Het gaat ons niet lukken! – over radicale acceptatie

Terwijl wij ons in boeddhistenland constant afvragen hoe we het beste kunnen bijdragen aan een gezondere, duurzamere wereld, stijgt het aantal vluchten met privéjets dit jaar met 67 procent. Het gaat hierbij met name om vakantievluchten. De drukte op de luchthavens is blijkbaar nogal storend als je een weekendje naar Ibiza moet.

Het door iedereen zo gehoopte ‘kantelpunt’ dat de klimaatcrisis moet afwenden, is duidelijk nog niet bereikt. Het gros van de mensen loopt nog steeds rond met de conditionering van veertig jaar neoliberalisme: grenzeloos je eigen materiële geluk nastreven. De moed zou je ervan in de schoenen zakken: hoe gaan we zo het klimaat redden?

Het klimaat is niet meer te redden

Eigenlijk geloof ik het al lang niet meer: het verhaal dat het klimaat nog ‘te redden’ valt. We kunnen zoveel zonnepanelen plaatsen als we willen, vleestaksen instellen en Tesla’s kopen – maar zolang een meerderheid van de mensen in rijke landen niet fundamenteel anders in het leven gaat staan is het allemaal zinloos.

En hoewel steeds meer mensen snappen dat er iets niet helemaal lekker gaat, lijkt het echte kantelpunt ver weg. Er is nog steeds een groep mensen die überhaupt niet gelooft dat de mens klimaatverandering veroorzaakt. Een groeiend aantal ziet het klimaatprobleem zelfs als propaganda van de rijke elite.

En degenen die het wel geloven, zitten vast in een systeem van kunstmatige schaarste, consumptie en economische groei. Ik zie het bij de klimaattop, waar ieder land zich gedwongen voelt om de eigen belangen te verdedigen. En ik zie het bij mezelf: met twee kinderen en een duur koophuis heeft brood op de plank brengen toch vaak prioriteit boven transformatief werk. En consumptiegemak wint het niet zelden van ‘eerlijk duurt het langst’. De hele manier waarop we onze samenleving hebben ingericht, werkt verandering actief tegen.

The Great Unraveling

Wat mij betreft is het redden van onze huidige maatschappij dus een gepasseerd station. En ik ben daar niet de enige in. “The Great Unraveling”, zoals boeddhistisch leraar en klimaatactivist Joanny Macy het ineenstorten van onze westerse beschaving noemt, is al lang en breed begonnen. En inmiddels is ze ook niet meer te stoppen. “The Great Turning”, Macy’s term voor de revolutionaire transitie naar een werkelijk duurzame samenleving, komt te laat. Daar mogen we -zeker als boeddhisten- best realistisch in zijn.

Macy put hoop uit de Deep Adaptation-beweging, geïnitieerd door klimaatactivist en hoogleraar duurzaamheid Jem Bendell, die het na jaren strijden over een andere boeg gooide. Zowel Bendell als Macy hebben hun intenties bijgesteld: we moeten onze levenshouding gaan aanpassen aan de catastrofe die zich al aan het voltrekken is.

Radicale acceptatie

Het accepteren van zo’n groot verlies en de transformatie die daarop volgt kan een mensenleven duren. En toch begint het nu. We moeten dieper leren kijken dan de verhitte, gepolariseerde strijd op het internet. “Business as usual” (zo noemt Macy het verhaal van de kapitalistische groeieconomie) is niet meer houdbaar, ook al doet iedereen alsof dit wel zo is. Niets gaat ons nog behoeden van de afbrokkeling van onze samenleving, en het verdwijnen van zoveel zaken die ons dierbaar zijn.

Als boeddhisten kunnen we een belangrijke rol spelen bij deze radicale acceptatie. We hebben het voorrecht gehad om in dit leven in aanraking te komen met een waardevolle traditie die ons kan helpen om dit proces zonder paniek en vol bewustzijn te beleven. Het boeddhisme faciliteert allereerst een levenshouding waarmee we kunnen accepteren dat dingen altijd veranderen. Een goed begin: we kunnen bijvoorbeeld leren zien dat beschavingen altijd opkomen, bloeien en vergaan en dat het ineenstorten van onze wereld altijd al onvermijdelijk was.

En we kunnen ons ook realiseren dat onze wereld al die tijd heeft bestaan vanwege de uitbuiting van andere werelden. Hoeveel samenlevingen zijn er in de afgelopen eeuwen niet verwoest door het kolonialisme dat de Europeanen schatrijk heeft gemaakt? Hoeveel ecosystemen zijn er kapotgemaakt om ons comfortabele paradijs van grondstoffen te voorzien? Onze samenleving was vanaf het begin gedoemd, en als we diep naar binnen leren kijken, voelen we dit allemaal aan.

Wend je blik niet af

Zou dit besef ook de oorzaak zijn van onze escapistische cultuur? De samenleving waarin wij nu leven is gebouwd op zoveel pijn en uitbuiting dat veel mensen simpelweg de kracht niet hebben om de werkelijkheid van hun bestaan onder ogen te zien.

Ook hier hebben boeddhisten iets waardevols te brengen. Want de eerste oefening voor ons is altijd en overal: stop! Stop met wegrennen en breng je aandacht naar je adem, naar je lichaam. Zo kan je de pijn voelen zonder er bang van te worden. We kunnen leren om het te dragen, het te accepteren en doorvoelen. Zoals Joanna Macy het stelt: “Kijk niet weg. Wend je blik niet af. Draai je niet weg. Dit vraagt om radicale aandacht en totale acceptatie”

Heeft het boeddhisme een oplossing voor de catastrofe die ons te wachten staat? Nee. ‘Oplossingen’ heb je voor problemen, zoals de wifirouter die niet goed werkt. Voor deze ramp is geen oplossing – het denken in oplossingen maakt deel uit van het probleem. Als we de catastrofe zonder spirituele gronding te lijf gaan dan krijg je waanzinnige dingen als een stikstofcrisis, waarin alle partijen zich angstvallig vastklampen aan cijfertjes en technologische innovatie.

Terwijl iedereen die met een holistische blik naar de kwestie kijkt, ziet dat een teveel aan stikstof niet de oorzaak van het probleem is, maar het gevolg van decennialange uitbuiting van de wereld. Alle ophef leidt alleen maar af van wat in eerste plaats belangrijk is: het bewust en lichamelijk leren beleven van het bestaan in al haar wonderlijke grilligheid. En door die ervaring leren wat onze plek in die wereld is.

Leven in liefde

Jem Bendell streed 25 jaar lang tegen klimaatverandering, en besefte dat de strijd verloren was. De rouw die daarop volgde transformeerde langzaam in acceptatie:

“Ik was altijd met mijn aandacht in de toekomst, maar landde in het hier en nu, en werd me meer dan ooit bewust van andere mensen en dieren — van liefde, schoonheid, kunst en expressie. Ik werd herinnerd aan wat mijn vriend die aan kanker stierf had gezegd over zijn ervaring van dankbaarheid en verwondering, en aan de intense laatste ontmoeting met hem.”

Mijn eigen verontwaardiging over de privéjets was groot. En eerst werd ik dan ook boos op op alle privéjeteigenaren. Maar gelukkig heb ik geleerd om terug te gaan naar mijn ademhaling en mijn gevoelens te observeren. Daardoor kon ik zien dat onder mijn boosheid vooral verdriet zat. Verdriet om de stervende natuur, ook voor mijn kinderen. En toen ik dat besefte, snapte ik ineens weer hoe zinloos het is om mensen te veroordelen die ik nog nooit in het echt gezien heb.

Veel zinvoller is het om aandacht te geven aan mijn kinderen en de mensen om me heen, om samen met hen te ontdekken hoe we in een ten onder gaande wereld kunnen leven in liefde. Als een vastgelopen rivier die uiteindelijk weer een weg vindt om te stromen, zullen we dan vanzelf weten wat we moeten doen om deze crisis met een vervuld hart door te komen.

---

Thema ‘Crisis als kans’ bij Boeddhistisch Geluid

Onder de naam ‘Boeddhistisch Geluid’ is Bodhi een samenwerkingsverband aangegaan met enkele andere boeddhistische media-initiatieven. Elk kwartaal duiken we samen in een actueel thema. We trappen af met: ‘Crisis als kans’. Door dit thema van verschillende kanten te belichten, willen we onze lezers verdieping en verrijking bieden. Naast onze journalistieke artikelen op Bodhi, kun je over dit thema relevante boeken lezen bij uitgeverij Maitreya, lezingen en geleide meditaties volgen bij online meditatieplatform 30NOW, en uitzendingen van De Boeddhistische Blik bekijken. De komende periode zullen we de themapagina op onze website verder vormgeven.

 

Omslagafbeelding: Klimaatactivisten van Extinction Rebellion en Greenpeace protesteren tegen privéjets op Schiphol. Foto van Jaap van den Berg, 5 november 2022.

 

Meer weten?

• Bekijk de documentaire ‘Widening Circles’ over klimaatactivist Joanna Macy
• Hoe brand je als activist niet op? Joanna Macy schreef er een boek over.
• Macy reflecteert op het concept ‘bardo’ dat binnen het Tibetaans boeddhisme de overgangsfase tussen twee werelden markeert – de fase waarin transitie mogelijk is.