Sterke boeddhistische vrouwen: Joanna Macy

De Grote Ommekeer noemt Macy het: de transformatie van de huidige ‘industriële groeimaatschappij’ naar een ‘leven in stand houdende samenleving’. Het is één van de drie grote verhalen die zich volgens Joanna Macy gelijktijdig afspelen en weergeven wat er in deze tijd gebeurt.

‘Business as Usual’ is het eerste verhaal en gaat over bedrijven en mensen die gewoon doorgaan alsof er niks aan de hand is, die nog steeds uitgaan van een model van oneindige economische groei. ‘The Great Unraveling’ is het verhaal over de aftakeling van ons ecosysteem en wordt verteld door klimaatactivisten: de zeespiegel stijgt, plastic soep vervuilt de oceanen, diersoorten sterven uit en de aarde warmt op.

‘The Great Turning’ is het derde verhaal. “Er is een groeiende groep mensen die zich inzet voor een andere wereld” schrijft Macy in haar boek Coming Back To Life. “Die actief bouwt aan een alternatieve samenleving.” Deze ommekeer omvat niet alleen concrete acties die de schade beperken, maar ook de ontwikkeling van alternatieve structuren – biologische landbouw bijvoorbeeld – én een verschuiving in het bewustzijn.

Joanna Macy (89) Joanna Macy (1929) groeit op in een protestantse domineesfamilie in Los Angeles. Ze studeert Bijbelwetenschappen en politicologie en werkt enkele jaren als politiek analist bij de CIA in het toenmalige Oost-Duitsland. Als jonge moeder woont ze vijf jaar lang met haar man Francis Underhill Macy in het noorden van India. Ze werkt daar met Tibetaanse vluchtelingen komt zo in aanraking met het boeddhisme. In 1978 promoveert ze op de relatie tussen systeemdenken en boeddhisme, bij de beroemde religiewetenschapper Huston Smith. Naast haar activistische werk vertaalt ze meerdere boeken van de Duitse dichter Rainer Maria Rilke en is ze adjunct-professor aan vier graduate schools in San Francisco. , academicus en activist, boeddhist en schrijver kan het weten. Maar liefst acht boeken staan er op haar naam, met titels die variëren van ‘Despair and Personal Power in the Nuclear Age’, ‘Coming Back to Life : Practices to Reconnect Our Lives, Our World’ en ‘Active Hope : how to face the mess we’re in without going crazy’, haar laatste boek. Een soort handboek voor activisten om goed voor zichzelf te zorgen en niet ten onder te gaan aan wanhoop.

Volledig aanwezig zijn

En dat is geen overbodige luxe. Problemen op wereldschaal ervaren we volgens Macy vaak als overweldigend. Veel mensen kijken liever weg of vervallen in apathie als ze ermee geconfronteerd worden. Dat merkte ze al toen ze in de jaren ‘70 streed tegen kernwapens en kernenergie. Zo zegt ze in de documentaire Widening Circles: “Ik verzamelde alle mogelijke informatie over de gevolgen van radioactieve straling, maar niemand wilde het horen!” Bij de klimaatcrisis observeert ze hetzelfde patroon. Toch vindt ze dat we ons er juist wel voor moeten openen: “het meest radicale wat je nu voor de wereld kunt doen is volledig aanwezig zijn bij wat er gebeurt.”

“We moeten elkaar helpen onze diepste reactie hierop te ervaren,” zegt Macy. “Er kunnen allerlei emoties naar boven komen: frustratie, boosheid, angst, schuldgevoel, verdriet.” Tijdens haar jarenlange werk met groepen ontdekte ze dat er iets bijzonders gebeurt wanneer we die emoties uiten en onze diepste waarheid spreken. “Ten eerste merken we dat we niet alleen staan, dat anderen dit ook ervaren. Negatieve emoties worden in onze samenleving vaak gepathologiseerd: er is iets mis met jou als individu, misschien moet je wel aan de antidepressiva. Maar de pijn die we voelen is een gezonde en universele reactie.”

“Daarnaast ervaren we dat alle emoties stromen”, zegt Macy. “Als we bij onze woede of angst blijven, merken we dat we er niet aan onderdoor gaan. We leren onze veerkracht kennen en worden minder bang voor deze emoties. Bovendien ontdekken we dat er een diepere laag onder zit. De pijn die je voelt komt voort uit de diepe liefde die je hebt voor de wereld. Het is een uiting van onze intrinsieke verbondenheid. Als we dit erkennen en herformuleren als compassie, geeft dat ons veel nieuwe kracht die we in kunnen zetten om de wereld te helen.”

Methodiek voor activisten

Deze inzichten liggen aan de basis van ‘the Work That Reconnects’ Het ‘werk dat verbindt’ wordt gesymboliseerd door een spiraal met vier fasen die je als groep verschillende keren doorloopt. Stap 1 is dankbaarheid. Het uitspreken van waar je dankbaar voor bent, brengt de geest tot rust en stimuleert empathie en vertrouwen. Hiermee creëer je een basis van aanwezigheid om in stap 2 je pijn voor de wereld te eren door deze te erkennen en met elkaar te delen. Macy: “We ontdekken de oneindigheid van wat ons hart kan omvatten en dringen dieper door tot het niveau van onze intrinsieke verbondenheid.” Daardoor lukt het om in stap 3 ‘met nieuwe ogen te kijken’. Je ziet wat jij kan doen en hoe de wereld zou kunnen zijn. Dit leidt tot concrete acties: stap 4 ‘de wereld ingaan’. , een methode die Macy vanaf eind jaren ’70 ontwikkelde, samen met haar man Francis Underhill Macy en deep ecologists zoals John Seed en Arne Naes. Vanwege haar leeftijd was Macy niet in staat op een interviewverzoek in te gaan. Daarom sprak Bodhi met twee vrouwen die door haar zijn getraind om het ‘werk dat verbindt’ door te geven.

“Macy heeft in haar leven veel wijsheid verzameld” vertelt Manon Danker (51), socioloog en milieukundige, werkzaam op het gebied van natuurbescherming en natuureducatie. “Macy combineert inzichten uit het boeddhisme en andere oude wijsheidstradities met systeemdenken en deep ecology Deep ecology is een filosofische stroming die de wereld voorstelt als een ecosysteem waarin alle levensvormen onderling verbonden zijn en een intrinsieke waarde hebben. . Op basis daarvan heeft ze een fantastische groepsmethodiek ontwikkeld, die bovendien al veertig jaar beproefd is. Ikzelf had altijd het verlangen om de relatie tussen mens en natuur harmonieuzer te maken, nu heb ik daar het gereedschap voor.” In 2015 volgde Danker een ‘facilitators training’, zodat ze op haar beurt andere mensen kan trainen om hun gedeelde missie uit te dragen. “De workshops die ik geef duren een heel weekend. Er komen allerlei mensen op af: activisten, maar ook beleidsmakers, bezorgde burgers, kunstenaars, wetenschappers en boeddhisten.”

Ook voor Mara Linnemann (33) is Macy een belangrijke inspiratiebron: “Ik maak me al jaren zorgen over het klimaat, maar voelde me vaak eenzaam en onbegrepen. In activistische kringen ligt de nadruk op feiten, terwijl ik vooral geïnteresseerd ben in hoe mensen emotioneel met deze problematiek omgaan. Macy gaf woorden aan wat ik wilde zeggen.” Linnemann begeleidt en ontwikkelt trainingen en workshops rondom klimaat- en milieuactivisme. Zelf was ze erg geschokt toen ze de verwoesting zag die de bruinkoolmijnen in het Rijnland (in Duitsland) aanrichtten: “Op dat soort plekken geef ik workshops aan actievoerders over vragen als: ‘wat doet het met jou persoonlijk?’ Naast het besef van de omvang van de ellende, hebben we het ook over de ervaringen die je als activist meemaakt. We creëren een netwerk om elkaar te ondersteunen.”

Duurzaam activisme

Geïnspireerd door Macy en een training die ze volgde bij Ecodharma, bracht Linnemann het concept ‘duurzaam activisme’ naar Nederland en Duitsland. Linnemann: “Veel mensen blijven maar een paar jaar betrokken en raken dan uitgeblust. Maar om echte verandering teweeg te brengen is levenslang activisme nodig. We reflecteren op onze visie, motivatie en behoeften en oefenen bijvoorbeeld met yoga en meditatie om beter voor onszelf te leren zorgen. Ook leren luisteren naar elkaar, bewustwording van machtsstructuren en gemeenschappelijke besluitvorming komen aan bod. Verbinding met de natuur vormt een ander belangrijk onderdeel van duurzaam activisme.”

Een bekende oefening in natuurverbinding die Joanna Macy samen met John Seed ontwikkelde, is de Council of All Beings. Het wordt ook wel een directe ervaring van deep ecology genoemd. In een rollenspel nemen deelnemers de plaats in van allerlei levensvormen – van dolfijn of eik tot vuur en de oceaan – en bespreken de stand van zaken in de wereld.

Innerlijk leiderschap

Danker: “Een andere krachtige oefening is de Truth Mandala waarin deelnemers hun pijn voor de wereld met elkaar delen.” Vaak gaat het over de destructieve relatie van de mens met zijn omgeving en over gevolgen van klimaatverandering die mensen met hun eigen ogen hebben gezien, zoals uitputting van de aarde en verlies van biodiversiteit. Maar ook persoonlijke problemen komen aan bod, zoals de ziekte van een naaste. Danker: “Macy benadrukt het belang van jezelf horen. Dat is, denk ik, wat er tijdens zo’n workshop gebeurt: mensen maken verbinding met wat echt belangrijk voor ze is. Zo ontstaat er innerlijk leiderschap over je leven.”

Danker noemt zichzelf geen activist: “Ik heb veel bewondering voor ‘echte’ activisten, maar zie ook dat ze vaak niet goed voor zichzelf zorgen en snel uitgeput raken. Goede intenties lopen regelmatig spaak op onderlinge communicatie. Ik richt me dus liever op methodes die onze onderlinge verbondenheid voelbaar maken en helpen met compassie naar ons zelf en elkaar te kijken.” Naast het werk dat verbindt, haalt ze ook inspiratie uit de permacultuur en geweldloze communicatie. “Macy zegt ook dat we niet allemaal hetzelfde hoeven te doen. Juist niet: voor ‘de Grote Ommekeer’ is het belangrijk dat ieder vanuit zijn of haar eigen talent werkt.”

Overstijgen van individualisme

Ook Linneman ziet de noodzaak van die grote ommekeer: “Het hele systeem moet veranderen. Hoe we nu omgaan met de aarde, de bronnen die we opmaken en de troep die we achterlaten, dat is onhoudbaar.” Naast klimaatverandering maakt Linnemann zich zorgen over de opkomst van rechtse partijen wereldwijd: “Beiden zijn het gevolg van doorgeslagen egocentrisme.” Danker is het daarmee eens: “De grootste uitdaging van deze tijd is het overstijgen van ons individualisme. De enige hoop die we als mensheid hebben om te overleven is door meer samen te werken en minder materialistisch te worden.”

Veel mensen zien daar tegenop. Onterecht, zegt Danker: “We kunnen de rijkdom van gemeenschap herontdekken. En van lokaal: weer leren verbinding maken met het land waar we wonen en onze voorouderlijke wijsheid daarover in ere herstellen.” Linnemann: “Ik denk dat de nieuwe samenleving ruimte moet bieden voor praktische spiritualiteit waarin onze verbondenheid met de aarde centraal staat. En waar we in openheid kunnen delen wat ons bezighoudt. The work that reconnects biedt daar handvatten voor.”

Scheve machtsstructuren

De andere vrouwen in deze serie zagen ook een belangrijke relatie tussen klimaatverandering en het patriarchaat. Hoe zit dat bij Macy? Danker: “Macy is een geweldig rolmodel voor vrouwen, maar ze is geen uitgesproken een feminist. Ze heeft het niet specifiek over vrouwenonderdrukking of seksueel misbruik. Wel zijn haar oefeningen op allerlei sociale misstanden toepasbaar, ook op racisme of genderongelijkheid.” Linnemann: “Dit soort zaken zijn allemaal te herleiden op scheve machtsstructuren. Macy heeft het vaak over ‘macht over’ versus samenwerken. Ook die verschuiving is deel van de Grote Ommekeer.”

Volgens Macy moeten we de mensen die scheve machtsstructuren of destructieve systemen in stand houden echter niet zien als vijanden die we moeten bestrijden. Zo schrijft ze in haar boek Coming back to life: “Het boeddhisme leert me dat zij verstrikt zitten in universele dwalingen van de menselijke geest. Het heeft geen zin hen te demoniseren, we kunnen hen beter helpen zich uit de illusie te bevrijden.”

In onze modern samenleving hebben we volgens Macy te maken met geïnstitutionaliseerde vormen van de drie vergiften: De drie vergiften worden binnen het boeddhisme gezien als de bron van al het lijden. Het zijn:
• begeerte (verlangen, verslaving, gierigheid, gehechtheid)
• aversie (haat, agressie, afkeer) en
• onwetendheid (waan, misleiding, dwaling) “hebzucht uit zich in consumentisme, agressie in ons militaire-industriële complex en misleiding in door de staat en het bedrijfsleven gecontroleerde media.” Danker: “Macy deinst er niet voor terug zich in het hol van de leeuw te begeven. Net als bijvoorbeeld Thich Nhat Hanh, richt ze zich tot het centrum van de macht en legt misstanden bloot. Ze is open en direct en windt er geen doekjes om.”

Hoop voor de toekomst?

Zo wijst Macy ook heel direct op de mogelijkheid dat het drastisch mis gaat en dat er een crisissituatie ontstaat met grote natuurrampen, voedseltekorten en echte ellende. Danker: “Ook daar moeten we ons op voorbereiden. Het is heel belangrijk om goed voor jezelf te zorgen zodat je sterk en evenwichtig blijft. Wat doe je in zo’n situatie? Veel mensen raken in paniek, of gaan hun eigen hachje redden. Terwijl we juist moeten leren samenwerken. Zeker in die mogelijke crisis is dat het beste wat we kunnen doen.”

Zelf vindt Macy het zonde van haar tijd om zich bezig te houden met de vraag of er hoop is. In onder andere een interview met Krista Tippett zegt ze daarover: “Het leidt ons alleen maar af van het huidige moment en alle mogelijkheden die er nu zijn. Je hoeft niet te weten wat er gaat gebeuren. We kunnen ons beter richten op wat we willen dat er gebeurt en dan ons aandeel doen om het te creëren.” En waar moet je dan beginnen? Macy: “ieder heeft zijn eigen pad. Kies iets waar je hart sneller van gaat kloppen en geniet daar ook van. En doe het samen: we hebben gemeenschap nodig.”

Titelbeeld: Adam Loften

Meer informatie

Persoonlijke website van Joanna Macy
Work That Reconnects: meer over de methode en het wereldwijde netwerk van facilitators
Widening Circles: een videoportret van Joanna Macy door de Boeddhistische Blik (2016)
Elemental Journey: website van Manon Danker
Cre-Act: website van Mara Linnemann
Stroomversnellers: is een trainerscollectief voor sociale bewegingen gebaseerd op duurzaam activisme.