Boeddhistische wijsheid voor apocalyptische tijden

“Ik schrijf wel een stukje over Trump!”, zei ik optimistisch tijdens de redactievergadering. Ik ging wel even laten zien hoe je de wereld van Juist Inzicht voorziet. Blij en idealistisch begon ik aan mijn onderzoek en ik ging me inlezen. Woedend, gefrustreerd, en zwart-wit-denkend kwam ik twee weken later uit mijn scherm. De wereld staat in brand!

Gelukkig weten boeddhisten altijd raad. Hieronder een aantal zalvende perspectieven voor apocalyptische tijden.

Word rustig…

Verreweg de fijnste reactie op het presidentschap van Trump vond ik die van de monnik Phap Dung, een van de oudere leerlingen van Thich Nhat Hanh in Plum Village. In een interview met Vox zegt hij dat je eerst maar eens kalm aan moet doen wanneer je boos bent.

“We zien de menselijke geest als een huis. Als je huis in brand staat moet je de brand blussen, en niet op zoek gaan naar degene die het vuur heeft aangestoken. Dus eerst moet je zorgdragen voor je emoties, dat heeft prioriteit. Wanneer je handelt vanuit angst of onrust maak je de brand alleen maar erger. Keer terug naar jezelf, wordt kalm en vind vrede om het emotionele vuur te blussen.”

…en blijf rustig

Wanneer je eenmaal rustig bent is het zaak om ook rustig te blijven. Veel mensen zijn ervan overtuigd dat boosheid en fanatieke tegenstand leiden tot positieve verandering. Maar Phap Dung vind oppositie verspilling van energie (mijn vertaling):

“Het is niet helend. Passie kan goed zijn, en compassie is erg gepassioneerd. Maar compassie verspilt geen energie. Het sluit niet buiten en is begripvol; het is helder. Dus protesteer, maar niet vanuit woede. Het is goed om in discussie te gaan en je mening te uiten wanneer je ziet dat iets niet goed is. Maar doe het niet door hatelijke dingen te zeggen.”

Stop met neerkijken op andersdenkenden…

Er is een goede kans dat je de gemiddelde Trump- of Wildersstemmer dom vindt. Of, wanneer je een Wildersstemmer bent, dat je al die vluchtelingen met hun achterlijke cultuur maar profiteurs vindt, net als die politiek correcte flapdrollen die op Groen Links stemmen of debiele brieven aan de samenleving schrijven.

Brad Warner deed op zijn blog een oproep om vooral te stoppen met denigrerend doen over Trumpstemmers:

“Dit geldt helemaal voor boeddhisten. Het Amerikaans boeddhisme wordt doorgaans gedomineerd door linkse types, net zoals het Amerikaanse christendom gedomineerd wordt door rechts. Beide groepen zijn erg geneigd om hun politieke vooroordelen als een soort Hogere Waarheid te zien. Beide groepen zijn blind voor het idee dat dit misschien niet klopt.”

Dit geldt voor iedereen met een mening. We zijn geneigd om die als waarheid te zien. Maar is dat zo, of kun je leren leven met het idee dat iemand anders misschien wel een andere waarheid heeft?

…en geef ze wat liefde.

Phap Dung ziet Trump als een familielid dat te weinig aandacht heeft gehad:

“Trump is geen marsmannetje van een andere planeet. Wij hebben Trump zelf geproduceerd, dus zijn we medeverantwoordelijk. Onze cultuur, onze samenleving, heeft hem gemaakt. We vinden het altijd fijn om iemand eruit te pikken en deze tot object te maken. Maar het gaat dieper dan dit. We moeten hem binnenin ons zien. We schrikken hiervan omdat we erachter komen dat er een familielid is dat we lang genegeerd hebben. Het is nu tijd om te luisteren en echt aandacht te geven aan onze familie.”

Dit gaat volgens mij net zo goed op voor Trump als voor IS-terroristen. Dus net als mijn collega Geertje raad ik aan: geef eens wat liefde aan een Wildersstemmer, een vluchteling of een moslim (of die arme Mark Rutte met zijn debiele brief). Al doe je het alleen maar in gedachten.

Accepteer dat de wereld nu eenmaal geen fijne plek is…

Als je net als ik als witte Hollander in de jaren ’80 of ‘90 geboren bent ben je waarschijnlijk in een vredige wereld opgegroeid waarin je werd voorgeschoteld dat, als iedereen zijn droom maar na zou streven, er spoedig geen armoede en oorlog meer op de wereld zou zijn.

Wat je toen niet wist is dat jouw veilige bubbel in stand werd gehouden doordat andere mensen hier keihard voor moesten lijden. Je droeg als kind kleren die door je leeftijdsgenoten gemaakt werden, het plastic afval dat je produceerde drijft nog steeds in de oceaan en je levensstijl vervuilde het milieu zodanig dat er nu een grote uitstervingsgolf gaande is onder diersoorten.

Dat is Samsara: het boeddhistische begrip van de onophoudbare neiging van levende wezens om een bestaan op te bouwen, dat dan onvermijdelijk weer instort. Thanissaro Bhikkhu zegt hierover:

“Terwijl de ene wereld in elkaar stort, creëer je weer een nieuwe. (…) De speelsheid en creativiteit van dit proces kan heel fijn zijn. En het zou compleet onschuldig zijn als er niet zoveel ellende mee gepaard ging. De wereldjes die we maken blijven steeds weer instorten.”

Wat heb je hier nu aan? Niet veel, behalve dan misschien dat het goed is om je te realiseren dat ook de jaren ’90-bubbel een bubbel was, en dat de ellende die nu ineens zo dichtbij lijkt van alle tijden is. De donkere kant van het leven accepteren, dus.

…en probeer hem toch een beetje beter te maken

Thich Nhat Hanh schreef ooit een boek over mindfulness in tijden van terrorisme. Hij hamert er daarbij op dat de mens niet de vijand is, en ook niet religieuze filosofieën of onbekende culturen. Onze vijand is haat, woede, onwetendheid en angst. Hij vergelijkt terrorisme met een virus, en vindt dat we ons wat meer als dokters moeten opstellen:

“Terroristen zijn mensen, maar ze zijn ziek met het terrorismevirus. Het virus bestaat uit angst, haat en geweld. Iemand die ziek is heeft een dokter nodig. (…) Maar wanneer de dokter niet tegen de patiënt kan praten, wanneer de patiënt niet mee wil werken, hoe kan de dokter hem dan helpen? Als de patiënt de hulp van de dokter weigert, de dokter niet vertrouwt en misschien wel bang is dat de dokter hem wil vermoorden, dan zal de patiënt nooit meewerken. Zelfs wanneer de dokter gemotiveerd is door een diep verlangen om te helpen, dan kan ze nog niks doen als de patiënt niet meewerkt. Het eerste dat de dokter dus moet doen is manieren vinden om de communicatie te openen. Als de dokter eerst de toestand van de patiënt kan erkennen, dan kan er wederzijds begrip ontstaan en kan de samenwerking beginnen.”

Wees kritisch…

“Iedereen zijn eigen waarheid”. Het is een veelgehoord mantra in spirituele kringen. Dat mag zo zijn. Maar je moet wel weten dat jouw waarheid volop wordt gemanipuleerd zodat anderen eraan kunnen verdienen. Facebook voert je alleen artikelen die jij interessant vindt. Trump had een ingenieuze mediacampagne waarmee hij tot op het dorp nauwkeurig zijn propaganda kon microtargeten. Politici verkopen marketingpraat, en er is veel nepnieuws in omloop, waarvan jij waarschijnlijk alleen maar de koppen leest. Je moet dus goed blijven opletten, om niet gefopt te worden. Geloof niemand! Dat zegt ook de Boeddha in de Kâlâma Soetra (hier in een lekker ouderwetse vertaling):

“Gaat niet voort op wat u dikwijls gehoord hebt, noch op traditie, noch op geruchten, noch op schriften, noch op argumenten, noch op gevolgtrekkingen, noch op uitgebreide redeneringen, noch op grondig overwogen opvattingen, noch op de persoonlijkheid van de spreker, noch op de eerbied voor een samana (een asceet of spiritueel leraar-rvds). Maar als u voor uzelf weet: deze dingen zijn ongeschikt, deze dingen zijn afkeurenswaardig, deze dingen worden verworpen door wijzen; als ze ondernomen en uitgevoerd worden leiden deze dingen tot nadeel en lijden, laat ze dan achterwege.”

Laat je niet foppen. Noch door politici, noch door Facebook, noch door nepnieuws. Weet wat wijs handelen is en handel daarnaar.

…en als niks helpt: Stop met naar je scherm staren en ga iets nuttigs doen

Het laatste woord is aan Phap Dung, die aanraadt om een zaak te vinden waarvoor je je graag wilt inzetten.

“De toekomst wordt gebouwd op het huidige moment en hoe we hiermee omgaan. Als je bang bent, dan zal de toekomst vol van angst zijn. Als je niet samenwerkt, zal de toekomst verdeeld zijn. (…) Blijf niet achter je computer zitten en media lezen. Daar wordt de wereld alleen maar duister van. Zoek andere mensen, van vlees en bloed. Er gebeuren nog steeds mooie dingen.”

Dank je wel Phap Dung. Tijd voor een frisse neus.

Titelbeeld: John Martin – The Great Day of His Wrath