5 boeddhistische manieren om de wereld te verbeteren

Boeddhisme is doordrongen van het besef dat er geen daadwerkelijk onderscheid bestaat tussen jezelf en de ander. Goed voor jezelf zorgen (door te mediteren) en goed voor de wereld om je heen zorgen (door compassie te cultiveren), zijn twee zijden van dezelfde medaille. Je zou dus verwachten dat veel boeddhisten zich bezighouden met het verbeteren van de wereld. Met de goede voornemens voor het nieuwe jaar in het achterhoofd vroegen we ons bij Bodhi af: wat kunnen we eigenlijk zelf doen? En bij welke boeddhistische initiatieven kunnen we ons aansluiten als we in actie willen komen?

Activistische sangha’s?

Het eerste dat opvalt is dat er bijzonder weinig projecten te vinden zijn die zeggen boeddhistisch te zijn. Hoe kan dat? “Ik denk dat veel boeddhisten wel activistisch zijn, maar dat ze zich niet onder die noemer organiseren”, zegt zenleraar Tom Hannes. “Er zijn weinig activistische sangha’s, maar wel boeddhisten die ecologisch bewust proberen te leven, protesteren tegen sociaal onrecht of van baan veranderen om de wereld meer van dienst te kunnen zijn.”

Activisme hoeft volgens Hannes helemaal niet boeddhistisch te zijn: “Je zet je in tegen klimaatverandering omdat het slecht gaat met de wereld, niet omdat je boeddhistisch bent. Activisme bestaat op zichzelf. Boeddhisme kan daar misschien bij helpen, maar is niet per sé nodig.” Daar zit wat in. Bovendien: waarom zou je een zaaiactie voor de bijen ‘boeddhistisch’ noemen? Je wilt immers dat iedereen meedoet, niet alleen mensen die zich als boeddhist identificeren.

Interzijn

Toch bestaat er wel degelijk zoiets als sociaal-geëngageerd boeddhisme. De term werd geïntroduceerd door zenleraar Thich Nhat Hanh. Hij verwijst hiermee naar de kant van het boeddhisme die midden in het leven en de wereld staat. Als jonge monnik richtte hij in zijn geboorteland Vietnam een vrijwilligersorganisatie op die tijdens de oorlog voedsel verdeelde, gewonden verzorgde en hielp met herstelwerkzaamheden in de dorpen. Vanuit zijn latere ballingschap in Frankrijk inspireert hij westerse boeddhisten om zich te engageren voor maatschappelijke thema’s, zoals bijvoorbeeld klimaatverandering.

Wat is er typisch boeddhistisch aan deze vorm van engagement? Ten eerste komt het voort uit een diep besef van ‘interzijn’. In het boekje Wat de wereld nodig heeft schrijft Thich Nhat Hanh: “Als we in staat zijn uit de schulp van ons kleine zelf te kruipen en ons er bewust van te worden dat alles en iedereen met elkaar verbonden is, dan zien we ook in dat we met onze daden de hele mensheid en de hele kosmos beïnvloeden.”

Sociale actie

Andere belangrijke principes van sociaal-geëngageerd boeddhisme zijn geformuleerd door de Zen Peacemakers, een orde die in 1997 werd opgericht door onder andere Bernie Glassman. Elke actie begint met volledig aanwezig zijn bij het lijden en erkennen wat is. Er is geen voorgeschreven handelswijze, in plaats daarvan wordt juist geprobeerd een volledig open houding van ‘niet-weten’ te cultiveren. Vanuit dit niet-weten kan in het moment de juiste ‘wijze’ actie ontstaan. Deze zal altijd geweldloos zijn en het welzijn van alle levende wezens (niet alleen mensen) in ogenschouw nemen.

Sinds 2013 zijn de Zen Peacemakers ook in ‘de Lage Landen’ actief. Ze werken met stervenden, daklozen, verslaafden, gevangenen, ongedocumenteerden, gehandicapten en mensen in een sociaal isolement en zetten zich in voor het milieu. Dat doen ze vooral op individuele basis. Er zijn geen structureel georganiseerde sociale acties waar iedereen aan mee kan doen. Wel is er af en toe een tijdelijke actie, zoals vorig jaar toen de Peacemakers meededen aan het nationale project Gast aan Tafel waarbij met vluchtelingen wordt gegeten.

Hetzelfde geldt voor de stichting Leven in Aandacht, de Nederlandstalige tak binnen de traditie van Thich Nhat Hanh. Margriet Schager van de jongerenbeweging Wake Up zegt: “Ik heb het idee dat veel ‘Wake Uppers’ geëngageerde dingen doen, maar dan vaak in de context van bestaande organisaties of in hun betaalde baan. Of ze doen mee aan eenmalige acties, zoals demonstraties.” Zelf begon ze bijvoorbeeld een duurzaamheidsteam op haar werk, was taalmaatje en deed fondsenwerving voor een ontwikkelingsproject.

Inspirerende initiatieven

Weinig activistische sangha’s dus, maar na even zoeken ontdekten we toch een aantal inspirerende voorbeelden van sociaal-geëngageerd boeddhisme:

1. Geen T-shirt

Wist je dat er ruim 60.000 vluchtelingen in Griekse opvangkampen zitten? Als ze de asielprocedure doorlopen en een verblijfsvergunning krijgen, wordt hun situatie er vaak niet beter op: velen van hen blijven werkloos. Voormalig stadsmonnik Maarten Hunink bekommert zich al langer om hun lot. Nu staat hij aan de wieg van de sociale onderneming Not a Factory. Het bedrijfje geeft vluchtelingen een kans om te werken. Ze maken T-shirts van biologische katoen die online worden verkocht.

Maarten: “De beslissing om met Not a Factory te beginnen kwam in Plum Village toen ik daar de Sutra on the Eight Realisations of the Great Beings las. Vooral de zesde realisatie raakte me. In Griekenland had ik met eigen ogen gezien dat armoede mensen depressief, agressief en moedeloos maakt. Ik wilde een manier vinden om mensen weer op hun eigen benen te helpen, zodat ze onafhankelijk zichzelf kunnen blijven ontwikkelen.”
Help mee de uitzichtloze situatie van vluchtelingen te doorbreken en bestel een T-shirt >>

2. Mediteren met (ex-)gedetineerden

We hebben er op Bodhi al eerder aandacht aan besteed: Stichting Duizend Handen zoekt vrijwilligers die samen willen mediteren met (ex-)gedetineerden. Het is mogelijk maatje te worden van iemand die nog in de gevangenis zit. Ook is er in Rotterdam een meditatiegroep voor ex-gedetineerden onder de naam ‘Met Aandacht Buiten’. Het idee is om in de toekomst meerdere van zulke groepen in Nederland op te richten.

‘Duizend handen’ verwijst naar Avalokitesvara, de bodhisattva van compassie. Er wordt verteld dat hij na vele levens oefenen op het punt stond de volledige verlichting te bereiken. Maar op dat moment hoort hij de kreet van een konijn, verstrikt in een val. Het raakt hem diep en plots hoort hij overal kreten van lijden in de wereld. Hij besluit terug te keren en belooft het Nirvana pas binnen te gaan als alle wezens uit hun lijden verlost zijn. Op dat moment krijgt hij elf hoofden en duizend armen om hem bij die taak van dienst te zijn. Wil je ook een handje helpen?
Je kunt meer informatie vragen of je aanmelden via Duizend Handen >>

3. Gekke groenten: je kunt er beter soep van koken

Via het voedsel dat we eten staan we direct in contact met de hele wereld om ons heen. Door ons bewust te worden van ons consumptiepatroon en de effecten van onze keuzes kunnen we bijdragen aan een rechtvaardigere wereld. Eén manier om dat te doen is door voedselverspilling tegen te gaan. Kromkommer is een sociale onderneming die op ludieke wijze voedsel dat wordt afgedankt ‘redt’. De kromme courgettes en tweebenige wortels worden verwerkt tot soep.

Medeoprichter Jente de Vries leefde een half jaar als ‘stads-non’ in het project Going Monk maar noemt zichzelf geen boeddhist: “Ik probeer gewoon de dingen te doen waar ik in geloof en waar ik energie van krijg. De beoefening van mindfulness speelt wel een grote rol in mijn leven.” Kromkommer loopt als een trein en inmiddels is Jente alweer nieuwe projecten aan het ondernemen. Zo bouwde ze haar eigen tiny-house en organiseert ze mindfulness- & yogaretraites.
Op de Kromkommer-website lees je waar je de soepjes kunt kopen of bestellen >>

4. Adopteer een gans

In het boeddhisme is compassie niet alleen gericht op de medemens, maar op alle schepselen. In het Drentse dorpje Dalen vangt Stichting Akka vanuit de boeddhistische filosofie allerlei soorten vogels op: ganzen, eenden, futen, waterhoentjes, kippen, hanen, kalkoenen, zwanen en pauwen.

Je kunt de stichting steunen door een gans of ander dier te adopteren. Je moet dan wel beloven goed voor het beestje te zorgen en je aan bepaalde afspraken te houden. Andere mogelijkheden zijn:
als vrijwilliger helpen bij de verzorging van de dieren >> 
of je kan natuurlijk een donatie doen >>

5. App over sociale rechtvaardigheid

Bijdragen aan een betere wereld via je smartphone? De app Awaken gaat over grote thema’s zoals racisme, het patriarchaat en kapitalisme. De ontwerpers – een zenpriester, een boeddhistische lama en een dominee – geloven dat innerlijk werk en actie om de wereld te verbeteren met elkaar samen gaan. “We zijn volledig toegewijd om de revolutie die onze wereld zo hard nodig heeft te zijn én te katalyseren,” schrijven ze op hun website.

De app bevat geleide meditaties en oefeningen om bij confronterende situaties aanwezig te blijven. Ook stimuleert ze ‘contemplatief leren’ door middel van reflectie en dialoog met de gemeenschap van app-gebruikers. Het is een betaalde app, maar wie daar om vraagt mag ook gratis lid worden.
Je kunt de app downloaden (iOS & Android) bij Why Not Awaken >>

 

Meer weten?

In 1989 werd in Thailand het International Network of Engaged Buddhists opgericht.

De One Earth Sangha is een internationale vereniging van boeddhisten die zich inzetten tegen klimaatverandering.

Bekijk de documentaire The Way Out, uitgezonden bij de De Boeddhistische Blik bij de KRO-NCRV. 

Credits:
Headerbeeld: Meditatieflashmob op Union Square in New York, 2011. Foto door Anne Wu.

Beeld Thich Nhat Hanh door Duc.