Groeien en bloeien in het boeddhisme

Vorige week was het De Dag van de Aarde, maar eigenlijk heeft de aarde onze aandacht elke dag hard nodig. “We zouden allemaal bezorgd moeten zijn over ons collectieve bestaan,” vindt de Dalai Lama. Op de Dag van de Aarde riep hij de mensheid op om meer en snellere stappen te nemen om klimaatverandering tegen te gaan en kwetsbare natuur te beschermen: “Onze geweldige hersenen bieden ons als mensen opmerkelijke kansen om het goede te doen. Als we kijken naar de huidige staat van de wereld, zouden we het beter moeten kunnen doen.”

De wildernis als plek voor introspectie

Welke rol speelt de natuur eigenlijk in het boeddhisme? “In de tijd van de Boeddha bestond het begrip ‘natuur’ zoals wij dat kennen niet,” vertelde dharmaleraar en bijzonder hoogleraar ecologie Matthijs Schouten afgelopen jaar aan Sofia Opfer:  Toch speelt de natuur in het boeddhisme van het begin af aan een prominente rol. Schouten: “De spirituele zoektocht van de Boeddha speelt zich af in de wildernis. Volgens zijn levensverhaal is de Boeddha onder een boom geboren, onder een boom verlicht geworden en onder twee bomen gestorven. In het begin bestond de sangha uit rondtrekkende thuislozen. Zij leefden buiten het reilen en zeilen van de samenleving in de natuur. Het bos was de plek voor introspectie,”

Ook tegenwoordig trekken mensen graag de natuur in, om tot zichzelf te komen. En om nieuwe perspectieven te ontwikkelen op de rol die zij in deze wereld spelen. Zo trok René van der Stok een week lang de wildernis in tijdens een retraite van Eco-Dharma in Spanje.

“De natuur is een spiegel voor me,” vertelt organisator, Vipassana-beoefenaar en natuuractivist Rupert Marques hem: “Dan worstel ik ergens mee, en reflecteert de natuurlijke wereld mijn eigen geest. Soms is het een veilige plek wanneer het leven me teveel wordt. De natuur vraagt niets van me en accepteert me volledig. Ze is ook een bron van schoonheid en inspiratie, en op een fundamenteel niveau herinnert de weidse natuurlijke wereld mij eraan wie ik ben en waar ik bij hoor.”

Besef van verbondenheid leidt tot klimaatactie

De natuur kan ons helpen te de illusie van afgescheidenheid door te prikken. En dat besef gaat vaak samen met concrete actie. Journalist en socioloog Laura Vegter ontdekte dat veel ‘groene pioniers’ die zij interviewde voor haar boek ‘Naar de Aarde’ gedreven worden door het besef dat “wij de aarde zijn” – of ze nu boeddhist zijn of niet. “Natuur helpt je bij uitstek om in te zien hoe alles samenhangt en om te ervaren dat jij verbonden bent.”

Maar biedt het boeddhisme ook concrete handvatten hoe je die actie vormgeeft? Volgens boeddhistisch leraar David Loy, die zich richt op boeddhistische ecologie, wel. Boeddhistische inzichten als ‘niet-weten’ kunnen ons inspireren om ons als een ‘ecosattva’ in te zetten voor de wereld: “Je handelt niet vanuit hoop of wanhoop. We weten niet hoe dingen zich zullen ontwikkelen. Wat kun je dus doen als Bodhisattva? Adequaat handelen of reageren. Zo goed als je kunt. Hier en nu. Die houding hoort ook bij het niet-weten, zoals we dat in zen beoefenen. De klimaatcrisis daagt Bodhisattva’s uit om onze beoefening nog dieper te belichamen.”

Academicus, boeddhist en klimaatactivist Joanna Macy ontwikkelde zelfs een complete groepsmethodiek voor klimaatactivisten: ‘Het werk dat verbindt’. Daarmee leren deelnemers om duurzame actie te ondernemen vanuit een hernieuwde verbinding met de aarde. “Hoe we nu omgaan met de aarde, de bronnen die we opmaken en de troep die we achterlaten, is onhoudbaar. Het hele systeem moet veranderen. Macy’s methode biedt handvatten voor het bouwen van een nieuwe wereld met een praktische spiritualiteit waarin onze verbondenheid met de aarde centraal staat,” vertelt Mara Linnemann die trainingen rondom klimaat- en milieuactivisme ontwikkelt en begeleidt.

Mindful tuinieren

Grote wereldproblemen als klimaatverandering ervaren veel mensen als overweldigend. Maar je steentje bijdragen kan ook heel concreet vorm krijgen door je handen in de aarde te steken. Juist in onze relatie met het voedsel dat wij eten ervaren we als mens de verbondenheid met de natuur. Tuinieren kan daarom, net als andere dagelijkse bezigheden, een belangrijke bron voor boeddhistische beoefening zijn.

In het Zeeuwse retraitecentrum Metta Vihara organiseert men drie keer per jaar tuinretraites, waarin de spirituele aspecten van de natuur centraal staan. Volgens één van de begeleiders, Maitridaya Dekker: “Biedt tuinieren allerlei aanleidingen om de dharma in de praktijk te brengen. Er is geen mooiere beoefening dan de dagelijkse praktijk. Kun je in het ‘doen’ ook ‘zijn’ met wat zich aandient? In hoeverre ben je er met je aandacht bij terwijl je een straatje wiedt? Heb je het in de gaten als je afgeleid bent?”

Tijdens haar bezoek aan de Franse boerderij van twee uitgetreden kloosterlingen ervaart Didie Schackman hoe je door te tuinieren kan leren van de wijsheid van de natuur: “Na hun uittreding besloten Sandra en Santi zich te richten op een nieuwe vorm van landbouw die tegelijkertijd ouder is dan de mensheid. Permacultuur is een vorm van duurzame landbouw of tuinieren waarbij trouw wordt gebleven aan de principes van natuurlijke ecosystemen.”

Ook psycholoog Janneke van der Velde ontdekte dat tuinieren een manier is om de verbinding tussen mens en voedsel te herstellen. Ze begon een zelfpluktuin op Schiermonnikoog: “Er zijn veel wereldvraagstukken waar ik niet zoveel aan kan doen, maar ik kan wel op kleine schaal zorgen voor dit kleine stukje aarde”, zegt Janneke. “Het is heel klein maar juist dat maak het voor mij ook groot!”Video door Menno Bijleveld

 

Omslagafbeelding: Garden door Christopher Porter via Flickr