Boeddhistische praktijken: Lojong

Boeddhisme in het dagelijks leven toepassen is voor de meeste mensen geen gemakkelijke opgave. Dat wisten ze in de twaalfde eeuw ook al, toen de Lojong slogans, een verzameling van 59 korte – maar zeer krachtige – teksten voor het eerst op schrift werden gesteld.

‘Abandon any hope of fruition’, is een voorbeeld van zo’n Lojong slogan: ‘Laat alle hoop op vervulling varen.’

‘Wat moet ik hier nu mee?’, Dacht ik, toen ik die slogan voor het eerst hoorde. ‘Zal ik al mijn plannen en dromen dan maar opgeven? Terwijl die juist zin en richting geven aan mijn leven?’ Ik voelde vooral weerstand.

Maar toen ik de tekst dieper op me in liet werken, realiseerde ik me dat al die plannen en dromen je heel makkelijk uit het huidige moment halen. Als je alleen maar bezig bent met het najagen ervan, gaat het ‘nu’ volledig langs je heen. Dat betekent niet dat je niet mag dromen. Deze slogan raadt je alleen aan daar niet in te blijven hangen.

Neem nu mijn plan om een boek te schrijven. Op het moment dat ik mijn hoop op vervulling van dat project loslaat, valt er een heleboel spanning van mij af. En kan ik gewoon genieten van de kleine stap die ik vandaag zet op weg naar dat doel. Die stap krijgt waarde op zichzelf. Bovendien ontstaat er ruimte om hier met mijn volle aandacht bij aanwezig te zijn.

Met Lojong slogans pas je boeddhisme in het dagelijks leven toe

De slogans Volgens de overlevering reisde de Indiase monnik Atisa in het jaar 1013 naar Sumatra om de wijsheidteksten te ontvangen van de beroemde leraar Dharmakirtisri. Hij integreerde deze met lessen van twee andere leraren. De laatste jaren van zijn leven verbleef Atisa in Tibet. Daar werden de teksten in de 12e eeuw voor het eerst als één geheel opgeschreven door Chekawa Yeshe Dorje. gaan over onze relaties met andere mensen en de wereld om ons heen. Ze bieden tegengif voor ongewenste mentale patronen die lijden veroorzaken, zoals je hechten aan een toekomstdroom. De Lojong slogans sporen je aan om je motieven en houdingen onder de loep te nemen en deze vervolgens te verfijnen en zuiveren. De slogans zijn genummerd en onderverdeeld in zeven pijlers.

Als één van de vele methoden en technieken uit de schatkist van het Tibetaans boeddhisme staan de slogans vooral bekend om hun praktische toepasbaarheid. “De Lojong leert ons hoe we de wijsheid en vaardigheden uit de boeddhistische traditie in actie kunnen brengen,” schrijft Tibetaans boeddhistische lerares Judy Lief: “Boeddhisme is meer dan meditatie alleen. De dharma is in elke situatie aanwezig.”

Dus ook in de coronacrisis. In april, toen vrijwel iedereen thuis zat en er nog veel onbekend was over het nieuwe virus, behandelden wij met onze meditatiegroep de slogan: ‘Don’t be swayed by external circumstances’. De tekst was bijzonder relevant, want wie werd er op dat moment niet heen en weer geslingerd door wat er in de wereld gebeurde? De crisis had direct effect op het persoonlijke leven van alle aanwezigen.

De Lojong ziet dit soort situaties als ideale gelegenheid voor de beoefening. “Voor het trainen van de geest is het niet nodig op perfecte omstandigheden te wachten. Juist de moeilijkheden en uitdagingen in het leven zijn het ruwe materiaal dat noodzakelijk is om te ontwaken,” benadrukt boeddhistisch lerares Pema Chödron: “Ze vormen als het ware de brandstof voor onze beoefening.”

De slogan ‘Don’t be swayed by external circumstances’ nodigt ons uit om te observeren welke omstandigheden ons uit het veld slaan. En daagt ons uit: kun je dit ook omdraaien? Kun je die omstandigheden juist gebruiken om weer bij je beoefening terug te keren?

Zes tips voor het werken met Ljong slogans

Op de ‘boeddhistische inspiratieavonden’ waar ik zelf met deze slogans in aanraking kwam, leerde ik dat er niet één recept is voor het werken met Lojong slogans. Je hoeft ze niet op volgorde te bestuderen, maar het is wel aan te raden om een tijdje met een slogan rond te lopen, erop te reflecteren en te mediteren. Het zijn geen wijsheden die je puur rationeel tot je neemt. Het is meer een kwestie van kauwen en herkauwen, zodat de slogans langzaam in je wezen geïntegreerd raken. Ook Lief schrijft: “Neem de tijd om te reflecteren, langzaam en voorzichtig, vanuit verschillende hoeken. Dan zullen de slogans op diepere niveaus inwerken.”

Onderstaande tips helpen je op weg:

1. Bereid je voor
   Als je met de Lojong slogans aan de slag wil, raadt Lief aan om altijd met een basis mindfulnessmeditatie te beginnen: daarmee stel je je open voor de oefening die volgt. Ook adviseert ze je aandacht bij de vier edele waarheden te brengen. Als basis van de boeddhistische beoefening bieden ze een kader waarbinnen je de slogans beter zult begrijpen.
2. Neem de tijd
   Elke slogan biedt een rijkdom aan inzichten. Neem dus de tijd en behandel steeds één slogan per keer. Hoe lang dat duurt, mag je zelf weten: misschien loop je een paar dagen met één slogan rond, misschien een maand. Judy Lief adviseert een ritme van drie dagen: “Op de eerste dag reflecteer je op de vraag hoe deze slogan aan je spirituele beoefening relateert. Op de tweede dag kijk je naar je gedrag in persoonlijke relaties. En op de derde dag naar je gedrag in professionele relaties en je benadering van werk.” De volgorde van de slogans kan wisselen. Er zit wel degelijk een ordening De introductie die de basis vormt van de beoefening.
   Training in bodhicitta of ‘verlichtingsgeest’, een houding waarbij je streeft naar verlichting en compassie van alle levende wezens.
   De transformatie van slechte omstandigheden op weg naar Verlichting
   Het benutten van de oefening in het hele leven
   Evaluatie van het trainen van de geest
   Disciplines van het trainen van de geest
   Richtlijnen voor het trainen van de geest in, maar je kunt er ook steeds willekeurig ééntje uitpikken. Of je kiest steeds een slogan die je op dat moment aanspreekt.
3. Laat de slogans op je inwerken
   Een andere tip is om eerst te observeren wat er in je opkomt als je de slogan leest: roept de tekst herkenning op of juist weerstand? Welke associaties komen er naar boven? Kan je de tekst relateren aan je eigen ervaringen? Je kan hierover aantekeningen maken in een dagboek. Het kan ook helpen om de slogan op een post-it te schrijven en bijvoorbeeld op je koelkast te plakken- of een andere plek waar je vaak langs komt. Probeer niks af te dwingen, maar observeer hoe je steeds vanuit verschillende perspectieven naar de slogan kijkt. Wat mij persoonlijk opvalt is dat slogans waar je een tijd op hebt gemediteerd, weer bij je ‘terugkomen’ op relevante momenten. Bij de zoveelste confrontatie met een persoon met wie ik moeite heb, klinkt dan ineens – als een reminder – in mijn hoofd: ‘Be grateful to everyone’. Het is nog steeds niet altijd makkelijk dit in de praktijk te brengen, maar de slogan zorgt op zijn minst voor een moment van bezinning, waardoor ik minder fel reageer.
4. Bestudeer commentaren op de slogans
   Het is ook inspirerend om te lezen wat boeddhistische leraren hebben gezegd en geschreven over deze slogans. Al vanaf de twaalfde eeuw werden commentaren op de slogans opgesteld en verzameld. Het beroemdste commentaar komt van de 19e-eeuwse Tibetaanse leraar Jamgon Kongtrul. Het is door Ken McLeod (in het Engels) vertaald als A Direct Path to Enlightenment en de latere versie The Great Path of Awakening. Chögyam Trungpa geeft commentaar op de Lojong in het boek Training the Mind and Cultivating Lovingkindness. Het meest toegankelijke moderne commentaar is van Pema Chödron in het boek Start where you are. Judy Lief publiceerde commentaren op de hele serie aan slogans in het online magazine Tricycle.
5. Gebruik de techniek tonglen
   In de Tibetaanse traditie wordt de Lojong vrijwel altijd gecombineerd met ‘tonglen’: de praktijk van zenden en ontvangen. Dit is een meditatieoefening waarbij je de negativiteit uit de wereld tot je neemt, en transformeert in het positieve, wat je vervolgens weer uitzendt. “Het lijkt tegenintuïtief, maar je draait het gewoontepatroon van verlangen en afwijzen om. Dat helpt ons om uit ons ego te raken en in de verbondenheid te gaan staan,” zegt Lief.
6. Reflecteer met anderen op de Lojong slogans
   Wat ook goed werkt is om de slogans samen met een vriend of vriendin te behandelen en uit te wisselen over elkaars ervaringen. Een ander idee is om binnen je sangha af en toe aandacht aan een slogan te besteden. Zoals wij dus doen op de eerder genoemde ‘boeddhistische inspiratieavonden’, die sinds begin dit jaar in mijn woonplaats worden georganiseerd. Eén keer per maand komen we samen en behandelen dan steeds één slogan. We gebruiken daarvoor notabene een christelijke meditatietechniek, genaamd Lectio Divina Zo’n avond begint steeds met een inleidende meditatie, om het dagelijks leven achter ons te laten en onszelf ontvankelijker te maken voor wat er komen gaat. Vervolgens houdt één van de begeleiders een ‘lectio’, waarbij ze op de tekst reflecteert: vaak bevat de lectio een combinatie van eigen ervaringen en inzichten, en commentaar van andere leraren.De tweede stap is de meditatio: we proberen niet met onze ratio over de tekst na te denken, maar luisteren in plaats daarvan ‘met onze ziel’ naar wat deze tekst ons te vertellen heeft. Het helpt daarbij om de tekst continu in je jezelf te herhalen. Bij de derde stap, oratio, kan er een innerlijk gesprek op gang komen - christenen zouden spreken van een gebed. Misschien komt er een vraag in je op. En een antwoord. Wat raakt je? Wat zegt deze tekst over jouw leven hier en nu? De laatste stap heet contemplatio, daarbij laat je de tekst los en rust je in stilte. Dit komt sterk overeen met de afsluiting van veel oefeningen in de Tibetaanse traditie, waarbij wordt gesproken over het rusten ‘in het heldere witte licht van puur bewustzijn’. Na afloop praten we na over wat de tekst bij ieder van ons opriep . Middeleeuwse monniken ontwikkelden deze techniek om Bijbelteksten dieper tot zich door te laten dringen. De methode blijkt bijzonder goed toepasbaar op deze Tibetaanse teksten.

Tot slot: train met je hele hart

De Lojong slogans lijken op het eerste gezicht simpel en overzichtelijk. Maar vergis je niet: achter elke tekst schuilt een wereld aan inzichten. Door de slogans in verschillende situaties toe te passen, zal je steeds nieuwe lagen ontdekken. Hierdoor blijft deze vorm van mind training verrassend en verdiepend. Nog een laatste advies, uit de Lojong zelf: Hoe je er ook mee aan de slag gaat, ‘Train wholeheartedly’.

Ook interessant:

Volg Bodhi op Insta, waar we af en toe een slogan plaatsen onder tag #wakkerhart

Marieke van der Vught schrijft over de Lojong slogans op haar blog

Het titelbeeld is een afbeelding van Atisha en afkomstig van Wikimedia