Lut Van Dijck: “Als contactclown laat ik juist de ander stralen”
Laura Vegter
08 augustus 2024
· 10 min. leestijd
Als contactclown gaat Lut Van Dijck op bezoek bij mensen met dementie. “Door authentiek contact kruipen mensen uit hun schulp.” Ze vertelt hoe haar ‘clownstools’ ook in het dagelijks leven tot meer waarachtige ontmoetingen kunnen leiden.
Moderne Bodhisattva’s: Contactclown in de zorg, Lut Van Dijck
Een bodhisattva is een wezen dat streeft naar verlichting. Niet alleen voor zichzelf maar voor alle levende wezens. Bodhisattva’s vind je overal: je hoeft er geen boeddhist voor te zijn. Waar zitten de bodhisattva’s in onze samenleving? Bodhi gaat op zoek. Dit is deel vijf in een serie.
In de gemeenschappelijke ruimte van het woonzorgcentrum vouwt een van de bewoners de was op. Lut Van Dijck, alias contactclown Rosa, pakt een handdoekje op en kijkt er steels bovenuit. Haar poging tot een kiekeboe spelletje maakt geen indruk. De bewoonster toont dezelfde norse blik. Dan doet Rosa alsof ze de vrouw wil helpen door ijverig een handdoek op te rollen. De bewoonster schiet in de lach. Zij weet immers wel hoe het moet! Als de was keurig ligt opgestapeld, stelt Lut een dansje voor om dit te vieren. Samen zingen en walsen ze de kamer rond.
Elke maandagochtend verandert de Vlaamse Lut Van Dijck (65) in clown Rosa. In haar kleurrijkste outfit en met een rolkoffertje met roze flamingo’s stapt ze in de auto op weg naar het woonzorgcentrum. Alleen haar rode clownsneus heeft ze dan nog niet op. Lut ontdekt de kunst van clownerie als ze net met pensioen is. Na een loopbaan als ambulant begeleider voor mensen met een beperking, volgt ze een opleiding tot contactclown. Ze leert er hoe ze mensen met dementie op een speelse manier uit hun isolement kan halen. Anders dan de uitbundige circusclown die gericht is op applaus, zoekt een contactclown op een subtiele manier verbinding, afgestemd op de behoeften van de ander.
Contact maken ‘in het echte leven’
Wat beweegt Lut om deze onbekende wereld van de contactclown te betreden? “Ik heb in mijn leven veel gedaan aan zelfontwikkeling,” steekt ze in haar woonplaats Lebbeke (in België) van wal. Ze somt op: schilderen, beeldhouwen, toneelspelen… “Rond mijn pensioen richtte ik mij meer op lichaamswerk zoals biodanza, tantra en massage. Vormen van contact die gaan over echt verbinding maken met elkaar, maar altijd binnen de beschermde omgeving van een cursus. Zou ik de warmte en schoonheid van authentiek contact ook kunnen ervaren in ‘het echte leven’? Dat wilde ik onderzoeken.”
Oprecht contact maken, zonder oordelen en façades, blijkt bijzonder heilzaam voor mensen met dementie.
TweetClownstool 1: Laat de ander stralen
Contactclowns blijken over een aantal ‘gereedschappen’ te beschikken om de ander te ontmoeten. Van docent Patrick van den Boom leerde Lut de belangrijkste les: stel de ander centraal. Ze licht toe: “Het gaat niet om de clown die graag zijn kunstje wil vertonen, juist de ander is het middelpunt! De mens met dementie mag de hoofdrol krijgen in de ontmoeting en stralen.” Dat vraagt om goed te leren luisteren en afstemmen op de ander. En vooral: je eigen verhaal achterwege laten.
Lut geeft een voorbeeld. “Vanochtend vertrouwde een cliënte mij toe dat ze in het huwelijk met haar overleden man zoveel vreugde en warmte heeft ervaren. Mijn rol is dan om dit verhaal te ondersteunen door het helemaal te ontvangen.” Hoe? Door bijvoorbeeld te belichten welke aandeel de vrouw hier zelf in heeft gehad. Dat ze dat toch maar mooi heeft gedaan in haar leven. “Zo’n mooie ervaring nog eens extra benoemen doet deugd. Je geeft de ander zo een klein juweeltje.”
Is het niet lastig om zelf de bijrol te spelen in elk contact? Lut ziet dat anders. “Ik ervaar het als een eer om even deelgenoot te mogen zijn van iemands leven. Het voelt als het maken van een reis in dat kleine kamertje van de bewoner, het verruimt mijn wereld. Daarom bedank ik de ander na afloop altijd voor de ontmoeting.”
Clownstool 2: Alles mag er zijn
Een tweede clownsrichtlijn luidt: zijn met alles wat er is. De clown kijkt met een blik vol acceptatie en laat oordelen achterwege. Zo’n accepterende houding helpt de ander om zichzelf te laten zien. Daarbij kunnen ook emoties loskomen. Dat geldt zeker in het zorgcentrum, waar Lut op verzoek van het personeel juist op bezoek gaat bij mensen die kampen met verdriet, boosheid of argwaan. Hoe gaat zij daar mee om?
“Als clown heb ik geleerd om te focussen op de fysieke ervaring. Wanneer een emotie van de ander mij raakt, voel ik die sensaties heel bewust in mijn lichaam. Daardoor lukt het me om niet in de weerstand te gaan. Zo roep ik ook geen weerstand op, mogelijk win ik zelfs terrein!” Ze vertelt over een meneer die boos reageerde toen ze binnenkwam. Hij wilde niet dat ze ging zitten en stormde zelfs de kamer uit. Lut besluit om te wachten, terwijl ze netjes blijft staan. Als de man gekalmeerd terugkomt, mag ze wel plaats nemen. “Aan het eind van onze ontmoeting bedankte ik hem. Dat vond hij vreemd. ‘Ik vond het fijn dat ik even bij u mocht zijn’, reageerde ik. Toen brak er een glimlach door.”
Ook bij verdriet is Lut stil aanwezig. “Soms geef ik erkenning. ‘Dat moet zwaar voor u zijn’, zeg ik dan. Of: ‘Ik zie dat u verdrietig bent’. Ik houd een hand vast of neurie zachtjes.”
Clownstool 3: Creëer veiligheid
Sommige mensen moeten niets van clowns hebben en zijn er zelfs bang voor. Ook dat is welkom. “In persoonlijk contact draait het altijd om veiligheid. Dat is essentieel als je mensen uitnodigt om iets onbekends aan te gaan als een ontmoeting. Het is aan mij om die veiligheid te creëren, zodat de ander uit zijn comfortzone wil stappen. Ik maak daarvoor bewust gebruik van een lage, zachte stem. Het kan ook helpen om te neuriën, liedjes te zingen van vroeger en de naam van de ander te noemen. Daarbij maak ik rustig en zacht oogcontact om te verbinden.”
Vertrouwen winnen vraagt ook tijd, in elke contact. “Vertraging is het sleutelwoord. Ik volg en respecteer altijd het tempo van de ander.” Dat geldt ook wanneer Lut met haar rode neus de markt opgaat en voorbijgangers uitnodigt tot een speelse interactie: een hinkelspelletje bijvoorbeeld, of samen bellenblazen. Ze wil hen zo de kans geven om levensvreugde te ervaren en even helemaal in het moment te zijn. Staan bezoekers daarvoor open? “Sommige mensen reageren angstvallig als ze mij zien. ‘Hier ga ik dus niet aan meedoen!’, zie ik ze denken. Maar als ze een tweede keer langskomen, merk ik dat ik al vertrouwder ben. ‘Aha!’, denk ik dan. ‘Ga je nu toch de sprong wagen?’
Het helpt dat ik enthousiast reageer. Ik verberg niet dat ik blij ben om mensen opnieuw te zien, maar toon dit juist. Dat werkt ontwapenend. Al merk ik ook veel starheid en geslotenheid op straat, wellicht is dat iets van deze tijd? Mijn wens is om daar als clown een gaatje in te prikken. Dat mensen een opening ervaren die ze misschien meenemen naar huis.” Vindt ze geen ingang, dan is dat ook ok. “Niet iedereen hoeft een clown op elk moment leuk te vinden.”
Clownstool 4: Stel jezelf kwetsbaar op
Een andere manier om een veilige bedding te creëren voor contact, is jezelf kwetsbaar opstellen. “Tijdens mijn opleiding ontdekte ik dat ik mezelf echt te tonen heb. Zodra ik iets ga spelen of ‘de clown ga uithangen’, sla ik de plank mis. Ik kan alleen maar bij iemand binnenkomen als ik mezelf helemaal laat zien. Dat vond ik reuze spannend.” Ondanks de rode neus en opvallende outfit, geeft een contactclown zich dus echt bloot, ervaart Lut: “In wezen sta ik daar met niks. Zonder voorbereiding, zonder taal, alleen met mezelf.”
Als clown leer je om in te spelen op wat zich op dat moment aandient. “Dat vraagt vooral om elke emotie die in je opkomt, te verwelkomen. En zelfs uit te vergroten. Of het nou angst, onzekerheid of blijdschap is. Dus in plaats van verbergen dat je het spannend vindt om in de spotlight te staan, speel je dat uit. Je maakt het groter. Dan is de clown er al.” Door zelf heel authentiek te zijn, nodig je dat ook uit bij de ander.
Tegelijkertijd wijkt haar uitbundige uitdossing als clown af van haar dagelijkse verschijning. Hoe zit dat? “Ik kom het verzorgingshuis niet binnen als Lut Van Dijck, maar als clown Rosa. De rode neus zorgt ervoor dat mensen je als clown herkennen. De meeste mensen hebben daar een prettige associatie bij. De clown heeft iets onschuldigs en frivools, dat helpt om een opening te maken. Vervolgens wil Rosa echter op een waardige en authentieke manier het contact aangaan.”
Clownstool 5: Speel in op het hier en nu
Hoewel Lut niet direct een band heeft met boeddhisme (“stilzitten is niet zo mijn ding”), zie ik in haar ‘gereedschappen’ als contactclown veel elementen van de boeddhistische beoefening terug. Zeker in deze laatste ‘tool’: om samen met de cliënt in het hier en nu aanwezig te zijn, door af te stemmen en te luisteren.
Lut gaat de ontmoeting daarom in zonder doel. “Ik kom niks halen in een contact. Mijn enige doel is om mezelf ten dienste te stellen van de persoon die ik mag bezoeken.” Daartoe maakt ze haar hoofd leeg. “Ik ben in alle rust verankerd in mezelf en kijk wat er in het moment gebeurt. Van daaruit bouw ik het contact stapje voor stapje op. Er hoeft niks en dan ontstaat er juist veel. Na afloop van mijn vrijwilligerswerk ben ik ook niet moe,” concludeert ze.
Haar verschijning als clown helpt de ander om de ontmoeting in het hier en nu te beleven, aldus Lut. Mensen herkennen in de clown een archetype, een figuur zonder verleden en toekomst. Dat maakt het vaak makkelijker om iets persoonlijks met een clown te delen. “Vergelijk het maar met een onbekende die je in de trein ontmoet en die je daarna nooit meer zult zien.”
De essentie van mens zijn
De warmte en verbinding die ik in de ontmoetingen ervaar, overstijgen de inhoud van het persoonlijke verhaal.
Tweet“Het is ongelooflijk hoeveel leven er in deze ontmoetingen zit”, blikt Lut zelf ook verrast terug. “Het lijkt misschien eentonig om elke maandagochtend hetzelfde woonzorgcentrum te bezoeken, maar niks is minder waar. De warmte en verbinding die ik in de ontmoetingen ervaar, overstijgen de inhoud van het persoonlijke verhaal. Het gaat voor mij om iets universeels. Over de essentie van het mens zijn. Wanneer ik mensen zonder oordeel ontvang in wat ze te geven hebben, ontstaat er iets mooiers dan ze zelf voor mogelijk hielden.”
Meer weten?
Lut Van Dijck volgde trainingen bij Talking Stick in België en Clownschool International van Patrick van den Boom in Nederland.
Gerelateerde artikelen
