Vluchtelingen helpen op Lesbos

Perikles woont al zo’n zes jaar in Amsterdam en heeft een fulltime baan als systeembeheerder. Toch kan hij het niet laten om zich in zijn vrije tijd in te zetten voor vluchtelingenprojecten. In juni begon het aantal vluchtelingen dat Griekenland binnenstroomde drastisch toe te nemen. Er zijn dit jaar iets meer dan 350.000 vluchtelingen per boot naar Griekenland gekomen. Ter vergelijking: in 2014 waren het er 44.000. Het eiland Lesbos vangt hiervan ongeveer de helft op. Perikles zocht daarom contact met zijn thuisland om te kijken of hij kon helpen.

“Ik landde op Lesbos op 28 augustus en werd door andere vrijwilligers opgepikt van het vliegveld”, vertelt Perikles. “Meteen gingen we verder naar het eerste officiële vluchtelingenkamp Moria, waar de haven is en waar de meeste vluchtelingen aankomen die vanuit Turkije het land binnenvaren.”

Kamp Moria is een oude militaire basis. Er is 8 miljoen euro uitgegeven – voor de helft betaald door de EU, voor de andere helft door de Griekse regering – om het kamp op te zetten. Het kamp biedt onderdak aan ongeveer 600 mensen. Het geld wordt onder andere besteed aan bewaking en bewakingsapparatuur, hekken en politiepersoneel, in een poging om de vluchtelingenstroom enigszins te kunnen controleren.

“We reden er met de auto heen, onderweg zag ik groepen vluchtelingen langs de weg lopen. Een kilometer voor het kamp zagen we de eerste tenten. Terwijl we dichterbij kwamen zag ik dat er buiten het officiële kamp nog een veel groter kamp was gebouwd.” Perikles vertelt dat er volgens schattingen van verschillende NGO’s naast de zeshonderd man binnen het kamp, nog ongeveer vijf- tot zesduizend mensen buiten Moria bivakkeren. Al deze mensen wachten op het moment dat ze zich in het kamp kunnen registreren en aan de officiële procedure kunnen beginnen.

De officiële procedure, zo vertelt Perikles, begint met registratie in het registratiekantoor. Je krijgt eerst een datum en een nummer. Op die datum moet je terug naar het kantoor, en krijg je nog een document. Als je uit Syrië komt, krijg je een papiertje waarmee je zes maanden lang door de EU mag reizen. Als je niet uit Syrië komt, dan krijg je een document dat zegt dat je het land moet verlaten. Omdat dit doorgaans niet kan, worden deze mensen gearresteerd en na hun vrijlating weer in een kamp gezet.

“Toen ik het kamp bezocht in augustus was er één toilet voor al die zesduizend mensen, en twee douches, voor vrouwen. De mannendouches deden het niet. Voor water moesten de mensen in de rij staan.”

Een onhoudbare situatie, begreep ook de burgemeester van Mytilini, die het plan initieerde voor een tweede kamp: Kara Tepe, dat werd opgezet op een oud terrein voor auto’s. Op dag twee ging Perikles naar Kara Tepe: “Ik ontmoette mensen van de Britse NGO Shelterbox. Zij hadden tenten bij zich, en we hielpen met het opzetten hiervan, en zochten de kwetsbare vluchtelingenfamilies op die als eerste een tent zouden krijgen.”

Chaos

De situatie aan de zuidoostelijke kust van het eiland is chaotisch, en de overheid heeft moeite om de controle te houden over de toenemende stroom vluchtelingen. In juli en augustus kwamen er ongeveer 1000 vluchtelingen per dag aan in Griekenland.

“Er ontstonden rellen bij de registratiekantoren in de haven, waarbij de politie traangas moest inzetten tegen de vluchtelingen. Toen werd besloten om het kantoor te verplaatsen naar het vluchtelingenkamp in Moria. Ook dat bleek geen geschikte plek en het kantoor werd verplaatst naar Kara Tepe, om na een aantal dagen weer terug te verhuizen naar de haven.” Dat had tot gevolg dat vluchtelingen massaal aan de wandel gingen, in de hete zomerzon, en zonder succes.

Hulporganisaties probeerden vervoer te regelen in de vorm van bussen. Omdat het vervoeren van mensen zonder registratie illegaal is en gezien wordt als smokkel, werd dit in eerste instantie verboden door de staat. Perikles: “Een vrouw werd gearresteerd omdat ze vluchtelingen hielp. Andere hulporganisaties brachten dit onder de aandacht van media en voerden actie. De vrouw werd uiteindelijk vrijgelaten, en vanaf toen mocht de politie niet langer mensen arresteren die vluchtelingen helpen.”

Verdienen aan vluchtelingen

Er werd ook geprobeerd om te verdienen aan de tocht die vluchtelingen moeten maken. “Er waren mensen die geld vroegen, soms 100 euro per persoon, voor een rit in een pick-uptruck. Er was een incident waarbij een truck vier vluchtelingen had afgezet, en vervolgens met al hun bezittingen was weggereden.”

Vluchtelingen die euro’s willen maar nog niet geregistreerd zijn, kunnen niet naar een bank en moeten door de bevolking geholpen worden. Sommigen vragen hoge wisselkoersen: “100 dollar voor 50 euro is niet ongewoon.” Ook de prijzen voor andere producten en diensten worden voor vluchtelingen opgeschroefd. Perikles: “Een man vroeg me een simkaart voor hem te kopen, omdat hij driemaal de normale prijs zou moeten betalen als vluchteling.” Ook hotelkamers en maaltijden zijn duurder. “En soms moesten ze 5 euro betalen om hun telefoon op te laden.”

De mensen die per boot aankomen zijn soms alles kwijt voordat ze aan wal komen. De boten zijn niet altijd veilig, en er zijn in de overtocht dit jaar bijna drieduizend mensen omgekomen of vermist. Amnesty International heeft vluchtelingen geïnterviewd die tijdens hun bootreis waren overvallen, bedreigd en beroofd. Vervolgens werd hun boot lek geschoten. Volgens een aantal vluchtelingen leken de daders mensen van de Griekse kustwacht, en op dit moment is hiernaar een onderzoek gaande.

Voedsel

Over de voedselvoorziening vertelt Perikles dat er in de vluchtelingenkampen in principe twee maaltijden per dag geserveerd worden. Maar er is niet genoeg voor de zesduizend mensen buiten de poort. Veel hulporganisaties en vrijwilligersgroepen zorgen daarom voor extra maaltijden. Bovendien wordt er veel gedoneerd (geld, hulpmiddelen) uit binnen- en buitenland. Daarbij hebben veel vluchtelingen geld: ze kunnen zichzelf van eten voorzien, en kunnen zelfs in een hotel slapen.

Maar ook de voedselvoorziening leidt soms tot spanningen. Perikles: “Een groep vrijwilligers ging de mensen in Kara Tepe van voedsel voorzien. Ze hadden eten voor ongeveer vierhonderd mensen. Toen ze arriveerden en de auto openden, werden ze bijna omverlopen door vluchtelingen en moesten ze terug de auto in. De mensen begonnen tegen de auto te duwen. De vrijwilligers konden wegkomen, maar vanaf dat moment werd besloten om de distributie georganiseerder aan te pakken, en met meer mensen naar een locatie te gaan.” Het is moeilijk om de vluchtelingen hier iets aan te rekenen. De mensen hebben stress, zitten op een kluitje en hebben geen idee wat de toekomst gaat brengen.

Paradijs Pikpa

“Ik was tien dagen in Griekenland. Op de derde dag ontmoette ik in Kara Tepe de mensen van de Zweedse NGO Christian Peacemakers. Op de avond van de derde dag bezocht ik voor het eerst Pikpa.” Pikpa is een oud jeugdkamp dat in 2012 door lokale activisten is gekraakt en omgetoverd tot een opvang voor vluchtelingen. Er is geen overheid of andere grote instantie aan te pas gekomen. Alles is opgebouwd en wordt bestuurd door de vrijwilligers.

Welkomstfeest in kamp Pikpa. Bron: website Welcome 2 Lesvos

 

“Een paradijs, vergeleken bij de officiële kampen”, zegt Perikles, die de andere kampen een aantal keer ‘detention camps’ noemt, gevangenkampen. In de kampen die gecontroleerd worden door de overheid, mogen de vluchtelingen niet zomaar het kamp verlaten. Pikpa is een ‘open kamp’. Dat betekent dat er geen controle is door de staat, en dat mensen vrij zijn om te komen en gaan wanneer ze willen. Bovendien is er meer bewegingsruimte voor de vluchtelingen: het kamp is omgeven door bos.

“De vluchtelingen voelen zich beter in het kamp: het verschilt nogal of je op een plek aankomt waar je vrij in en uit mag, of dat je op een plek verblijft waar de ME je staat op te wachten en waar je in de gaten worden gehouden door camera’s.” Pikpa is kleiner dan de officiële kampen. Er zijn ongeveer twintig grote tenten, en een aantal houten barakken waarin capaciteit is voor ongeveer tachtig mensen. Ook Pikpa zat overvol in de zomer. Toen Perikles er was verbleven er ongeveer 160 mensen. In de laatste drie jaren heeft Pikpa ongeveer zesduizend mensen van een tijdelijk verblijf voorzien.

De rest van zijn tijd in Griekenland bracht Perikles door in Pikpa. Het aantal mensen dat wilde helpen was groot, maar het aantal mensen dat kón helpen was dat niet. “Op de eerste dag was ik op een vergadering met 35 mensen. Een diverse groep: studenten, werkende mensen, verschillende leeftijden. Iedereen had goede ideeën. Maar de meeste mensen hadden gewoon een baan, en konden dus overdag niet meehelpen. Dus waren we overdag vaak met een groepje van ongeveer vijf. We zochten de gedoneerde kleren uit en richtten de voorraadkamer in. Ook zorgden we voor de medische ruimte.”

Geen kleren, wel rolstoelen

Natuurlijk is niet alles in Pikpa even goed voor elkaar. Er is veel kleding en voedsel, maar de voorraad was ongesorteerd en lag overhoop. Wanneer je een paar schoenen wilde hebben was het soms onmogelijk om iets in de juiste maat te vinden. Met het geld dat Perikles voorafgaand aan zijn reis had ingezameld heeft hij daarom gereedschap en spullen gekocht om de voorraadkamers goed in te richten.

Voorraadkamer van kamp Pikpa. Bron: Better place

 

Pikpa heeft ook maar twee toiletten op dit moment. Dat is te weinig voor 160 mensen. Ook is er geld nodig voor de medische ruimte. En er moet iets aan de brandveiligheid worden gedaan. “We hebben geen voedsel of kleren nodig, wel rolstoelen.”

Voetbal

Er is ook tijd voor vermaak. Perikles vond een oude voetbal, en ging een rondje door het kamp om te vragen of kinderen een partijtje met hem wilden doen. Tien kids deden mee, en al snel kwamen ouders naar de wedstrijd kijken. Tijdens het voetballen werden de spullen bezorgd die Perikles had besteld voor de verbouwing van de voorraadkamer, en hij moest aan het werk. De kinderen, en later de ouders, boden aan om te helpen, en voor ze het wisten hielp een groep van zes vluchtelingen mee aan de werkzaamheden in het kamp.

De andere vrijwilligers vonden dat eerst geen goed idee. “Ik begreep het wel”, zegt Perikles. “De vluchtelingen zijn daar allemaal maar tijdelijk. Het is ze net gelukt om de zee over te steken, moeten ze dan hier ook nog aan het werk? En zijn ze wel competent genoeg? Maar wij zijn geen autoriteit, en we bepalen niet wat de mensen wel en niet mogen doen. Bovendien vonden de vluchtelingen het fijn om te helpen, het geeft een goed gevoel.”

Nu online te zien: de korte BOS-docu Wie wij zijn, over twee jonge vluchtelingen in Nederland.

 

Andere media
De Correspondent publiceerde 15 vragen en antwoorden voor wie de draad kwijt is in het vluchtelingendebat.
Dit filmpje legt uit waarom Syrische vluchtelingen niet het vliegtuig nemen.

Meer info over de vluchtelingensituatie rond de Middellandse Zee:
Cijfers en grafieken