Let’s all get stoned! Of toch maar niet?

Psychedelica en spirituele beoefening zijn sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw nauw met elkaar verbonden. Onder de zogenoemde psychonauten bevonden zich ook boeddhisten, die samen rondhingen in de zencentra van San Francisco. Maar ook ver voor die tijd al gingen spiritualiteit en geestverruimende middelen samen. In de oude hindoeïstische Veda-teksten wordt gesproken over de geestverruimende drank soma of amrita die ceremonieel wordt gedronken en die onsterfelijk (oftewel verlicht) maakt. De soma-ceremonie zou rond de negende eeuw door boeddhistische siddha’s, een soort tantra-sjamanen, zijn overgenomen.

Er zijn dan ook onmiskenbaar overeenkomsten tussen psychedelische ervaringen en de boeddhistische praktijk. Contemplatief wetenschapper Katherine MacLean zegt in Boeddhisme en de toekomst dat geestverruimende drugs ons laten kennismaken met het huidige moment, met egoloosheid, met acceptatie van de werkelijkheid zoals die zich aandient.

Een poll uit het Amerikaanse boeddhistische magazine Tricycle laat zien dat meer mensen er zo over denken. Bijna 60% van de respondenten vindt dat boeddhisme en psychedelica een prima mix zijn; van de jongeren onder de 20 denkt zelfs 90% dat. Boeddhismekenner Rick Fields spreekt in diezelfde editie van Tricycle van een psychedelische revival in het Westen, ook onder boeddhisten. Dat was in 1996. Heeft Fields het juist ingeschat? Zullen psychedelica een doorslaggevende rol spelen in de toekomst van het boeddhisme?

Verdeelde meningen
De boeddhistische wereld is verdeeld. Sommigen vinden dat drugsgebruik indruist tegen het vijfde voorschrift, dat zegt je te onthouden van het gebruik van bedwelmende middelen. De Dalai Lama zegt in een YouTube-filmpje dat psychedelica slechts meer illusies in de geest brengen. “In een serieuze boeddhistische praktijk zou je geen beroep moeten doen op externe substanties.”

Ook Vlaams zenleraar Tom Hannes heeft zijn bedenkingen. “Het probleem met psychedelica is dat ze je de illusie geven een dieper inzicht te bieden, terwijl ze weinig meer doen dan je perceptie en cognitie vervormen. Dat kan esthetisch interessant zijn, erg fijn aanvoelen en psychisch zelfs een verruimend gevoel geven, maar als je denkt dat je een diepere realiteit hebt gezien, dan beginnen de brokken.”

Andere grote boeddhistische namen zijn genuanceerder. Zenleraar Joan Halifax gebruikte in de jaren ’60 LSD bij haar stervensbegeleidingspraktijk. In BOS-docu A sense of urgency zegt ze daarover dat LSD haar “op diepgaande wijze de onmetelijkheid van de menselijke geest heeft laten zien.” Toch liet ze haar psychedelische periode achter zich om zich uitsluitend op het boeddhistische pad te richten.

Het belang van het pad
Volgens Allan Badiner, die psychedelisch standaardwerk Zig Zag Zen schreef, hebben psychonauten en boeddhisten allebei het opheffen van het lijden en de bevrijding van de geest als doel. Maar ook hij nuanceert: “Hoewel er een duidelijk verband is tussen psychedelica en boeddhistische beoefening, kunnen hallucinogene ervaringen de dagelijkse discipline van meditatie en ethisch handelen zeker niet vervangen.”

Boeddhistisch leraar en psycholoog Jack Kornfield denkt ook dat psychedelicagebruik niet zonder het boeddhistisch pad (meditatie, ethisch handelen, inzicht) kan. Met psychedelica doe je het precies omgekeerd, zegt hij in een interview: “Je begint bij inzicht, zonder die basis van meditatie en ethiek, en dat kan inderdaad alleen maar brokken opleveren.”

Boeddhistisch academicus en activist Robert Thurman, die ook in Boeddhisme en de toekomst aan het woord komt, ziet zeker geen directe link tussen psychedelicagebruik en het boeddhisme. “Integendeel, als iedereen zou gaan trippen, zou dat heel slecht zijn voor het boeddhisme. Het boeddhisme wil mensen helpen, ze nieuwe tools geven om met meer realiteitszin in het leven te staan. Psychedelica helpen daar niet bij.”

Trippen in de lage landen
Martijn (30) en Judith (27) zijn twee vrienden die kunnen meepraten over de complexe combinatie van boeddhisme en psychedelica. De twee hebben elkaar ontmoet op een Wake Up-retraite, maar noemen zich allebei niet echt boeddhist. Judith is als zelfstandig journalist gespecialiseerd in het religieus en spiritueel gebruik van psychedelica. Wat zijn hun ervaringen?

Martijn: “Zo’n tien jaar geleden deed ik voor het eerst paddo’s met mijn zus. Het ging vooral om geestverrijking, een avontuur, onderzoeken wat je daarmee kan doen. Ik vond het ook wel stoer. Het was altijd iets recreatiefs. Nu gebruik ik niet meer zo vaak drugs.”

Judith: “Bij mij begon het tegelijk met het mediteren. Ik at paddenstoelen met mijn toenmalige vriendje. Daarna hoorde ik over ayahuasca, een psychedelisch brouwsel van plantjes, wat ook in een spirituele setting wordt gebruikt. Voor mij was het vanaf het begin meer dan recreatief. Ik zocht antwoorden op vragen als: hoe zit de wereld in elkaar? De eerste keer ayahuasca was net na een Vipassana-retraite van tien dagen. Voor mij horen die twee bij elkaar. Mijn ervaringen uit de retraite kwamen tijdens de trip weer terug. Dat gaf me een soort sleutel waardoor ik een mystieke ervaring kreeg.”

Kun je iets vertellen over die ervaring?
Judith: “Eerst was ik een beetje chagrijnig: er gebeurde weinig, terwijl ik zoveel spectaculaire verhalen had gehoord. Maar na een paar uur worstelen realiseerde ik me: tijdens de retraite heb ik geleerd om met gelijkmoedigheid naar situaties te kijken, wat zit ik hier nu ontevreden te zijn? Toen moest ik heel hard lachen en daarna brak de trip echt door. Ik kreeg opeens een heel diep inzicht dat ik met mijn hele wezen voelde, ik moest ervan huilen. Ik begreep dat alle wijzen en mystici door de eeuwen heen ditzelfde inzicht gehad hadden en dat het voor iedereen toegankelijk is.”

Martijn: “Door psychedelica kom ik in een soort wondermodus. De hele wereld wordt wonderbaarlijk, even naar de wc gaan is een heel avontuur. En iets eten, dat ga je echt beleven, alsof je het recht je brein in stopt. Ik kom soms in een soort kleuterfase, dat ik stil word en met open mond ergens naar kan kijken. Zo wonderlijk en magisch, je snapt het niet meer.”
Judith: “Dat herken ik ook wel. Psychedelica helpen je je te verwonderen over de wereld.
Al je zintuigen gaan open, je waarneming wordt veel intensiever.”

Martijn: “Maar dat gevoel van inzicht herken ik ook. Niet per se tijdens een trip, maar erna. Alsof je dan meer van de wereld snapt. Je ziet: iedereen maakt z’n eigen realiteit. Net als met meditatie. Je wordt je er meer bewust van dat je dingen op verschillende manieren kunt zien. Je beschouwt de wereld minder in concepten, eigenlijk heb je meer een beginner’s mind.”

En wat is de uitwerking op jullie meditatie?
Judith: “Tijdens een trip heb ik veel aan meditatie, die oefening om in het hier en nu te blijven helpt focussen. Hoewel je enerzijds de controle los wil laten, met openheid en onbevangenheid, wil je soms ook juist de controle houden en de trip sturen. Andersom helpt meditatie me om inzichten uit een trip toe te passen in het dagelijks leven. Je kunt nog zulke mooie ideeën hebben over hoe de werkelijkheid in elkaar zit of waar je heen wil met je leven, om die ook toe te passen is een levenslang proces. Meditatie is voor mij een houvast.”

Martijn: “Ik denk niet dat ik er beter van ben gaan mediteren. Iemand vertelde me dat drugs alleen nuttig zijn om te laten zien dat er méér is. Als je dat eenmaal weet, moet je ermee stoppen en gaan mediteren.”

Denk je niet dat het boeddhisme en psychedelica goed samen kunnen gaan?
Judith: “Ik wel. Zowel in retraites als tijdens ayahuasca-ceremonies merk ik dat mensen oefenen om op een bewuste manier met elkaar om te gaan. Alsof ze zich bewust zijn dat ieder wezen de potentie heeft om te ontwaken en ze daardoor milder en liefdevoller met elkaar omgaan.”

Martijn: “Ik vind ze niet zozeer overeenkomstig, ze hebben gewoon allebei een plaats in onze realiteit. Soms heb je tijdens een trip openbaringen, dat je denkt: die Boeddha was onto something. Maar ik heb er eigenlijk vraagtekens bij die me ervan weerhouden om het vaker te doen: ik ben bang dat ik lui word. Een openbaring krijgen tijdens meditatie duurt heel lang, terwijl een trip een piekervaring is. Is dat niet juist die westerse drang naar impulsen? Ik denk dat dat haaks op meditatie staat.”
Judith: “Dat denk ik ook. Als je psychedelica op een spirituele manier gebruikt, bewaar je het best een zekere matigheid. Spirituele beoefening is niet met één pilletje klaar. Je moet weten waar je mee bezig bent.”

Zijn psychedelica volgens jullie aan een revival bezig?
Judith: “Ik heb daar afgelopen zomer een artikel over geschreven. Het is lastig om echt te spreken van een revival, omdat er geen cijfermateriaal over is. Maar ik denk wel dat je kan stellen dat er in de westerse wereld een groeiende interesse is voor psychedelische middelen. Je ziet dat ayahuasca in opkomst is, er zijn veel westerse toeristen die naar Latijns-Amerika afreizen om ayahuasca te drinken. Daarnaast zie je ook dat er weer wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar therapeutisch gebruik van psychedelica. De war on drugs had dat stilgezet, maar het is nu weer meer mogelijk. Hoewel ik niet denk dat we weer met z’n allen aan de LSD gaan.”

Martijn: “Ik denk dat mensen weer behoefte hebben aan verwondering. We hebben eens samen getript op een festival, begeleid door een sjamaan. Dat vind ik een mooie manier: mindful omgaan met drugs. Het was meer beoefening dan een vorm van recreatie. Zo zou ik wel vaker willen trippen.”

Boeddhisme en de toekomst?
Robert Thurman gelooft niet dat psychedelica een rol zullen spelen in het boeddhisme van de toekomst. Zo zegt hij tijdens een Skype-gesprek: “Psychedelica zijn natuurlijk geen nieuwe of toekomstige technologie. Oude stammen deden al zogenaamde vision quests, overgangsrituelen, om de zin van het leven te leren. Dat die technologie in Europa werd herontdekt in de jaren ’60, hielp een hele generatie wakker worden. Psychedelica hebben ook hun nut bewezen in een psychoanalytische context of als pijnstiller. Maar traditioneel werden ze nooit echt in het mainstream boeddhisme gebruikt, en dat hoeft ook niet.”

Eigenlijk vindt hij de vraag helemaal niet zo belangrijk. “Als psychedelica nuttig waren, had de Boeddha het wel gezegd. Maar hij had geen vijfde edele waarheid die luidde: let’s all get stoned. Individuen kunnen altijd een vision quest gebruiken, om eens goed naar zichzelf te kijken. Maar het boeddhisme als instituut heeft ze niet nodig.”

Header foto: Wikimedia Commons
Foto 1, Binaire Boeddha: Michelle Jansen
Foto2,  Robert Thurman: Christopher Michel