Mindfulness apps en de effecten ervan

In een wereld van strak design en vrome beloften gaat Didie op zoek naar de oprechte intenties achter online mindfulness. Hebben mensen daadwerkelijk baat bij mindfulness apps?

Oorsprong mindfulness

Mindfulness heeft een oorsprong in het zenboeddhisme, dankzij zenleraar Thich Nhat Hanh. Hij bedacht deze term voor de beoefening van een leven in aandacht waarbij je ademhaling de bron is van onze innerlijke kracht.

John Kabat-Zinn, een Amerikaanse wetenschapper die ooit in de leer is geweest bij Thich Nhat Hanh, nam de mindful inzichten mee naar de universiteit van Massachusetts en ontwikkelde het 8-weekse mindfulness trainingsprogramma voor mensen met chronische pijn (MBSR: mindfulness based stress reduction). Later kwam daar een programma bij primair voor mensen met depressie, de zogenaamde MBCT (mindfulness based coginitive therapy). Ondertussen zijn er meerdere varianten waarvan een deel wetenschappelijk onderzocht, toegespitst op specifieke doelgroepen zoals mensen met kanker of bijvoorbeeld ADHD. Mindfulness is dus een manier van leven en wordt tegelijkertijd gebruikt om de trainingen aan te duiden die je helpen mindful te leven.

Online mindful zonder leraar

Dat je inmiddels oefent via de computer en mindfulness apps op de smartphone is natuurlijk niets anders dan een logisch gevolg van de manier waarop we leren. In het papieren tijdperk haalde je alles uit de boeken of leerde je in de klas. Vandaag duik je in de app store om met je oortjes op de bank te ontdekken hoe je rust in je hoofd krijgt. Vooral doen. Toch? Ik zag het niet voor me. Hoe kan een telefoon of computer je meer rust geven dan de fysieke nabijheid van een leraar?

De boeddhist en mindfulness apps

Terwijl ik mijn online twijfel onderzocht, vroeg ik mezelf telkens af wat de zenmeester zélf ervan zou denken. Ik las talloze artikelen en interviews en verwonderde mij over het optreden van Thich Nhat Hanh bij het Google hoofdkantoor enkele jaren geleden. Niet alleen inspireerde hij de CEO’s van 15 vooraanstaande tech-bedrijven, maar nam bovendien honderden Google werknemers mee ‘op reis’ tijdens een gezamenlijke zit- en loopmeditatie (zoals gebruikelijk is in het klooster waar Thich Nhat Hanh woont).

De Britse krant The Guardian beschreef het bezoek en liet de monnik spreken: “wanneer mensen nieuwe elektronische apparaten ontwikkelen, zouden ze stil moeten staan bij de vraag of deze innovaties leiden tot een verdere verwijdering van onszelf, het gezin en de natuur waarin wij leven. Ze zouden hun talenten ook kunnen inzetten om software en technologie te ontwikkelen die ons helpen terug te keren naar onszelf en beter te zorgen voor onze gevoelens.” De wijze woorden van de leraar stelden me gerust. Synergie tussen mindfulness en technologie leek mogelijk.

Een mooi voorbeeld hiervan was het horloge van de leraar zelf dat geen enkele tijd aangeeft, enkel het woord ‘nu’.

Mindfulness in de wetenschap

Niet veel later raakte ik in gesprek over mindfulness en technologie met Anne Speckens, hoogleraar psychiatrie en directeur van het Radboudumc centrum voor mindfulness. We bleken een belangstelling te delen, al had de pragmatische hoogleraar een concrete reden hiervoor. Haar team deed al enkele jaren onderzoek naar het effect van mindfulnesstrainingen bij patiënten, waaronder mensen met kanker of ADHD. Eén van die onderzoeken richtte zich op het effect van online mindfulness bij kankerpatiënten. Ik vertelde haar mijn bedenkingen over het nut van online programma’s en mindfulness apps.

Baat bij online mindfulness

In mijn ogen zijn mindfulness apps ontstaan in een gejaagde wereld gevoed door design en technologie zonder een daadwerkelijke noodzaak vanuit de mens zelf. Was ik even te voorbarig: Speckens vertelde mij over patiënten met een vergevorderd stadium van kanker die soms niet eens de deur meer uit kunnen en daarom baat hebben bij trainingen die van achter een computer te volgen zijn. Ze vertelde me ook over landen zoals Groot-Brittannië of de Verenigde Staten waar de afstanden tot een arts dusdanig groot zijn, dat een 8-wekelijks samenzijn ondenkbaar is.

Een online cursus, indien mogelijk aangevuld met persoonlijke sessies via skype, verlagen de drempel tot mindfulness aanzienlijk.

Kritisch kijken naar mindfulness apps

Ik keek nog eens naar de populaire lijstjes met mindfulness apps. Veroordelen kon ik ze niet meer. Kritisch bekijken nog wel. Het effect van mindfulness is wetenschappelijk bewezen dankzij academici over de hele wereld, getuige het grote aantal onderzoeken dat ik inmiddels gelezen heb. Daar gaat een feitelijke basis aan vooraf die fundamenteler is dan een aansprekend ontwerp of handige functionaliteit. Maar daar staat tegenover dat het aantal apps dat inhoudelijk en wetenschappelijk is afgestemd op de formele training van John Kabat Zinn marginaal is. Laat staan onderzoek naar het effect van de apps zelf. Daar kwam ik al snel achter toen ik hierover vragen stelde aan de ontwikkelaars van diverse apps.

Persoonlijk contact

Een mindfulness app of online programma dat van alles pretendeert, maar onzorgvuldig is samengesteld kan misleidend zijn. Vooral wanneer je hoge verwachtingen hebt en een weg zoekt uit je depressie of een manier om te dealen met voortdurende pijn. Dan gun ik je een oprecht menselijk contact; om te ervaren hoe je kunt omgaan met het lijden dat je parten speelt. En als je daar niet toe in staat bent, hoop ik dat je een weg vindt naar online mindfulness programma’s die wetenschappelijk onderbouwd zijn. De ziekenhuizen en artsen helpen je daar graag mee op weg.

Notities van de auteur:
1. Als je mindfulness apps gebruikt om af en toe een minuutje te pauzeren, te genieten van rustgevende muziek of te ontspannen, is de medische onderbouwing uiteraard minder relevant. Dit is niet te vergelijken met mensen die een medische motivatie hebben.
2. Ik ben geen medicus en heb met dit artikel ook niets willen schrijven dat richting gevend zou moeten zijn voor mensen met zware psychische of lichamelijke klachten.

Verder lezen

Ook Bodhi maakte een ‘lijstje’ van populaire meditatie apps.