Dalai lama: “Compassie moet wereldwijd onderdeel worden van het onderwijs”

“Als iedereen gelukkig zou zijn, dan hadden we geen religie nodig. Maar er zijn 7 miljard mensen op de wereld en ze hebben allemaal problemen, dus blijkbaar is het toch nog steeds van belang.” Deze uitspraak, afkomstig uit de lezing van de dalai lama over het belang van mededogen, was goed voor hard gelach, in het bijna tot de nok toe gevulde Ahoy, afgelopen zondag 16 september.

Toch is de dalai lama allesbehalve een pleitbezorger voor religie als voertuig voor het bouwen aan een betere wereld. Sterker nog, hij ziet religie eerder als een bron van verdeeldheid en dus lijden. Niet alleen tussen mensen van verschillende geloven, maar ook tussen verschillende groeperingen van dezelfde religie.

Compassie zonder geloof

Willen we meer vrede hebben op aarde door het cultiveren van compassie, dan moeten we volgens de dalai lama niet beginnen bij religie, maar bij het onderwijs. “Alle grote religies zijn gecreëerd door mensen. En mensen zijn sociaal en in staat tot compassie. Dat is wat we delen met elkaar, voorbij nationaliteit, taal en huidskleur. Daarom is de centrale boodschap van al die religies een boodschap van liefde”, aldus de dalai lama.

Om die liefde te praktiseren is er volgens de dalai lama echter ook tolerantie nodig, vergevingsgezindheid, zelfdiscipline en tevredenheid. En juist als het gaat om dat soort kwaliteiten, moeten we onszelf niet afhankelijk opstellen van religie: “De invloed van religie neemt gestaag af, dus moet het onderwijs de taak op zich nemen om liefde en compassie bij mensen te ontwikkelen. Het cultiveren van dat soort kwaliteiten zou niet afhankelijk moeten zijn van ‘geloof’. Het gaat over het gezond omgaan met emoties en het ontwikkelen van innerlijke beschaving. Dit is geen religieuze aangelegenheid, maar een academisch vraagstuk.”

Veel hedendaagse problemen zijn volgens de dalai lama mentaal van aard: “We zijn ongelukkig en ervaren te veel stress. Kleine dingen creëren sterke emoties als angst en haat en vormen de bron van veel problemen. Het medicijn daartegen is liefdevolle vriendelijkheid. Elk mens is van nature in staat tot compassie, maar moet daarin getraind worden, via het onderwijs. Zo leren we kinderen vanaf jonge leeftijd meer te redeneren vanuit compassie en afstand te nemen van boosheid. We hebben als mensen een geweldig brein. Als er een God is, dan is dit wel zijn grootste cadeau aan de mensheid. Deze intelligentie moeten we gebruiken om onze liefdevolle vriendelijkheid verder te ontwikkelen. Niet door te bidden, maar door het te integreren in het onderwijs. En ik denk dat dit mogelijk is.”

Bodhi sprak met deze leraar over hoe hij compassie onderwijst:

Immigranten

Al snel nadat de dalai lama het publiek uitnodigde tot het stellen van vragen, vormden zich twee meterslange rijen achter de twee microfoons in de gangpaden. Een van de vragenstellers wilde graag van de dalai lama weten hoe ouders in hun opvoeding kunnen bijdragen aan meer compassie in de wereld.

“Dat vraag je aan de verkeerde persoon”, antwoordde de dalai lama, doelend op zijn monnikenbestaan. Nadat het buldergelach in de zaal was weggeëbd vervolgde hij: “Een ouder moet een kind de maximale hoeveelheid liefde geven. Klaar. Dank u wel.” Ook de uitspraak die de dalai tijdens een conferentie in Zweden deed over immigranten in de EU bleef niet onaangeraakt. Zo vroeg een bezoekster: “Uw uitspraak over immigranten kon ik niet rijmen met uw woorden over altruïsme, liefde, en gelijkheid. Kunt u dat uitleggen?

Zijn antwoord: “Het is goed dat we mensen helpen. Maar vluchtelingen moeten ook blijven denken aan hun thuisland. Uiteindelijk zouden ze terug moeten gaan om hun land weer op te bouwen, nadat ze in Europa onderwijs hebben genoten. Dat geldt ook voor Tibetanen: wanneer hun situatie is verbeterd, is het beter als ze teruggaan naar Tibet.”

Ook moeilijk te beantwoorden vragen werden niet geschuwd. Zo vroeg iemand: “Hoe kunnen we ons als naties verenigen en beter samenwerken aan vrede in de wereld?”

Dalai lama: “Je begint als individu met het beoefenen van compassie in je binnenste cirkel, je thuis. Dan deel je het met de buren. En dan in je werk. Zo ontstaat er een olievlek van compassie. Verandering ontstaat vanuit het individu. De overheid kan niet veel doen. Een individu moet voelen: ik heb de kans om een bijdrage te leveren aan een betere wereld.”

Compassie voor beginners

Dat antwoord bleek een mooie brug te zijn naar het middagprogramma, waarin het zelf beoefenen van compassie centraal stond. Dit onderdeel getiteld ‘De kracht van compassie in je dagelijks leven’ werd verzorgd door Geshe Thupten Jinpa. Een voormalig Tibetaans boeddhistische monnik, die al meer dan dertig jaar als vertaler schittert in de schaduw van de dalai lama.

“Nu jullie terug zijn van de lunch zijn jullie allemaal gevoed. Ik vraag me af in hoeverre ik daar nog iets aan kan toevoegen”, aldus het zeer bescheiden begin van Jinpa’s verhaal.

Een geheel onterechte bescheidenheid, want Jinpa’s glasheldere betoog was een zeer welkome aanvulling op het soms moeilijk verstaanbare Engels van de dalai lama. Dat kwam niet alleen door Jinpa’s vlekkeloze uitspraak, maar het zat ook in de manier waarop hij de boodschap van compassie wist te verpakken: in een eigentijds en toegankelijk betoog, waarin zijn eigen ervaringen als vader van twee kinderen voor de nodige luchtigheid zorgden.

Toepassen van compassie

“Als er iets is wat me opvalt in al die jaren dat ik de boodschap van de dalai lama over vrede help over te brengen, dan is het dat er iets heel robuusts en concreets zit in zijn filosofie. Hij is niet geïnteresseerd in het promoten van het boeddhisme, maar wil vooral de wijsheid die in het boeddhisme ligt besloten delen met de rest van de wereld.”

Volgens Jinpa doet de dalai lama dit door de dialoog over compassie zo universeel mogelijk te maken en los te weken van de religieuze kaders, die ons soms van elkaar doen verschillen. “Wanneer dat je datgeen weghaalt wat ons verschillend van elkaar maakt, dan kom je bij een laag van de werkelijkheid die voor alle mensen hetzelfde is.”, aldus Jinpa. Volgens Jinpa is de filosofie van de dalai terug te brengen tot twee dingen:
1: compassie is de sleutel tot geluk
2: compassie maakt fundamenteel deel uit van onze menselijke natuur

“Vraag een willekeurige ouder op deze wereld: wat wens jij voor je kind? En hij of zij zal antwoorden: dat het gelukkig is, in vrede leeft, dat het gezond is en slaagt in het leven. We hebben allemaal de wens om gelukkig te zijn. Daarnaast hebben we ook het vermogen om ons te bekommeren over het geluk van iemand anders. Wanneer we iemand zien verongelukken, dan voelen we mee met die persoon. We hebben de keuze om wel of niet te handelen, maar onze spontane reactie is empathie.”

Bekijk ook deze video, waarin bezoekers in de Ahoy vertellen over compassie in hun leven

Ook de wetenschap toont volgens Jinpa steeds meer aan dat de twee inzichten van de dalai lama kloppen. Zo noemt Jinpa een onderzoek dat heeft aangetoond dat mensen daadwerkelijk gevoelens van geluk ervaren, wanneer zij de kans krijgen iets voor een ander te doen. Méér dan wanneer ze louter aan hun eigen welzijn denken. Een onderzoek bij kinderen van slechts 6 maanden leek een bevestiging te zijn van het tweede inzicht, dat compassie is aangeboren. In het onderzoek liet men kinderen van 6 maanden kijken naar een soort poppenspel waarin een geel houten figuurtje helpend gedrag vertoonde en een blauw figuur de boel saboteerde. Wanneer de kindjes later mochten kiezen tussen twee verschillende figuren koos 80 procent voor het gele figuurtje.

“Als compassie is aangeboren, waarom gebruiken we het dan niet vaker?” Vroeg Jinpa zich vervolgens hardop af. “Waarom vertonen we dan ook gedrag wat daar haaks op staat?” Dat heeft volgens de voormalige monnik alles te maken met de complexiteit van onze emoties. Doorgaans reageren we in situaties vanuit drie soorten drijfveren:
1: verlangen, of hebzucht
2: angst
3: verbinding

Als we onszelf niet trainen, dan reageren we doorgaans meer vanuit de eerste twee drijfveren. “Maar we hebben een keuze”, zegt Jinpa. “Wat we doen komt voort uit ingesleten patronen die al in de vroege jeugd worden gevormd. De hechting met onze ouders is bepalend voor hoe we ons later in het leven handhaven binnen relaties.

Maar het is nooit te laat om te veranderen. We kunnen onze ingesleten patronen veranderen, ook al vraagt dat wel wat tijd. En dat is geen intellectueel proces, we zullen deze inzichten moeten integreren in ons zijn en dat is geen makkelijke opgave. Onze maatschappij is immers erg competitief ingesteld en we zijn gewend om vooral heel streng te zijn naar onszelf. Al vanaf jonge leeftijd worden we constant beoordeeld, zelfs als we gaan sporten. Het gevaar daarvan is dat onze eigenwaarde te veel afhangt van externe criteria, waardoor we geen intrinsieke eigenwaarde ontwikkelen.

Compassion Cultivation Training

Om intrinsieke eigenwaarde (of zelfcompassie) te bewerkstelligen heb je volgens Jinpa ‘tools’ nodig. Daarom ontwikkelde hij samen met het Compassion Institute een zogenaamde ‘Compassion Cultivation Training’, waarin dit soort tools en meditatie-oefeningen zijn opgenomen. “Met deze training leren we mensen om compassie proactief in te zetten en niet alleen in reactie op wat hen overkomt.” Hoe ga je als ouder bijvoorbeeld om met moeilijke pubers?

“Als vader van twee – nu volwassen – kinderen weet ik hoe moeilijk dat kan zijn. Je trekt je hun gedrag aan en neemt het persoonlijk: waarom word ik niet gerespecteerd als ouder? Maar dat is in feite jouw eigen verhaal. Hoe zorg je dan dat deze drijfveer (bijvoorbeeld angst) niet in de situatie wordt gebracht? Dat kun je bijvoorbeeld bereiken door steeds aan het begin van elke dag een intentie te zetten, die de toon zet voor de rest van de dag. Het zal niet altijd de hele dag goed gaan, maar het heeft zeker een effect.”

Vervolgens noemt Jinpa ook even de ‘Mandala app’ waaraan hij heeft meegewerkt. Deze app bevat oefeningen, meditaties en boeddhistische wijsheid, gecombineerd met inzichten uit de psychologie: “Hiermee kun je zelf thuis aan de slag met het beoefenen van zelfcompassie.”

Ook nu was er weer ruimte voor vragen uit het publiek, waarvan de meest prangende misschien wel: “hoe beoefen ik compassie voor mensen die mij pijn doen of anderen kwetsen?

“Dat vraagt om het beoefenen van compassie in ‘it’s fullest form’”, zegt Jinpa. “Maar zelfs in die situaties kun je je verhouden tot die persoon als iemand die ook geliefd is door een ander en de wens heeft om gelukkig te zijn. Natuurlijk moet je soms ook reageren op iemands slechte gedrag. Maar je moet proberen nooit de menselijkheid vergeten van die persoon. Je zou je vijand moeten zien als je beste leermeester. En dat is de grootste uitdaging.”

Had je geen kaartje en wil je de lezingen nog eens terugkijken? Bekijk de video’s hier

Meer verslagen van het bezoek op het web

– NOS over meeting dalai lama met slachtoffers van misbruik
– Olaf Tempelman deed verslag voor de Volkskrant
– Het Jeugdjournaal maakte voor de zondagavond een item
– Didie Schackman schreef een mooi stuk over de lezing van Thupten Jinpa