Zen weekkalender: dinsdag, de dag van Tyr

Als begeleider van online meditaties is Tom Hannes altijd op zoek naar inspiratie. Zo kwam hij uit bij de goden waar we de naam van onze weekdagen aan danken. Wat kunnen we leren van de maangodin, Tyr, Wodan, Donar, Freya, Saturnus en de zonnegod?

Deel 2: Dinsdag, de dag van Tyr
Illustratie: Marijn van der Waa

Ons woord ‘dinsdag’ is afgeleid van Tiwaz of Tyr, een Germaanse/Noorse god. Zijn bekendste wapenfeit is dat hij zijn hand door een wolf heeft laten afbijten. Daar was volgens de mythologie een goeie reden voor. De wolf Fenrir was een monsterlijk groot beest dat op het punt stond zo machtig te worden dat hij de ondergang van de hele wereld in gang zou zetten. Dus moest hij aan banden gelegd worden. De goden deden alsof ze een spelletje met hem wilden spelen om te zien hoe sterk hij wel was en bonden hem een aantal keren vast met touwen en kettingen. Elk keer brak Fenrir ze moeiteloos.

Tot de goden op de proppen kwamen met een tovertouw dat Fenrir onmogelijk zou kunnen verbreken. Maar Fenrir rook onraad en liet zich enkel vastbinden op voorwaarde dat een van de goden een hand tussen zijn tanden legde. Tyr toonde zich bereid, Fenrir werd vastgebonden, merkte dat hij niet loskwam en beet Tyrs hand eraf. Naar verluidt is Fenrir nog altijd vastgebonden. Maar op een dag, zo zegt de voorspelling, zal de wolf zich kunnen bevrijden en zal hij in zijn razernij de ondergang van de wereld inluiden.

Op het eerste gezicht lijkt dit verhaal wel heel ver te staan van het boeddhisme, dat in onze landen vooral een serene, geweldloze en meedogende reputatie heeft.

Maar wie een beetje vertrouwd is met het zenboeddhisme wordt hier mogelijk herinnerd aan de legende van hoe de Chinese monnik Huiko zijn eigen arm afsneed om toch maar de aandacht te krijgen van Bodhidharma, de uitvinder van de zen. De middeleeuwse Chinese boeddhisten waren verzot op dat soort verhaaltjes en in de zenliteratuur zijn ze bij bosjes te vinden. Mij hebben die verhalen echter weinig geïnspireerd in mijn praktijk. Bullenbakken-zen heeft me nooit echt aangetrokken.

Maar de mythe van Tyr inspireert me wel. Misschien omdat het allemaal ver genoeg van onze wereld staat en we niet riskeren de mythe letterlijk te geloven. Ik hoef dus niet te vrezen dat iemand na het lezen van deze column denkt dat zen eigenlijk een zaak is van je hand in de muil van een wolf te leggen. Wat mij in de mythe nog het meest triggert is het woordje dat in de eerste zin van dit stukje cursief gedrukt staat: laten. Aanvaarden dus. Wat is daarvan precies de zin en de betekenis voor een boeddhistische levenswandel? Dat is voor mij de koan van dinsdag.

Weerwerk

Aanvaarden is één van de grote spirituele clichés, waar de vreemdste ideeën over de ronde doen. Bijvoorbeeld dat voor wie echt aanvaardt alles vanzelf goedkomt en fijn zal zijn. En dat als de dingen niet fijn zijn, dit een teken is dat je op het een of andere niveau toch niet echt aanvaardt. Maar dat is geen aanvaarding. Dat is magisch denken. Aanvaarding is in mijn ogen juist een bevrijding uit magische denkbeelden. Het maakt de dingen niet per se allemaal leuk of eenvoudig. Maar wel reëler. Interessanter. En vreemd genoeg ook een pak vrijer.

Aanvaarding heeft namelijk iets fundamenteel paradoxaals.

Aanvaarden betekent niet alleen maar lijdzaam erkennen dat we in een wereld leven waarin de dingen niet lopen zoals we zouden willen. Hoe belangrijk het ook is om dat besef grondig te laten binnendringen. Maar aanvaarding betekent ook dat we leven in een wereld waarin onze eigen keuzes en beslissingen een verschil kunnen maken. En hier komt het: aanvaarding betekent dus niet alleen gelatenheid, maar ook de erkenning dat we in staat zijn om niet te aanvaarden. Om ons te verzetten. Om in te grijpen. Wie denkt dat aanvaarding betekent dat we ons nooit verzetten, aanvaardt maar half. En dat komt in de praktijk neer op een vorm van lobotomie, wat iets heel anders is dan een bevrijde levenswandel.

Tyr liet zijn hand niet afbijten uit keuzeloze, oordeelloze gelatenheid. Hij koos er bewust voor. En wel voor een heel goede reden: het leek hem belangrijker dat de wereld niet verging dan dat hij zijn hand zou behouden. Dat is een oordeel. En een behoorlijk ingrijpende en moedige actie. Die hem iets kostte. En kijk, dat is een aspect van de zen, of van het boeddhisme, dat in onze contreien toch een beetje zwakjes is. We vinden het boeddhisme allemaal wel leuk en aardig. Maar al te vaak omdat we hopen dat het ons leven leuker en rustiger zal maken. Maar dat zouden we dus een soort van lobotomie-zen kunnen noemen. De wereld heeft een boeddhisme nodig beleden door beoefenaars die bereid zijn om hun rozige rust te laten storen, om de wereld te helpen – ook als dat bij wijze van spreken een arm en een been kost.

Tyr is niet alleen de god die zijn hand liet afbijten. Hij was ook de god van de gerechtigheid.

Ook dat zit in het woordje ‘dinsdag’. ‘Ding’ is een oud Germaans woord voor een vergadering van vrije mensen, die samenkomen om belangrijke dingen te bespreken. Een samenkomst om te oordelen en te handelen. In IJsland, waar de verhalen van de Noorse goden het best bewaard bleven, heet het parlement nog altijd het Alding (Alþingi). In die zin kunnen we ook leren mediteren als de kunst van te zitten ‘als een ding’.

Enerzijds is er de aandacht voor het ‘ding’ dat we zijn: een zittend lichaam met alle ‘dingen’ die erin rondwaren. Dat is het oordeelloze en keuzeloze aspect ervan, de aanvaarding zoals we dat doorgaans begrijpen. Maar we zitten ook als een vergadering. Samadhi, het Indische woord voor meditatie, betekent zoveel als ‘versterken’ of ‘samenbrengen’. Ons zittende lichaam vormt een vergaderplaats,, waarin onze hele geest bij elkaar gebracht wordt. Om problemen of noden die zich laten opmerken te zien en te erkennen. Zodat we nadien onze energie erop kunnen richten en ze oplossen. Op dinsdagen zit ik dus als een ding. Om de vraag van dinsdag te onderzoeken: hoe zit het hier en nu met mijn aanvaar-ding? Waar is de muil waartoe ik bereid ben mijn hand te leggen om de wereld ter hulp te komen?