Professor Bee Scherer: “We willen uiteindelijk beyond queer raken.”

Ze hebben de potentie van minister-president. Of kinderkankeronderzoeker. Elke stap die ze zetten leidt naar hun toekomst. En de onze. Ze hebben ook allemaal een identiteit Scherer spreekt liever over subjectiviteit en erbij horen. Dat maakt identiteit minder ‘een ding’ maar een relationele perspectief. mee te torsen. Met een uitstraling die ogenschijnlijk nu al zorgvuldig is afgestemd of opgepoetst; blokhakken, strakke Levi’s, witte blouse en blonde haren bijvoorbeeld. Of één die nog wankelt. Eén die twijfelt. Eén die schuurt met wat ernaast loopt.

“In Nederland voelt het veiliger dan in het Verenigd Koninkrijk,” vertelt professor Bee Scherer mij: “Daar was het prima op de universiteit, maar de weg ernaar toe voelde voor mij, als een non-binaire trans persoon, onveilig.”

In de foyer van de Vrije Universiteit van Amsterdam ontmoet ik Scherer, die hier sinds 2020 hoogleraar boeddhisme is. Met die ga ik praten over genderidentiteit en boeddhisme. Wachtend zie ik jongvolwassenen met hun families. Bossen bloemen in hun sjiek geklede armen en een hardplastic A4-map met wat een diploma is, denk ik. Of heet dat hier anders? Er was zeker een uitreiking deze middag. Carrières starten. Ervaringen rijpen. Potentie ontplooit zich; op weg naar invloedrijke posities.

Onderdrukking voorkomen

Scherers eigen verhaal begint in een katholiek gezin in Duitsland. De klingels en bellen kloppen maar de rest schuurt. Totdat die een boek in handen krijgt over boeddhisme. Dat resoneert. “Dit is precies wat ík denk,” verklaart Scherer diens interesse. Scherer’s eigen weg opent zich via de universiteit van Münster, een PhD in Groningen en twintig jaar professorschap aan de Christ Church Canterbury University onder meer voor genderstudies. Op naar diens huidige leerstoel: hoogleraar boeddhisme aan de VU.

Scherer vertelt: “Onderdrukking vreet zoveel energie, dan blijft er minder over om ‘lief te zijn’. De Boeddha zou willen dat we de beste condities creëren om lijden te voorkomen en geluk te kweken; de vier edele waarheden. De basis moet verzorgd zijn en dat kan als je het middenpad De middenweg is in het boeddhisme de weg die leidt tot verlichting en die het midden houdt tussen enerzijds fysieke en emotionele genotzucht en anderzijds extreem ascetisme dat net zo destructief is. Een belangrijk aspect van de middenweg is het op de juiste manier aandacht geven aan hetgeen zich in het heden manifesteert. volgt.”

De vijf khanda’s

De boeddhistische psychologie spreekt over de vijf khandha’s De vijf khandhas (Pali; Sanskriet: Skandhas; letterlijk: 'vijf hopen') of de vijf groepen van bestaan is een in het boeddhisme vaak voorkomende onderverdeling van de bestaansdelen, geledingen of aspecten van de mens. Soms spreekt men ook wel van de 'vijf groepen waaraan gehecht wordt'. 1. Materie; 2. Gewaarwording; 3. Perceptie; 4. Intenties; 5. Bewustzijn of aspecten van ons mens-zijn. Scherer legt uit dat er bij de vierde een keuzemoment is. Een ‘wat doe ik hiermee’ moment, dat uitmondt in:

• Ik wil dit – hebben
• Ik wil dit niet – afwijzen
• Ik weet het nog niet – onzekerheid

“Hier wordt binnen en buiten besloten,” verklaart Scherer. Zo ontstaat gedrag vanuit gedachten en overwegingen. De impuls is geboren. We willen een ander veranderen. Dat is gemakkelijk. Dan hoef je niet naar jezelf te kijken. Maar er is nóg een mogelijkheid en dat is wat de Boeddha voorstelt: ‘het’ er laten zijn. En als we dat kunnen, worden we steeds wakkerder, zowel individueel als systemisch.”

Systemisch lijden

In het systeem gaat er nog veel mis, laat Scherer ons weten. De rechtvaardige behandeling van queer Queer is een overkoepelend begrip voor onder andere homoseksuele, biseksuele, panseksuele, transgender, intersekse en non-binaire genderqueer mensen. personen, van alle buitengesloten groepen eigenlijk, schuurt. Daarom is voor deze groepen hun seksuele en genderidentiteit Genderidentiteit is de bij ieder mens diepgevoelde persoonlijke overtuiging te behoren tot een bepaald geslacht. Bij transgender personen komt de genderidentiteit niet overeen met het bij de geboorte vastgelegde geslacht. Je kunt dus als sekse vrouw zijn, maar de genderidentiteit man hebben. zo belangrijk. ‘Wees vriendelijk’ is alleen mogelijk als je leven niet bedreigd wordt, je huis niet afgenomen of je baan ingepikt. De basisbehoeften van dit leven zijn nog niet veiliggesteld: “Wanneer we de scherpe kanten van het lijden wegnemen zijn meer mensen in staat zonder obstakels gewoon hun ding te doen. Daar wordt de Boeddha toch ook een beetje politiek. De Dalai Lama sprak over ‘nirvana of society’ want je bent nooit boeddhist in je eentje,” aldus Scherer.

Overschot

Binnen het boeddhisme zijn mogelijkheden voor persoonlijke invulling van de beoefening: van zelftransformatie tot sociale rechtvaardigheid. “Do what’s in front of your nose. Daar liggen kostbare mogelijkheden,” zegt de boeddhistisch leraar: “Welke capaciteit heb jij? Welke vaardigheden? Verdoe ze niet. Zet ze in. Kijk naar je surplus en gebruik het. Natuurlijk heb je tijd nodig om bij te komen en niet iedereen vindt dat in meditatie. Dan is Netflix ook prima. Maar verbind je wijsheid met compassie; stoppen met een toxische relatie is bijvoorbeeld ook liefdadigheid.” Scherers woorden raken me. Wat doe ik eigenlijk met mijn overschot aan energie of tijd?

Moderne boeddhisten

Modern(istisch)e boeddhisten vind je in oost en west. Ze zien boeddhisme vooral als methode voor zelftransformatie met meditatie als middelpunt. Het is rationeel, empirisch en kent weinig rituelen. Scherer noemt dit de ‘protestanten’. Daarnaast zijn er de ‘katholieken’. Deze traditionele boeddhisten, ook te vinden over de hele wereld, hebben meer met rituelen, mythische verhalen en de holistische benadering. Ze chanten Chanten is een actieve vorm van meditatie. Men zingt teksten of mantra’s – vaak in het Sanskriet - op bepaalde toonhoogtes waarbij het belangrijk is de woorden op de juiste manier uit te spreken. De concentratie die dit vergt houdt een persoon zo bezig dat er geen ruimte in je geest is voor andere gedachten. , dansen, vereren.

Seksuele oriëntatie als identiteitsmarker

“Het gaat erom dat je weet wat jij nodig hebt als mens,” stelt Scherer: “Pre-moderne boeddhistische tradities hebben seksuele oriëntatie nooit als essentie gezien van identiteit. En dat is belangrijk.”

Hoe wij over genderidentiteit of LHBTQ+ denken, vinden wij natuurlijk niet terug in de boeddhistische teksten van vroeger. Wel worden er beschrijvingen gegeven van wat mensen doen – ook met betrekking tot gender en seks. Maar dat ligt heel anders dan nu. Scherer legt uit dat we de boeddhistische teksten moeten begrijpen in de context waarin ze zijn ontstaan en dat geldt ook voor de vertaling van deze teksten. Dat we moeten oppassen met ‘proof-texting’ In teksten zoeken naar bewijs voor je eigen overtuigingen en de gevonden ideeën naar buiten brengen als de waarheid. . Je motivatie gaat dan gelden: als jouw uitleg meer lijden veroorzaakt is het nooit de bedoeling van de Boeddha geweest. Want gedachten monden uit in acties, acties worden gewoontes en gewoontes vormen de toekomst. “Dit geldt ook voor seculiere mindfulness,” zegt Scherer. “Als je motivatie altruïstisch is, dan is het goed. Dat mindfulness wordt gebruikt in bedrijven om medewerkers meer te laten presteren vind ik niet oké.”

Gender en de strategische waarde van een identiteit

Ik vraag Scherer waarom queer personen zo vasthouden aan hun seksuele en gender-identiteit, terwijl de Boeddha ons juist aanspoort onze identiteit(en) los te laten. “Meestal hoeven witte cis-mannen Cisgender (verkorte vorm cis) betekent een genderidentiteit die overeenkomt met het geboortegeslacht. Het is de tegenhanger van transgender, waarbij het geboortegeslacht en de genderidentiteit niet overeenkomen. Cis is Latijn voor: ‘aan deze kant’ zich geen zorgen te maken over hun dagelijkse identiteit. Die staan overal in het centrum van de aandacht; het zijn heertjes, bazen. Zij hebben makkelijk praten over loslaten; ze worden niet onderdrukt. In het samsara perspectief, het alledaagse leven, speelt onze identiteit een grote rol. Het heeft concreet invloed op hoe we de wereld als lijd-zaam ervaren. Totdat het systemisch lijden is afgebouwd hebben wij queerpersonen, en nog vele anderen met ons zoals minder validen en personen van kleur – zelfs alle vrouwen – 51% van de populatie op deze aarde – onze identiteit nodig om ons te beschermen.”

Scherer sluit af met: “We leven nog niet in een samenleving waar lijden en discriminatie niet bestaan. Gelijk zijn we pas wanneer iedereen dezelfde afwegingen maakt op weg naar het station om 23:58 uur. Onze identiteit is niet inherent nodig maar wel strategisch. Bij gay personen zijn we al ver gekomen en het doel is uiteindelijk om ‘beyond queer’ te geraken. En laten we daarin wijsheid voor onszelf en compassie voor anderen toepassen.”

Transformerende waarde

Het woord e-man-cipatie komt in mij op. En wat een rotwoord dat eigenlijk is. Alsof vrouwen, om erbij te horen, meer man zouden moeten worden. Scherer vergelijkt het met inclusiviteit. Ook dat woord klopt niet. Alsof er ‘iets’ is om in opgenomen te mogen worden; wij, witte cis-mannen, laten jullie wel binnen in onze kring; gul hoor. Hmmm. Wat ontstaat er dan? Meer van hetzelfde?

In de praktijk blijft ‘wees vriendelijk’ hét boeddhistische mantra. En dat kan ook wanneer je slechts een boeddhistisch boek leest en tien minuten per dag op een kussentje zit. Om anderen goed te kunnen begeleiden past Scherer zelf de conservatieve traditionele levenswijze toe: routines, rituelen, uren per dag mediteren, verplichtingen, dieet, de sociale aspecten en ieder jaar vier weken op retraite. “De transformerende waarde zit in een combinatie van teachings en practice.”

Hopelijk doen de afgestudeerde studenten uit de foyer straks recht aan de professionele posities die ze gaan bekleden; op weg naar een vriendelijke wereld. “De slimmen zijn niet per sé ook goede of aardige mensen,” weet Scherer: “Intellectueel kun je ver komen zonder heel verlicht te zijn.” Over diens eigen (niet-) verlichting is Scherer helder: “Dat kunnen alleen anderen van je zeggen. Als je het zelf vindt moet je snel terug naar je kussen.”

 

---

Meer informatie

• Dit artikel ontstond naar aanleiding van een lezing die professor Bee Scherer hield in de serie ‘Gender, Identity and Spirituality‘, georganiseerd door het Maitreya Instituut. Op 19 oktober volgt professor Jan Willis met een lezing over ‘Buddhism and Women’.
• Lees ook ons interview met Bay Hagebeek over genderneutraal boeddhisme.