“Ik denk dat veel kunstenaars hele goede ‘zennies’ zijn,” zegt beeldend kunstenaar en zenboeddhist Antoinette Nausikaä: “Het in- en uitzoomen op een onderwerp, je ego tegenkomen, de vraag ‘hoe verhoud ik mij tot de wereld om mij heen?’ – het zijn allemaal thema’s die zowel in mijn werk als in mijn zenbeoefening spelen.” Nausikaä (1973) studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie en de Rijksakademie (2009/2010). In 2008 won ze de ‘Bouw In Beeld Photography Award’. Haar boek Breathing Mountains werd in 2019 genomineerd voor ‘Best Photography Book of the Year’ bij Photo España. In 2020 volgde een nominatie voor ‘The Somfy Photography Award 2020’.
Het thema ‘Vertragen en verstillen’ vormt een centraal thema in haar werk: “Voor mijn vijf jaar durend project Breathing Mountains ging ik op zoek naar stilte en pure natuur op heilige bergen in Europa en Azië. Totdat ik besefte dat dé stilte daar niet te vinden is. Die zoektocht ging uiteindelijk veel meer over mijn persoonlijke verbinding met de buitenwereld. Verbinding is wederkerig. Door als het ware naar de bergen te vluchten, ze te observeren, te voelen en te omcirkelen, ontdekte ik dat als ik mij terugtrek van de wereld, de wereld zich ook terugtrekt van mij.
Ik had altijd het idee dat ik weg moest gaan om rust te vinden, maar weggaan uit deze wereld kan niet. Breathing Mountains gaf mij het inzicht dat ik de wereld bén, dat die uit mij komt. Net zoveel als ik de wereld in mij opneem. Mijn ontdekkingstocht in dit project ging er dus over dat ik de verbinding tussen de twee ogenschijnlijk tegenovergestelde ‘ruimtes’ – van de mens en de natuur – in mijn beleving kan laten samenvloeien.
Na dat project ben ik gaan beseffen dat als ik die samenkomst in de afgelegen bergen zie, ik deze ook in de stad moet kunnen vinden. Daarom ben ik nu bezig met een werk dat juist in de stad, in het drukste van het drukste, plaatsvindt.”
“Met mijn kunst, mijn blik, hoop ik andere mensen met hun omgeving en de wereld te verbinden. Dat is een ander centraal thema in mijn werk. Natuur en cultuur lijken zo anders, maar uiteindelijk vind je overal dezelfde vormen terug, over de hele wereld. Wie die vormen daar heeft gemaakt, weet ik niet. Maar zowel in als tussen natuur en cultuur ervaar ik harmonie.
Puurheid is een voorwaarde voor mijn werk.
TweetNausikaä is leerling van Maurice Knegtel Roshi in Utrecht: “Ik ontmoette hem in 2005 als collega toen ik in het Rembrandthuis ging werken. Door acht jaar lang wekelijks met hem, een zenleraar, te praten terwijl ik museumkaartjes verkocht, ben ik als het ware de zen ingerold en heb ik na een tijdje ook Jukai De Jukai ceremonie is bestemd voor leerlingen die officieel zenboeddhist willen worden. Tijdens de Jukai ceremonie spreekt de student de intentie uit zich aan een aantal geloften te willen houden en krijgt hij of zij een boeddhistische naam. Vanaf dat moment draagt de student tijdens de meditaties een zelfgemaakt ‘zenslabbetje’: de rakusu. gedaan.
Het heeft heel lang geduurd voordat ik kon toegeven dat het wel okay is om boeddhist te zijn.
TweetIk realiseerde mij: volgens mij ben ik boeddhist en is het tijd dat ik daar iets mee ga doen. Nu is zen heel belangrijk voor me. Het is eigenlijk gewoon aanwezig in alles in mijn leven. Toch heeft het heel lang geduurd voordat ik kon toegeven dat het wel okay is om boeddhist te zijn. Want waarom moet je overal een naam aan geven? Met name de buitenwereld vindt dat fijn. Ik wilde zen liever gewoon onderzoeken. Uiteindelijk is mijn overgave aan zen en het als zen benoemen wel belangrijk gebleken. Als je je ergens aan overgeeft of toewijdt, krijgt het meer diepgang.”
“Ik houd heel erg van rituelen binnen de zenbeoefening. Ik heb nu eenmaal een kader nodig. Ik ga iedere week naar onze sangha die valt binnen de Soto school en volg de retraites van Maurice. En tegelijkertijd ben ik daar ook bezig om dat kader weer uit zijn verband te rukken.
Door met aandacht in- en uit te zoomen vallen kaders weg, dat ervaar ik tijdens mijn meditatie, en dat integreer ik ook in mijn werk. In de omgeving van de stad zoek ik naar kleine dingen die groots kunnen zijn en waar ik dan weer een hele wereld in zie. Ik verbind die objecten met de mens door ze specifieke aandacht te geven. Door in te zoomen ontstaat er als het ware een heel nieuw object, waar mensen dan ook zo naar kunnen kijken. Het kader waarin het voorwerp zich voorheen bevond, is dan weg.
Waarom voel ik me zo ontaard in die drukte?
Tweet“Japan, als land, is vergeven van kaders. Die blokkendoosjes van een huis, van een straat. En als je maar lang genoeg inzoomt, dan zit je in iemands bento-box (Japans voor lunchbox, red.). Het zijn allemaal vierkantjes in vierkantjes. Dat gefragmenteerde zie je ook in zen: hoe ver je ook inzoomt, je ziet altijd de patronen, de structuur terug. Dat vind ik mooi. Zen geeft mij grond. Voor mij is Zen ontzettend belangrijk om te kijken naar de wereld waarin ik leef en waarvan ik altijd dacht: ‘Wow, dit is een grote ongestructureerde fluïde chaos waarin alles steeds verandert’.
Ik ben fan van de tekeningen van Sengai (1750–1837) een Japanse monnik in de Rinzai school. In de tekening ‘The Universe’ tekent hij een rechthoek, driehoek en een cirkel zo dat de vormen elkaar allemaal aanraken. Alles hoort bij elkaar, komt uit elkaar en verdwijnt in elkaar. Ik vind het bijzonder mooi hoe hij het universum terugbrengt naar die basisvormen waar kleuters ook mee spelen.
Voor mijn huidige boek: ‘bird, plane, butterfly’ dat uitkomt in november, ben ik in de stad steeds op zoek gegaan naar die vormen of samenkomsten van die vormen: van cirkels, vierkanten en driehoeken. Het is fascinerend om te beseffen dat die vormen en patronen overal op de wereld hetzelfde zijn, ze komen overal terug.”
“Ik hoop dat kijkers zich beseffen dat ze met de kleine, alledaagse dingen waaraan ze makkelijk voorbijlopen toch iets moeten, omdat deze zich in het samenkomen van cultuur en natuur bevinden. Je kunt het niet vermijden. In mijn werk maak ik af en toe gebruik van een begeleidende tekst die context biedt. Maar wat ik de kijker vooral mee wil geven, is mijn verhaal over verwondering en verbinding in het alledaagse.
In mijn werk vind je overal stilte. Daar blijf ik altijd naar op zoek.
Tweet
De omslagabeelding heet ‘Man on a rock, Leptokarya Mount’ (2015) en is gemaakt door Antoinette Nausikaä.