Vrouw van glas | Zoon van vuur

Vrouw van glas

Door Misha Beliën

Zoon van vuur

Door Dick Verstegen

Hij is een zoon. Een zoon in nood. Zij was een moeder. Een moeder in nood. De moeder is inmiddels dood. De zoon niet. En het onvermijdelijke gebeurt: in zijn leven moet hij zijn eigen nood en die van zijn moeder in zich toelaten en samenbrengen. Hij kan er niet omheen. Heeft dat wel geprobeerd met alcohol en drugs en met het gewelddadig afpeigeren van zichzelf in een sportschool. Maar dat werkte niet. Wat een last!

Zijn halfbroer en filmer Misha Beliën heeft onder de titel ‘Een vrouw van glas’ een filmportret van hem, glaskunstenaar David, gemaakt. Wat een juweel van een film. In dertien minuten ontvouwt zich het gezicht van een man die uiteindelijk bereid is zijn lijden onder ogen te zien. Omdat die acceptatie de enige manier is om er mee om te gaan, zoals ook de historische Boeddha al had uitgevogeld.

De dingen zien zoals ze zijn

David geeft de hele film blijk van zijn bereidheid de dingen te zien zoals ze zijn en er geen doekjes om te winden. Dat is niet alleen van psychologische betekenis voor hemzelf maar ook een wezenskenmerk van het boeddhisme. Als je je doodstaart op het uiterlijk van de dingen dring je er niet in door. Maar zie je in het proces de vergankelijke, voorbijgaande aard van wat er is (gebeurd) dan zie je wat de Boeddha noemde de zo-heid (tathata), de wezenlijke aard van alle verschijnselen. Zoals ik het beleef doet David dat.

Het indringende portret heeft een geniale titel. Een vrouw van glas, kwetsbaar en ongenaakbaar, transparant en hard, scherp en vertederend. David brengt zelf een relatie aan tussen zijn glaskunst en zijn leven. Het is een moeilijk vak, moeilijk te leren. Verzengend vuur. Je verbrandt voor je het weet huid en haar. Maar je klemt je kaken op elkaar en gaat door. Er zit veel agressie in de verterende hitte die nodig is om iets moois en sierlijks te maken. Soms doet het resultaat hem denken aan verleidelijke vrouwenbillen. Maar het blijft gevaarlijk. Je kunt je branden en snijden. “Dat heb ik zo met heel wat vrouwen meegemaakt; je kiest wat je gewend bent.”

Doorgaan

Dat doorgaan is ook iets. David zit niet bij de pakken neer, maar gaat door. Waar hij mee te dealen heeft, duurt mogelijk een heel leven. Afwisselend ervaren we opgeslotenheid en bevrijding. Opluchting en ademnood. Leven en dood. Samsara en nirwana. We lopen als het ware in en uit. Doorgaan is het parool. ‘Doorgaan jongske’ zei de moeder van zenleraar Ton Lathouwers altijd. En Soen Sa Nim (zenmeester Seung Sahn) eindigde zijn brieven aan zijn leerlingen altijd met: ”Only go straight, don’t know, get enlightenment and save all beings from suffering”, of vergelijkbare woorden. Deze houding zie ik terug bij David.

Bij zijn geboorte ging het al niet lekker en was er al sprake van glas. Te vroeg, tangverlossing, drie dagen in een glazen kastje. Moeder werd kierewiet. Moeder was er wel en was er niet. Hij naar een internaat, waar hij moest dealen met pesten, geweld en grenzen. Toen deed moeder een poging tot zelfdoding. Waarom, was zijn vraag? Zijn enige constante factor, hoe fragiel ook, ontviel hem. “Ik had altijd gedacht, ik kom ooit weer bij mijn moeder.” Maar zij wilde liever dood. Enkele jaren geleden is haar wens vervuld.

Verlangen naar eenheid

Terug naar moeder. Een bekend freudiaans thema. Misschien gaat het hier wel om het basale verlangen naar eenheid, wat ik ook proef in David. Een existentieel thema, ook in het boeddhisme. Hij heeft inmiddels wel door dat veiligheid niet bestaat in de wereld van verschijnselen en dat je toevertrouwen aan het leven zoals het is, eigenlijk het enige antwoord is. Destijds kroop hij in een modus waarin hij dacht onkrenkbaar te zijn: blowen, drinken, stelen, vechten. Woede is minder pijnlijk dan verdriet. Maar hij vond uiteindelijk zijn veeleisende glaskunst om zijn woede te sublimeren.

Na een scheiding zocht hij dringend een huis. Toen kwam hij iemand tegen die hij nauwelijks kende. Ja, hij kon van hem wel een huis krijgen als hij “tegen kromme plinten kon”. Understatement. Want in dat huis, waarin we David in de film al werkend en herstellend aantreffen, was alles krom: plinten waren er niet eens. Maar hij aanvaardt de gigantische klus en ziet een parallel met zichzelf. Weer een stabiel huis creëren, waarin hij kan wonen. Dat is waar hij mee bezig is. Ik ben benieuwd tot welke conclusie David komt. Dat huis moet hij wel repareren om erin te kunnen wonen natuurlijk. Maar zelf-reparatie? Liever zelf-acceptatie zou ik zeggen. Hij is al goed zoals ie is, toch? Zodat hij meer ruimte krijgt voor het zien van zijn zelfloosheid. Alles verandert onophoudelijk; er is geen David die ‘gemaakt’ moet worden.

Zien en doorzien

Wat een kwetsbaarheid en wat een vurige kracht toont David, niet alleen in zijn glaskunst. Het belangrijkste boeddhistische aspect vind ik zijn ferme bereidheid zichzelf waar te nemen zoals hij is. Zonder restricties. Want rond zijn eerste leringen over het lijden en het achtvoudige pad rept de Boeddha onverminderd over het zien en doorzien om lijden (dukkha) te kunnen opheffen. En ‘zien’ is hier volledig inzien, aanvoelen, ervaren. Juist, volkomen of zuiver zien: zien hoe je je brood verdient, zien wat je doet, en wat je zegt. Zien hoe je je dagelijks bewustzijn gebruikt. Zien wat je intenties zijn, zien hoe je je aandacht en concentratie gebruikt en zien wat ‘wijze’ keuzen zijn. Bij al dit zien komt steeds de vraag om de hoek of je wilt aanvaarden wat je ziet.

Het lijkt wel alsof het portret van David een levende illustratie is van Boeddha’s aanbeveling hoe met het lijden om te gaan. Niet dat hij er daarmee van af is. Maar het wordt, hoop ik, dragelijk. En vaak moeten we het daarmee doen om dieper in de aanvaarding te kunnen zakken. Hoe kind-ouder-relaties in een leven doorwerken maakt deze film op indrukwekkende wijze duidelijk. En ook hoe emoties, zoals verdriet en woede kunnen worden omgevormd in creativiteit. De vrouw van glas heeft een zoon van vuur gebaard.