Genocide en compassie in Tibet

Een Tibetaanse monnik heeft zes Chinese voormalig politiek leiders aangeklaagd voor genocide. Hoe valt dat te verenigen met boeddhistische waarden als compassie en vergeving? Jolanda interviewt leraar Sonam Ngodrup en Tsering Jampa, van International Campaign for Tibet.

Zes voormalig politiek leiders in China hebben een arrestatiebevel van het Spaans Hooggerechtshof aan hun broek hangen*), vanwege genocide in Tibet. De uitspraak was het resultaat van een rechtszaak die begonnen was door een Tibetaanse monnik, Thubten Wangchen, met hulp van Tibetaanse mensenrechtenorganisaties. Toen ik het nieuws hoorde vroeg ik me af hoe de wil om daders te straffen samengaat met boeddhistische ideeën over compassie en de boeddhanatuur, de overtuiging dat elk mens in wezen goed is.

*) het arrestatiebevel is inmiddels waarschijnlijk van tafel door een wijziging in de Spaanse wet (red.)

Wraak of vergeving?
De geweldloze strijd die de Tibetanen tegen China voeren, lijkt een uitzondering op de wraakneigingen die mensen over het algemeen hebben als hen iets ergs is aangedaan. Daders van mensenrechtenschendingen krijgen dikwijls te maken met vergeldingsacties, wat vervolgens weer tot nieuw geweld kan leiden. Op deze manier blijft menig oorlog voortwoeden. Soms wordt geprobeerd deze vicieuze cirkel van geweld te doorbreken door middel van een rechtszaak. Als een dader na uitspraak van de rechter achter de tralies terecht komt, kan dat de slachtoffers een gevoel van genoegdoening geven. Met deze gedachten in mijn achterhoofd vroeg ik me af wat de motivatie was van de Tibetaanse monnik. Om antwoord te vinden op die vraag sprak ik met Sonam Ngodrup, geshe (leraar) aan het Maitreya Instituut Nederland en Tsering Jampa, directrice van de mensenrechtenorganisatie International Campaign for Tibet.

‘Het straffen van daders en vergeving sluiten elkaar niet per se uit’. Dat stellen zowel Sonam Ngodrup en Tsring Jampa. Zelfs niet als de aanklacht tegen de Chinese politici genocide luidt: het vernietigen van een nationale, etnische of religieuze groep door middel van bijvoorbeeld moord of marteling, met een vooropgezet plan. Een van de getuigen was de monnik Palden Gyatso, die 33 jaar doorbracht in de gevangenis en een werkkamp. “Alles aan zijn lichaam was kapot toen hij vrij kwam”, vertelt Tsering Jampa. De Chinese politici pleegden deze en andere mensenrechtenschendingen in het kader van hun invasie van Tibet die in 1949 begon.

In het midden: Thubten Wangchen en Palden Gyatso

De waarheid aan het licht brengen, begrijpen, vergeven
“Het doel van de rechtszaak is niet zozeer het straffen van de Chinese politici, maar vooral het vertellen van de waarheid aan de rest van de wereld”, vertelt Sonam Ngodrup. Via zijn tolk praat hij tegen me in het Tibetaans. In zijn hand houdt hij zijn gebedsketting, bruinrode stenen, die hij af en toe tussen zijn vingers door laat glijden. China deed de uitspraak van het Spaanse Hooggerechtshof af als absurd. “De Chinese politici liegen”, stelt Sonam. Hij hoopt dat het kenbaar maken van de waarheid voor andere landen en organisaties een nieuwe stimulans is om China aan te spreken op zijn gedrag.

Tsering Jampa denkt evenmin dat gevoelens van wraak leidend waren in het beginnen van de rechtszaak tegen de Chinese politiek leiders. Ik bezoek haar in het kantoor van de International Campaign for Tibet in Amsterdam. In de ruimte waar we zitten hangen meerdere foto’s van de Dalai Lama boven een soort altaar dat je vaak in Tibetaanse tempels ziet. Het boeddhisme is duidelijk een van de leidraden in het werk van de organisatie. “Vergeving of compassie betekent niet dat we alles accepteren wat gebeurt”, vertelt Tsering Jampa. “Ik wil geen wraak nemen.” Ze wil juist proberen te begrijpen wat de Chinese politici, bijvoorbeeld de voormalige president van China, Hu Jintao, ertoe heeft gedreven om misdrijven te begaan. “Vaak is dat gebrek aan spiritueel begrip, onwetendheid over wat zijn misdaden aanrichten onder de Tibetaanse bevolking. Hij is niet opgevoed met dat besef.” Hebzucht en het politieke machtsspel spelen ook een rol, voegt Tsering Jampa toe. Ze vertelt dat het zoeken naar verklaringen voor het gedrag van de Chinese politici haar helpt om te vergeven. Daarbij laat ze zich inspireren door een uitspraak van de Boeddha, die zegt dat je hem niet moet volgen uit respect, maar je eigen geest moet onderzoeken om de boeddhistische leer te toetsen, als een goudsmid die een laagje van een stuk goud schraapt om het te testen op echtheid.

Verantwoording
Vergeving betekent echter niet dat we moeten vergeten wat China heeft aangericht in Tibet. “Het is belangrijk om daders ter verantwoording te roepen, om misdaden in de toekomst te voorkomen.”

“Vergeving is geen kinderspel’, gaat Tsering Jampa verder. Ze vertelt het verhaal van de oude monnik, Palden Gyatso, die getuigde in de rechtszaak. Nadat de Chinezen hem hadden vrijgelaten, vroeg de Dalai Lama wat hij het moeilijkst vond tijdens zijn gevangenschap. Hij was niet zozeer bang dat de Chinezen hem geen eten zouden geven of nooit meer zouden laten gaan, maar vooral om zijn compassie tegenover hen te verliezen. Dat was zijn grootste uitdaging. Na zijn vrijlating voelde hij de verantwoordelijkheid om zich uit te spreken tegen de Chinese politici en deze rechtszaak, die hem een internationaal forum zou bieden, zag hij als een kans. Hij voelde zich opgelucht na afloop, “nu kan ik vredig sterven”, concludeerde hij.

Politieke spelletjes
De rechtszaak en het arrestatiebevel hebben echter nog niet tot een doorbraak geleid in de verhouding tussen China en Tibet. Ook de betrekkingen tussen China en Spanje zijn nu gespannen, aangezien China als handelspartner van cruciale betekenis is voor de fragiele Spaanse economie. De Spaanse regering probeert de rechtszaak nu terug te draaien door de regels te veranderen. Ten tijde van de rechtszaak moesten slachtoffers Spaans staatsburger zijn op het moment van aanklacht, en dat waren de monniken. Nu wil de Spaanse regering dat ze ook op het moment van de misdaad al Spaans staatsburger moeten zijn geweest.

“Denk je echt dat de Chinese regeringsleiders gearresteerd zullen worden?” vraagt de tolk van Sonam Ngodrup retorisch. Zowel hij als de leraar lijken er niet van overtuigd dat dat ooit gaat gebeuren, daarvoor heeft China te veel economische macht. Ook Tsering Jampa klinkt steeds verbitterder als ons gesprek vordert. Ze is “teleurgesteld en verbaasd” dat politiek leiders in bijvoorbeeld de Europese Unie zich maar in beperkte mate uitspreken tegen China. Ze verbinden hun handel met China niet aan voorwaarden op het gebied van de naleving van de mensenrechten. “Hopelijk zal ik op een dag begrijpen waarom de huidige leiders in Europa niets doen om een einde te maken aan ongerechtigheid, niet alleen in Tibet maar ook in bijvoorbeeld Syrië. Zij die hieronder lijden zijn toch ook gewone mensen die eten, slapen, en liefde nodig hebben?”

Headerfoto: Philippe Semanaz
Sonam Ngodrup: Hier
Tsering Jampa: Twitter