Permacultuur: De natuur is slimmer dan de mens

Rabarber en tomaten, dat is mijn eerste herinnering aan de moestuin. De natuur in de omvangrijke achtertuin van ons plattelandshuis. Of op de schommel, verscholen in het diepste hoekje van de tuin, stiekem snoepen van kruisbessen en rode besjes. Op de zaterdagmiddag stoer en eigenwijs boomstammen sjouwen om vervolgens mijn vlechtjes uit te roken boven het vuur terwijl ik mijn geduld moest bewaren tot de dikke appelpannenkoek de dag compleet maakte. Didie’s onbezorgde microkosmos, in de nabijheid van mijn opa die naast ons woonde en tot aan zijn dood eigenhandig het land bewerkte, het wel en wee van zijn dieren in de gaten hield en ondanks alle lichamelijke ongemakken van een negentigjarige op zijn fietsje de buurtboeren te hulp schoot.

Wat zou ik hem vandaag dolgraag vertellen over mijn belevenissen in de wereld van permacultuur.

Over het Franse land van camping eigenaren Sandra en Santi die er alles aan doen om met de natuur ‘mee te werken’ in plaats van er de baas over te willen zijn. Over mijn innerlijke dans in de velden van Lot et Garonne met eetbare planten en bloemen. En de duizenden sterren die ’s nachts als beschermengelen over het heuvellandschap waken. Zeker weten dat opa daartussen schittert en dat hij de volgende dag in de hoedanigheid van een nieuwsgierige insect is meegevlogen naar de gelukstuinen van het klooster waar ik dit verhaal schrijf.

Wanneer hebben wij bedacht dat we slimmer zijn dan de natuur waar we zelf uit voortkomen?

Respect voor de natuur

Hoe is het zover gekomen dat we het respect voor onze wortels uit de grond hebben getrokken en vernietigd hebben met bestrijdingsmiddelen? Waarom toch die strijd tegen een wereld die ons heeft voortgebracht en voor ons wil zorgen als ouders voor hun pasgeboren kind? Omdat we bang zijn dat we niets meer te eten hebben? Meer geld willen verdienen en gedurende het gehele jaar álle fruit- en groentesoorten willen eten? Helaas ben ik daar ook schuldig aan. Hartstikke lekker die Sinterklaas mandarijnen in juli en toch fijn die goedkope kipfilet als je gezin uit vijf mensen bestaat. Goedkoop en gemakkelijk, blijkt mijn devies. En daar baal ik ontzettend van. Ik heb me klemgezet en ben daardoor in de war. Is er nog een weg terug of vooral… vooruit?

Permanente agricultuur

Het echtpaar Sandra en Santi liep met dezelfde vragen rond, wijs geworden door hun vrijwillige inzet voor Franse kloostertuinen waar ze beiden enkele jaren werkten als non en monnik. Na hun uittreding leerden ze alles over het telen van eerlijk voedsel en volgden ze cursussen over het bewerken van land terwijl ze hun eigen kleinschalige camping in het Franse Aquitaine opzetten: Simply Canvas. Ze besloten zich te richten op een nieuwe vorm van landbouw die tegelijkertijd ouder is dan de mensheid. Permacultuur: permanente agricultuur. Een vorm van duurzame landbouw of tuinieren waarbij trouw wordt gebleven aan de principes van natuurlijke ecosystemen waar geen menselijk ingrijpen aan te pas komt. Onze natuur is namelijk geen ‘eendagsvlieg’ en heeft een oorspronkelijk doel tot samenwerken. Bovendien hoeft ze niet vertroeteld te worden in kassen of donkere hokken; planten en dieren verlangen naar een vrije natuur waar ze vele malen langer overleven dan in het zelfbedachte paradijs van de mens.

Zelfredzame natuur

Dat vraagt om heel veel ruimte, tijd en vooral geduld: de vruchten plukken van een landschap dat zichzelf leert onderhouden duurt jaren en gaat voorbij aan de tijd die wij hier op aarde hebben. En toch heb je binnen enkele maanden de eerste oogst al binnen, weet je na drie jaar of de planten met je meewerken en kun je na tien jaar spreken van een permacultuur die zelfredzaam is. En inderdaad, na bijna tien jaar Simply Canvas, zien Sandra en Santi dat hun visioen van eerlijk en goed eten werkelijkheid is geworden.

Oorspronkelijk landschap

Waar het hele principe van permacultuur bij Simply Canvas op neerkomt, is het land inrichten naar de oorspronkelijke indeling van de vroegere, eetbare bosrand. Volgens Sandra het meest vruchtbare deel van het bos want daar vond je vroeger de bramen, fruitbomen, eetbare wortels en planten die de mensen en dieren van voedsel voorzag. Zo’n rand bestaat uit zeven lagen bomen, struiken, klimmers, groenten, bloemen, kruiden en knolgewassen die elkaar in stand houden en een gevarieerde oogst opleveren. Je moet wel je dagelijkse eetpatroon aanpassen want de eenjarige tomaten, komkommers en courgettes behoren tot een minderheid. Op het menu staan walnoten, appels, bosbessen, pompoenen en wilde spinazie. Overigens is permacultuur veel meer dan enkel het bosrand principe. Zo kun je ook denken aan waterplanten die groeien dankzij de mest van vissen die er zwemmen of bijenhotels die bijdragen aan een natuurlijke bestuiving van de planten.

Inmiddels geeft Simply Canvas ook rondleidingen en workshops en werkt Sandra aan een boek over permacultuur. Samen met haar Santi heeft ze haar roeping gevonden. En vooral haar rust, want na een jarenlange zoektocht die in alle opzichten heeft bijgedragen aan alles wat ze nu doet, voelt ze op deze bijzondere plek in het zuidwesten van Frankrijk dat haar leven ‘klopt’. En dat maakt haar tot een stralende, bevlogen vrouw die je aan het denken zet. Want als je eenmaal vatbaar bent voor het aanstekelijke eerlijk-eten-virus is er geen weg terug en denk je bij ieder supermarkt bezoek aan de waarde van je eten die niet langer in euro’s uit te drukken is, maar in liefde voor het leven en dat van je gezin.

Erfenis van de natuur

Ik zie opa weer voor me staan. Op het grindpad naast ons huis. Onkruid wiedend met handen zo groot als kolenschoppen. Ik hoor mezelf de laatste weken regelmatig tegen mensen zeggen dat hun ouders en voorouders letterlijk in hun DNA zitten. Dat ze er niet zouden zijn geweest zonder de mysterieuze energie die nieuw leven op aarde zet. Vandaag schrijft opa met mij mee. Een beetje bezorgd, maar hoopvol tegelijkertijd. Want met ieder geschreven woord komt de oorspronkelijke goede bedoeling van de mensheid een stukje dichterbij. Zo diep en overtuigend als ik opa’s erfenis toelaten kan.