Shoot #8: May the force be with you

“Ik ben nu halverwege mijn studie journalistiek en heb mijn drijfveer gevonden. Ik weet wat ik wil bereiken en werk hard om dat voor elkaar te krijgen. Een kennis van me lijkt alles al te hebben wat ik wil zijn. In mijn ogen is ze succesvol. Ze schrijft voor de tijdschriften waar ik bij zou willen werken, ze schrijft boeken over onderwerpen waar ik over zou willen schrijven en ze is daarnaast ook nog eens yogaleraar. Stiekem ben ik stik jaloers op haar. Ik weet dat zij ouder is dan ik en er hard voor heeft moeten werken maar desalniettemin zou ik willen dat ik ben waar zij is. Dat mensen naar mij opkijken zoals er naar haar opgekeken wordt. Het liefst zou ik blij voor haar zijn, haar geluk willen toe wensen maar ik kan het niet. Wat moet ik doen met deze jaloerse gevoelens?” ~ Rianne Pelleboer ~

In de rubriek Shoot! geeft zencoach Tom Hannes antwoord op al je levens-vragen. Samen met Rianne bezoekt hij de “zes rijken”, in deze zesdelige Shoot!-special.

Antwoord van Tom Hannes:
Jaloers? Geen paniek. Je hebt een beetje last van een asura-kwaaltje. Asura’s zijn in de boeddhistische mythologie een ras van ‘strijdende goden’. Ze hebben allerlei bijzondere krachten en zijn tot grote focus in staat. In psychische zin betekent ‘in de asurawereld leven’ een situatie waarin je (1) een duidelijk doel hebt en (2) de mogelijkheden hebt om ervoor te gaan. Dat is een heel fijne toestand. Dat vertel je zelf ook in het begin van je vraag. Het geeft zin en zindering aan je leven. Iets heldhaftigs zelfs.

In mediterende middens wordt soms neerbuigend gesproken over doelgerichtheid. Tegenover de vermoeiende ‘doe-modus’ wordt dan een hoger ‘Gewoon Zijn’ geponeerd. Ik moet toegeven dat ik dat een tikje te kort door de bocht vindt. Want als wij mensen geen doel hebben, gaat het snel slecht met ons. Een tekort aan asura-energie kegelt ons regelrecht in de ellende die ‘klinische depressie’ heet. Dan ontbreekt het ons zelfs aan energie om uit bed te raken (waarom zou ik?), om brood bij te bakker te gaan halen (saai!), en krijgen we zelfs niets een vakantie geregeld (te veel gedoe!). Laat staan dat we aan zoiets vreemds als een ontwakingsweg zouden kunnen beginnen (onmogelijk!). Lang leve het asuraschap, dus!

Tekening: Tom Hannes, uit: Zen of het konijn in ons brein‘ uitgeverij Witsand

Maar asura’s hebben inderdaad ook schaduwkanten. In naam van het doel komen ze in de verleiding om zich als een bulldozer te gedragen. Ze herleiden hun hele bestaan tot een dunne rechte lijn tussen dit moment en een verre target. Alles en iedereen wordt gezien als resources om in te schakelen, of hindernissen om uit te schakelen (casualties). Voor al de rest blijven ze blind. In de naam van het doel worden stilaan alle middelen heilig. Dat is niet gezond. En ook een bron van ontzettend veel leed.

Deze schaduwkant wordt stilaan alomtegenwoordig op de werkvloer vandaag. De massale epidemie van burnouts lijkt nog maar net begonnen te zijn. In dit licht hoeft het niet te verwonderen dat de roep om ‘meer Zijn en minder doen’ zich ook sterk begint te verspreiden.

Een andere schaduwkant van de asura is jaloezie. Dat hebt je zelf ook gemerkt. Je bent stiekem jaloers op je vriendin die zoveel meer bereikt heeft. Ze is een asura met meer succes en dat creëert verwarrende gevoelens in je. Je merkt dat de nijd die hierdoor ontstaat je asura-leven vergalt. Dat heb je goed gezien. Jaloezie breekt inderdaad alles af wat fijn is aan een asura-leven. Wat kun je daaraan doen?

Detoxen met open vizier
De mythologische asura’s zijn gewapende goden. Met zwaarden, schilden, harnassen en helmen. Hoe moeilijker ze het hebben, des te meer verschuilen ze zich in hun harnas. Jouw jaloezie doet dat ook. Ze is geharnast. Of zoals jij het uitdrukt: ze is stiekem.

Dat is begrijpelijk. We zijn maar zelden blij of trots dat we jaloers zijn. Maar net door je jaloezie stiekem te laten blijven, word je een asura die altijd met een gesloten vizier rondloopt. Zodat je onophoudelijk je eigen uitademing inademt. (Een beetje zoals de hijgende Darth Vader uit Star Wars. Hij was ooit een heel veelbelovend asura, maar werd helaas verleid door the dark side of the force). Ademen in zo’n kleine ruimte is niet bevorderlijk voor je zuurtstoftoevoer. En een goede asura heeft heel veel goede lucht nodig!

Dus: ruk open dat vizier! Stop je jaloezie te verbergen. Druk ze uit tegenover je succesvolle vriendin. Vertel haar hoe je je voelt. Hoe je jaloezie in je hoofd ronddraait. Hoe je daar last van hebt. Dat je haar best wel bewondert. Dat je meer zoals haar wilt zijn. Als je dat echt voelt, kan je jaloezie veranderen in wat ze oorspronkelijk was: motivatie-energie. Precies datgene wat het asura-leven zo fijn maakt. Die transformatie kan echt magisch zijn.

Bewondering en jaloezie zijn namelijk twee zusjes. De eerst oogt weliswaar mooier dan de tweede, maar in wezen zijn ze beiden hetzelfde: geblokkeerde motivatie-energie. Als je die kronkel stiekem bewaart, wordt hij alleen maar onaangenamer en wrokkiger. Door je interne gewoel lucht te geven, kan de kronkel zich ontspannen en kun je je eigen motivatie weer voelen stromen. Dat gaat vanzelf. Op voorwaarde dat je je jaloezie lucht op een eerlijke en vooral ongewapende manier. En oei, dat is nu net wat de geblokkeerde asura het meest vreest: ‘Mijzelf ongewapend tonen aan mijn rivaal? Ben je niet goed wijs?’

Hier toont zich een belangrijk een dilemma. Om deze asura-weerstand te overwinnen, moet je asura-energie opwekken. Om uit je comfortzone te geraken. Anders durf je zoiets nooit. Hoe doe je dat, als net je asura in de weg blijft staan? Hoe raak je gemotiveerd genoeg om dit doel aan te gaan?

In het licht van het onmogelijke
In het klassieke boeddhisme hebben we daar een radicaal, handig en zelfs grappig hulpmiddel voor: we leggen regelmatig onmogelijke geloftes af. Een van de bekendste in de mahayanatraditie is:

‘Hoe oneindig veel wezens er ook zijn, ik beloof ze allemaal te bevrijden’.

Dat is een 100% asura-uitdrukking. Want we hebben hier duidelijk (1) een doel en (2) de motivatie om ervoor te gaan. Tegelijkertijd kunnen we hiermee niet op de gebruikelijke asura-manier aan de slag: hier ben ik, daar is mijn doel, hoe geraak ik zo snel mogelijk daar? Want je weet dat je daar nooit zal geraken. Ook als je er helemaal door geïnspireerd bent, is mislukking gegarandeerd. Maar vreemd genoeg heeft precies dat heel mooie gevolgen voor ons asuraschap.

Ten eerste kun je niet anders dan je ‘mislukte’ momenten te laten meetellen in je leven. Als je ophoudt dit moment enkel te zien als een ruilmiddel voor een later volmaakt te bereiken doel, mis je 99% van je leven. Maar als je je geïnspieerd voelt door deze onmogelijk gelofte, kun je niet wachten op het Grote Bereiken om naar je hoogste waarden te leven. Je hebt geen andere keuze dan hier en nu te zien wat je ervan bakt. In het geval van jouw jaloezie stelt zich dus automatisch de vraag: hoe bevrijd je hier en nu jouw vriendin en jezelf van je stiekeme jaloezie? Want die houdt jullie beiden gevangen. Je hebt belooft alle wezens te bevrijden, dus waarom hier niet beginnen? Als die vraag zich zo stelt, opent zich al de motivatie om eraan te beginnen.

De gelofte werkt dus anders dan eender welke target. Door ze regelmatig opnieuw af te leggen, wordt ze de achtergrondbelichting van je leven. Een licht dat alles kleurt wat je overkomt. Of je nu succesvol bent of niet, of je nu rijk of arm bent, populair of niet, gezond of niet, er valt altijd iets heel moois te doen. Wat valt je nu op? Nu. Jaloezie? Goed! Dat is iets concreets om bevrijdingswerk op te verrichten!’ Met alle asura-energie die daarvoor vrij te maken is. Er laait meteen iets nobels in je leven. Ook al weet dat je nooit klaar zal zijn. Want je weet ook dat je altijd, in alle omstandigheden, goed werk kan verrichten. Dat is bijzonder heilzaam voor ons aller welzijn. Zo werken ze in elk geval voor mijn leven.

Dit zouden we ‘verlicht asura-schap’ kunnen noemen. In de mahayanatraditie noemen we zulke asura’s “bodhisattva’s”. Een mooie vertaling daarvan is ‘ridders van het ontwaken.’ Ik hou daar wel van.

Dus, als ik mag, wens ik je met heel mijn hart toe:
May the force be with you.

?>> Lees meer: Shoot #7: de hel
>> Lees meer: Shoot #9: het dierenrijk

Headerfoto: Victro R. Ruiz

De zes rijken
De ‘zes rijken’ maken deel uit van de klassieke boeddhistische mythologie. Het zijn de zes domeinen waar je terecht kunt komen in de eindeloze cyclus van wedergeboorte. Afhankelijk van het karma dat je tijdens je leven opbouwt, word je in een volgend leven herboren in de hemel van de gelukzalige goden (deva’s), de hemel van de strijdende goden (asura’s), de wereld van de hongerige geesten (gaki’s), als dier, als mens, of in de hel. Sommige van die rijken zijn aangenaam, andere zijn pure ellende. Maar wat ze allemaal gemeen hebben is dat ze tijdelijk zijn. Zodra je karma opgebruikt is, kom je na je dood terecht in een nieuw rijk. Welk rijk dat is, hangt van de manier waarop je gereageerd hebt op wat je overkwam in het vorige rijk.

Dat is de mythologische verbeelding van het hele karma-idee. Deze zes rijken kunnen we ook op een psychologische wijze lezen: we worden van moment op moment onophoudelijk herboren in een nieuwe geestesgesteldheid. Die heeft een gigantisch grote invloed op onze interactie met de wereld. De zes rijken kunnen dan gezien worden als: de roes van succes (deva), energetische daadkracht (asura), sluimerende frustratie (gaki), opgesloten zijn in routine (dier), de wereld van het sociale ik (mens) en angst en boosheid (de hel).

Ik gebruik de zes rijken heel graag als mental map. Het is zo’n beetje mijn kader geworden om concreet vorm en richting te geven aan wat het zou kunnen betekenen om een boeddhist te zijn in ons huidige verwarrende dagelijkse leven. Terug naar boven