een soort basis. We gaan ook geen nieuwe rituelen bedenken ofzo, we willen geen nieuwe traditie starten.” Boris: “De vraag komt op: waar komen de inspanningen die je doet vandaan? Uit jezelf of uit je omgeving? Nu ben ik terug bij mijn eigen inspiratie. Dat voelt gezond. Bij een sangha horen heeft een soort cocon-aspect, het voelt prettig. Nu voelt het kaal. Ik zit omdat ik zit. Die grote eenvoud vind ik fijn.”

Bay houdt wel vast aan de beoefening (vipassana-meditatie, red.): “Want die is gewoon goed. Maar toen de uitkomst van het interne onderzoek van ATS naar buiten kwam heb ik een statement gemaakt, waarin we afstand nemen van Noah als leraar. Want het moet duidelijk zijn dat onze groep veilig is. We zijn dus verdergegaan als onafhankelijke sangha, en zoeken veel meer de samenwerking met mensen van wie wij denken dat dat waardevol is. We willen de groep zo open mogelijk houden. We zijn ook bezig een stichting te worden, om bepaalde zaken zoals financiën beter te stroomlijnen.”

Ook de Groningers zetten in op openheid. Judith: “We zijn oecumenisch en democratisch. Er komen mensen uit verschillende tradities bij ons, en die hebben nu meer het gevoel van: dit is ook mijn plek. Dat is mooi. En we hebben geen vaste leider of leraar, we kijken als groep hoe het eruit gaat zien. Het is een interessante zoektocht. We willen niet de hiërarchie van de traditionele structuren, maar hebben wel een systeem nodig van leraarschap, doorwrochte kennis en ervaring van mensen waar je op kunt bouwen. Dat is ingewikkeld.”

Roulatie in de top

De kersverse sanghaleiders denken veel na over de vraag hoe je goed leiding geeft aan een groep. Hoe zorg je ervoor dat het een veilige plek is? “Sanghaleider zijn doet een hoop met je,” zegt Bay. “Je moet je eigen beoefening heel goed op orde hebben om ervoor te zorgen dat je ego door je positie niet groeit. Als je niet oppast krijg je toch verwachtingen over hoeveel bezoekers er komen, hoe je in de media komt… Ik heb ook contact gezocht met andere boeddhisten om hierover te sparren, als vorm van intervisie. Dat vinden de sanghaleden ook een prettig idee. Verder moet er altijd ruimte zijn voor tegengas: dialoog is key. Er mag wel een leidersfiguur zijn, zodat die de grote lijn kan bewaken. Anders wordt het los zand. Maar ook dat leiderschap moet onderdeel zijn van de dialoog binnen een sangha.”

Judith, tevens bestuurskundige, is er ook veel mee bezig. “Democratisch boeddhisme moet sowieso betekenen dat leiders wisselen. Eén levenslange leider, dat geeft veel kans op problemen. Er moet roulatie zijn in de top. Een traditie kan zich alleen ontwikkelen als ze openstaat voor nieuwe elementen. Dat zien we ook in de geschiedenis: beschavingen die zich afsloten, stagneerden. Je moet openstaan voor vreemdheid, nieuwe kennis, creativiteit. Dat proberen we ook in onze piepkleine sangha: ons verbinden met andere tradities, werken aan vraagstukken in de wijk…”

Waar kun je nu terecht?

Hebben de drie nog tips voor mensen die een sangha zoeken? Hoe weet je of een sangha een veilige plek is? Ga het gewoon eens proberen, klinkt het vooral, en vertrouw op je intuïtie. Judith en Boris benadrukken dat je prima bij de Shambhala-groepen in Nederland terechtkunt. Boris: “Alles wat er nu in het nieuws is, gebeurt in de top van de organisaties. Daar kom je niet mee in aanraking hier in Nederland, de sangha’s zijn veilig. Er is nu ook sprake van een grote alertheid binnen de boeddhistische gemeenschappen.” Judith: “Wij zijn ook niet vertrokken omdat we ons onveilig voelden.”

Volgens Bay heeft iedere sangha wel gedoe gehad: “Check dus of er nog banden zijn met mensen die gedoe veroorzaakt hebben. Hoe wordt ermee omgegaan? Je hoeft trouwens niet van jezelf te verwachten dat je je direct ergens veilig voelt. Je mag jezelf daarin echt de tijd geven,” benadrukt Bay.

Boris zou het begrip sangha sowieso willen opentrekken. “Kan dat geen flexibele vorm hebben? Met tien bezoekers kunnen we hier een tijdelijke sangha vormen.” Judith: “Ja, door uit Shambhala te stappen, voelt het begrip sangha nu veel breder, het omvat alle vrienden op het pad.”

Titelbeeld: Aron Visuals