Boeddhistisch klooster voor nonnen in de Ardennen

Als ik aankom in het dorpje Engreux, niet ver van de grens met Duitsland en Luxemburg, is het al donker. Het sneeuwt zelfs. Ayya Vimala (Delft, 1967) en haar kompaan Danny zijn me van het station komen halen. De tweede non, Ayya Kathrin Vimalañani, is helaas op een conferentie in Duitsland. Het gloednieuwe klooster opende de deuren op 28 oktober, hoewel het nog niet helemaal af is. Het bouwskelet is neergezet door een bouwbedrijf, daarna hebben Ayya Vimala, Ayya Kathrin en Danny het overgenomen. Ze doen alles zelf.

De belangrijkste ingrediënten zijn in elk geval aanwezig: een meditatiezaal, een toilet, een keuken met één elektrisch kookplaatje. Ayya Vimala’s kamer, waar ik slaap, is nog niet echt ingericht, maar zal ook niet veel voller worden dan hij nu is: een slaapmatje, een kast en een altaartje met daarop een Boeddha, een boor en een Ikea-handleiding. Dat maakt meteen duidelijk waar deze kloostergemeenschap zich mee bezighoudt: meditatie en de bouw van hun klooster.

Entertainment verboden

De minigemeenschap leeft volgens de Thaise woudtraditie en valt daarmee binnen de Theravada-stroming van het boeddhisme. Boeddhisten die beoefenen binnen het Theravada boeddhisme volgen de teksten (ook wel sutta’s genoemd) in de Pali-canon. Dat zijn de oudste teksten waarvan wordt verondersteld dat ze zijn gebaseerd op wat de Boeddha mondeling onderwees. Nadat Ayya lange tijd een Goenka-centrum leidde (waar Vipassana wordt beoefend, red.), begon ze zich meer toe te leggen op een andere, iets jongere techniek: metta-meditatie, waarmee men liefdevolle vriendelijkheid cultiveert.

Nadat ik me heb geïnstalleerd in mijn ‘afleidings-vrije’ kamertje, is het om 19:00 uur tijd voor meditatie. Ayya chant enkele teksten in het Pali, daarna mediteren we een uur. Ze drukt mij op het hart dat ik zo lang mag blijven zitten als ik wil: tien minuten is ook prima. Ik hou het bijna een half uur vol, toch al langer dan ik gewend ben. Daarna trek ik me terug op mijn kamer. Entertainment, zoals boeken en tijdschriften, is verboden en als ik stiekem op mijn telefoon loer blijk ik geen bereik te hebben. Wat nu? Om mijn geest toch een beetje in toom te houden pen ik vast wat van mijn ervaringen neer voor dit artikel en schrijf daarna wat in mijn dagboek. Om 21:30 uur ga ik maar slapen. Mijn geest is zo weinig afleiding helemaal niet gewend.

De volgende dag ontbijten we om 6:30 uur. Daarna is het weer tijd voor meditatie, een uur dit keer. Ayya stelt voor een metta-meditatie te leiden. Als ik na de meditatie mijn ogen open, is het opeens dag en bewonder ik het uitzicht, waarvan ik nog niets had gezien. Ayya Vimala en ik zetten koffie en gaan zitten voor een interview.

Je hebt geofysica gestudeerd en een master in business administration. Hoe ben je bij het boeddhisme terechtgekomen?
“Na mijn master had ik een bedrijfje in relatiegeschenken in Delft. Maar ik miste iets en ik raakte overwerkt. Toen iemand me over Vipassana vertelde, heb ik meteen een cursus geboekt. Ik was verkocht. Twee jaar later was ik manager van het Goenka-centrum in Dilsen. Ik heb tien jaar lang die traditie gevolgd. En hoewel het niet echt gepromoot werd, groeide bij mij de wens om non te worden.

Ik wilde ermee verder en voegde de daad bij het woord. In 2008 leefde ik een maand als non in Birma, en in 2009 weer. Een jaar later wilde ik teruggaan, maar ik bleek opeens kanker te hebben. Na drie maanden mediteren én een operatie bleek het toch geen kanker te zijn. Ik ben toen uitgenodigd door de nonnen van het klooster Anenja Vihari in Zuid-Duitsland, om daar te komen uitrusten, waar ik werd ingewijd tot anagarika Iemand die zich fulltime aan de boeddhistische beoefening wijdt, maar nog geen non is. . Daarna heb ik zo’n twee jaar in het klooster van Ajahn Brahm in Australië gezeten, waar ik werd gewijd tot samaneri (novice, red.). Vervolgens ben ik weer hierheen gekomen, om mijn eigen klooster op te zetten. In 2016 ben ik in Los Angeles gewijd tot bhikkhuni (non, red.).”

Waarom wilde je graag een eigen klooster?
“Dat begin ik me ook af te vragen, haha! Het is zóveel werk. Als ik dat had geweten, was ik er misschien nooit aan begonnen. Maar in 2009 heeft mijn leraar Ajahn Brahm voor het eerst nonnen geordineerd, in Perth. Dat was controversieel, en echt een historisch moment. Ik voelde: hier wil ik aan bijdragen.”

Verboden om non te worden

Dat de inwijding tot non zo controversieel was, had alles te maken met de positie van nonnen in de Theravada-traditie. In Thailand mogen vrouwen geen non worden. Ajahn Brahm is zelfs officieel geëxcommuniceerd uit de sangha toen hij nonnen ging wijden. In Birma belanden nonnen in de gevangenis, ook als ze zich in het buitenland hebben laten wijden. Getuige het schrijnende verhaal dat Ayya me vertelt over een Birmese non die niet meer naar huis kon, toch ging, in de cel belandde, onder internationale druk vrijkwam maar direct het land weer werd uitgezet.

De positie van vrouwen in het boeddhisme ligt je na aan het hart?

“Ja, ik geloof dat je in het westen het boeddhisme alleen echt kunt verspreiden als er gelijkheid is. Hier in het Westen zijn de wachtlijsten van retraites voor vrouwen veel langer dan voor mannen. In Azië is dat andersom. En bij Goenka-retraites zitten de mannen en vrouwen gescheiden. De taperecorder waarmee de teachings van Goenka worden afgespeeld worden vaak bediend door een man. Waarom? Veel vrouwen vonden dat vervelend.

Jij hebt voor Bodhitv ook Petra De Sutter geïnterviewd, zij is transvrouw. Dat soort dingen beginnen steeds meer op te komen en het is belangrijk om iedereen erbij te betrekken. Ik ben zelf non-binair, ik voel me niet goed in het hokje monnik of non. Dus in het westen moet het boeddhisme die gelijkheid van alle mensen echt wel benadrukken. Die inclusiviteit is belangrijk. Bij Ajahn Brahm bijvoorbeeld zit iedereen gewoon door elkaar. Dat voelt voor mij juist.”

Je zei net ook: dit is eigenlijk geen nonnenklooster. Is dat omdat jij je niet echt een vrouw voelt?
“Ja, we hebben het daar veel over gehad. Kijk, Nederland is behoorlijk progressief, maar de sangha’s zijn heel binair en ongelijk. Dat is een stuk van de Aziatische cultuur dat hier niet past. In de tijd van de Boeddha was er wel gelijkheid, in de oude teksten wordt bijvoorbeeld ook transseksualiteit beschreven. Na zijn tijd is dat veranderd en wij hebben dat overgenomen. Terwijl de Boeddha expliciet heeft gezegd dat iedereen de leer aan mag passen aan elke cultuur. Het gaat om de Dharma, en niet om het streng vasthouden aan de vorm ervan.”

Wat maakt eigenlijk dat dit gebouw een klooster is?
“Een klooster is gewoon een plek waar monniken of nonnen leven. Toen de Boeddha net begon, leefde iedereen in het bos, of in kleine hutjes. Kloosters ontstonden later, toen de Boeddha steeds populairder werd en er steeds meer kinderen binnenkwamen. Die kregen een paar jaar een opleiding van een leraar, waarna ze zelf het bos konden ingaan. Zo ontstonden de kloosters, met een hele batterij regels.

Er zijn 227 Vinaya-regels Het totaal aan regels, voorschriften en reguleringen dat de Boeddha neerlegde om de Sangha en het leven van de bhikkhus en bhikkhunis in goede banen te leiden. voor monniken en 311 voor nonnen waar we ons aan houden. Daarvan zijn er een paar echt belangrijk, zoals het celibaat, niet doden en niet stelen. Maar er zijn ook regels bij waarvan we niet goed weten wat die betekenen, zoals de regel ‘een non mag niet reizen of alleen leven’. Die wordt op de ene plek geïnterpreteerd als ‘nonnen mogen het dorp niet verlaten’, en op een andere plek juist als ‘nonnen mogen niet naar het dorp toe’. Wij interpreteren hem als: ‘doe geen dingen die gevaarlijk zijn’. Je moet altijd zien hoe je zo’n regel toepast in de huidige cultuur.

Het oranje gewaad hoort er ook bij, dat stamt al uit de tijd van de Boeddha. Het herinnert me eraan om mezelf te blijven ontwikkelen, de Dharma uit te dragen, en dat ik een afgevaardigde ben van de Boeddha. Het onderscheidt ons ook van de lekenleraren, die heel goed kunnen zijn, maar toch niet zoals wij hun hele leven eraan wijden.”

En leven jullie dan ook uitsluitend van dana of donaties?
“Ja, dit hele gebouw is van donaties gebouwd. Ik had niet verwacht dat dat zou lukken. Sommige mensen geven vijf euro per maand, of eenmalig iets kleins. We hebben ook veel te danken aan de groep die ontstaan is rond Ayya Khema in Zuid-Duitsland, die groep is heel groot en biedt ons veel ondersteuning. Zij weten dit project op waarde te schatten, en weten ook hoe moeilijk het is voor nonnen, zelfs in het westen. Monniken worden vaak ondersteund door Aziatische gemeenschappen, maar nonnen niet.”

Hoeveel donateurs zijn er?
“Dat weet ik niet, Danny is onze penningmeester.” (Monniken en nonnen mogen niet met geld omgaan, red.) Danny, een vriendelijke Gentenaar, vertelt: “Het zijn er misschien zo’n driehonderd. We krijgen om de haverklap donaties van onbekenden uit alle hoeken van de wereld. Er zijn zo’n vier of vijf mensen die ons met grote bedragen ondersteunen. We doen ook weleens aan crowdfunding, voor concrete projecten. Deze keuken bijvoorbeeld kostte 3.500 euro, en die is met crowdfunding betaald. Maar dat kun je natuurlijk niet te vaak doen. We krijgen ook donaties in de vorm van eten of spullen, maar we willen straks natuurlijk niet met vier koffiemachines en twee grasmaaiers zitten! Financiële steun is dus echt het handigst, hoewel geld vragen natuurlijk niet zo sexy is.”

Wat doen jullie de hele dag in zo’n klooster?
Ayya Vimala: “Veel bouwwerkzaamheden natuurlijk, en we mediteren minstens vijf uur per dag. Ik werk ook voor SuttaCentral, een online verzameling vroeg-boeddhistische teksten. Daarvoor vergelijk ik bijvoorbeeld teksten in verschillende talen. Verder reis ik veel om lezingen en retraites te geven. In het begin dacht ik: als non ga ik in Birma op een matje zitten en kom ik er niet meer af. Maar dat is niet zo! Ik ben door alle bouwwerkzaamheden zelfs een beetje overwerkt geweest, dus ik doe het nu wat rustiger aan.”

Er mist nog de helft van de keukenvloer, een plafond en een douche. Wanneer is het af?
Danny: “Nooit!”
Vimala: “Ja, er blijft altijd wel iets te doen. Maar de afwerking duurt nog minstens een jaar. Als dit gebouw af is willen we nog drie kuti’s (houten hutjes, red.) bouwen om in te wonen of gasten in te laten verblijven. En misschien dat andere geïnteresseerden grond in de buurt kopen en het project verder wordt uitgebreid.”

Op gongen slaan

Na het interview is het om 11:00 uur tijd voor de lunch, wat, geheel volgens de eerder genoemde Vinaya-regels, ook de laatste maaltijd van de dag is. Danny kookt, want Ayya Vimala mag dat als non niet. Ze haalt haar bowl van boven, chant voor het voedsel en schept het eten in haar bowl. Ze gaat daarna naar boven om te eten. Het ritueel ziet er met één non, één lekenbroeder en één nieuwsgierige journaliste een beetje absurd uit.

Danny en ik eten gewoon aan tafel. We hebben genoeg te bespreken. Danny is er al sinds het begin bij; die eerste boomhut en tent stonden in zijn tuin. Hij is hier zo’n beetje fulltime aan het werk. Omdat de nonnen niet mogen koken, autorijden en met geld omgaan, is hij een onmisbare schakel in het geheel. Bewonderenswaardig.

Danny vertelt over de bureaucratische hordes die het klooster heeft moeten nemen. “De mensen van de gemeente zijn zeer katholiek en waren bang dat we een of andere sekte waren. Ook wegens de Hare Krishna misschien, die hier vlakbij in Durbuy zitten, en waar soms duizenden mensen op af komen. ‘Jullie gaan toch niet de hele dag op gongen slaan?’, vroegen ze ons. Daardoor duurde alles veel langer dan anders. En sowieso gaat alles heel traag in Wallonië. We hebben vijf maanden op de aansluiting van het water moeten wachten.”

Klooster van de sangha

Voor ik vertrek maken Ayya Vimala en ik nog een wandeling door de prachtige omgeving. Er is niemand, het is er stil. Wat koeien, wat paarden, het enige café van het dorp, en een oud kerkhof. We praten over het misbruik door boeddhistische leraren, de Tweede Wereldoorlog die hier meter voor meter werd uitgevochten en haar ouders die haar nog steeds Margot noemen.

Hoe ziet ze de toekomst van het project eigenlijk voor zich? “Ik hoop dat het wat rustiger wordt, wat contemplatiever. En dat mensen hier kunnen komen voor een week of een paar maanden, zodat we alles kunnen delen. Danny trekt voorlopig in een van de kuti’s. Maar we zijn ook veel weg, ik ga van januari tot maart naar New York en Los Angeles, en er is een andere non die vaak op bezoek komt. Het aantal mensen dat hier woont verschilt steeds.”

“In de tijd van de Boeddha was een klooster ook geen plek waar mensen lang bleven hè?”, vervolgt ze. “Het was handig voor de regentijd, maar het is niet de bedoeling dat je er vastroest. Bij Ajahn Brahm bijvoorbeeld moet je minstens elke twee jaar wisselen van kuti. En je moet in principe met één kruiwagen kunnen verhuizen. Ik vind zelf: alles wat niet in een tas past, is te veel.”

Jouw plan is dus niet om hier voorgoed te blijven en het steeds meer uit te breiden? Na al dat harde werk?
“Nee, een klooster is van de sangha. We moeten nu nog wat stabiliteit opbouwen, maar als die er eenmaal is… ‘Voor de rest van mijn leven’, zo kijk ik er niet tegenaan. Ik leef in het nu, plannen maken voor volgend jaar is al moeilijk.”

---

Meer informatie

Wil je doneren, helpen, het klooster bezoeken of meer weten? Kijk op de website van Tilorien. Kijk voor meer foto’s van het project op Facebook.

Er zijn in Europa slechts vier andere Theravada-nonnenkloosters: Anenja Vihara (Duitsland), Anukampa (VK), Karuna Sevena (Tsjechië) en Kloster Hassel (Duitsland).

Lees ook Hoe vrouwen in India zich emanciperen via het boeddhisme