Leven zonder smartphone

Je opent op je smartphone eerst Whatsapp. Dan Facebook. Dan Mail. Dan Weeronline. Dan Nu.nl. Eindigend met Wordfeud. En als het even kan dan Facebook nog een keer. Dat je dit een kwartier eerder ook al hebt gedaan en dat er hoogst waarschijnlijk niet zo heel veel veranderd is in de tussentijd maakt niets uit. Dat is het venijnige van de loop. Je doet ’m niet omdat het nodig is, of omdat het je iets oplevert. Je doet het omdat je nu eenmaal niet anders kan.

Tenminste, als je net zo’n type smartphonebezitter bent zoals Jan Jacobs drie maanden geleden nog was. Met zijn baan als directeur in de zorg, een eigen praktijk als coach, gecombineerd met het gezinsleven, kon Jan zijn drukke leven zonder zijn favoriete apps niet voorstellen. En toch was hij de eerste die reageerde op mijn oproep op Bodhitv, met de woorden: “ik heb sinds enige tijd opnieuw een ouderwetse phone en heb mijn iPhone vaarwel gezegd, en ben per toeval boeddhist”.

Mijn eerste vraag luidt dan ook: hoe wordt iemand per toeval boeddhist?

Waarop Jan begint te lachen. En dan iets begint te zeggen. En dan opnieuw moet lachen. “U heeft dat een klein beetje ander opgevat dan dat ik het bedoelde. U was op zoek naar mensen die hun smartphone aan de kant hebben geschoven en daarnaast ook boeddhist zijn. Wel, ik heb mijn smartphone aan de kant geschoven én ben toevallig ook nog eens boeddhist.”

“Maar eigenlijk is het niet gek dat ik het zo schreef”, vervolgt Jan. “In 2007 kwam ik per toeval bij zo’n cursus mindfulness terecht en kwam ik voor het eerst in aanraking met boeddhistische principes. Sindsdien heeft me dat niet meer losgelaten. Door de jaren heen heb ik wel geworsteld met de vraag of ik toevlucht wilde nemen. Was het niet meer een ding van ego? Vroeg ik me daarbij af. Dat ik dan kan zeggen dat ik boeddhist ben? Of vind ik het werkelijk heel belangrijk?

In 2012 besloot ik toch om het wel te doen. Ik had het gevoel dat het anders aan me zou blijven knagen. En daarna is de onrust over die vraag direct effectief gaan liggen. Het voelde als een wezenlijke stap, iets wat moest gebeuren, maar ik had niet meer de neiging om te verkondigen dat ik boeddhist ben.”

Wat leverde het toevlucht nemen jou op?

“Het achtvoudig pad geeft mij een heel helder kader, waarbinnen ik veel vrijheid ervaar. Dat klinkt raar, want daarvoor was ik vrijzinnig en had ik geen leefregels. Dat voelde allemaal veel te vrij, alsof er geen einddatum is van je vakantie, waardoor het ook niet meer als vakantie voelt. Het belichamen van het boeddhistisch gedachtegoed helpt mij in mijn persoonlijke ontwikkeling. Een van die dingen is bijvoorbeeld het omgaan met verlangen. Ik ben iemand die graag oplossingen bedenkt voor problemen in het nu, vanuit een verlangen naar een toekomst zonder problemen. Dat weerhoudt mij om gelukkig te zijn in dit moment. Wandelen of zitmeditatie helpen me om te aarden in dit moment en niet ongelukkig te zijn omwille van wat ik nu niet heb.”

Nu is de smartphone bij uitstek een middel om niet aanwezig te zijn in het moment. Hoe zag dat eruit bij jou?
“Ik noemde mezelf vaak een nerd, in die zin dat ik altijd de nieuwste versie van de iPhone wilde hebben, met de laatste gadgets en de best mogelijke computer. Ik was altijd goed op de hoogte van de nieuwste apps en altijd bezig met hoe ik dingen simpeler kon doen met behulp van die applicaties. Het gekke is dat ik mezelf daardoor in een gigantisch complexe situatie heb gebracht. Ik was altijd bezig met het oplossen van problemen en vervreemdde steeds meer van een babbel. Het is niet gezond als je aan tafel op een gegeven moment meer met je iPhone bezig bent, dan met de verhalen van je kinderen.”

Wat waren je favoriete apps?
“To do list, Feedbits, Evernote, appjes die me hielpen om grip te krijgen op mijn volle agenda. Maar waardoor ik het eigenlijk alleen maar drukker kreeg. Ik gebruikte ook allerhande smartmeters, zoals Jawbone, om mijn gezondheid in de gaten te houden. Zoals het tellen van mijn stappen. Ik kan niet zeggen dat ik daar per se gezonder van werd. Ik was meer bezig met meten en vaststellen dan werkelijk gezond leven.”

Alsof je je gewaar-zijn aan het outsourcen bent?
“Ja, precies dat.”

Was er een specifieke aanleiding om je smartphone zo radicaal weg te doen?
“Ik heb er een beetje hulp bij gekregen, moet ik zeggen. Het begon ermee dat het beeldscherm van mijn iPhone af en toe kapot was. Dan zag ik alleen maar een brei van kleurtjes en dat irriteerde. Ik vond dat dit ding maar gewoon moest blijven werken en bleef dus doorlopen met een kapotte telefoon. Totdat het echt niet meer ging en toen heb ik via mijn werk zo’n oud toestelletje te leen gekregen.

In dezelfde week ging ik op stilteretraite, waarbij we alle apparaten moesten inleveren. Toen besloot ik om het buiten de retraite ook zonder smartphone te proberen. Dat bracht mij veel rust. Om niet constant getriggerd te worden door die iPhone. Voor die retraite stond hij altijd al op stil, maar ik had niet de wilskracht, of de energie om de lokroep van dat ding te weerstaan. Als ik ergens stond te wachten was er die automatische neiging om dat ding te pakken en dan was er die loop, het openen van het ene appje, na het andere. Soms was ik wel een half uur vertrokken. Dan ging ik naar het toilet, niet om mijn behoefte te doen, maar om met dat ding bezig te zijn. Het was het eerste wat ik deed als ik wakker werd, terwijl ik nog in bed lag. Voor de dingen die wel belangrijk waren, zoals de mensen om me heen, had ik juist geen aandacht en geen energie.”

Had je ontwenningsverschijnselen in het begin?
“Tijdens de retraite had ik nergens last van. Daarna had ik wel vaak die reflex om naar dat telefoontje te grijpen. Om dan steeds weer vast te stellen: o ja, ik kan alleen maar de tijd checken en zien of er iemand heeft gebeld.

Ook ga je wel door een fase dat anderen vooral moeten wennen aan de situatie. Ik heb in het begin veel berichtjes gemist, doordat mensen me sms’jes stuurden via iPhone messenger. Die kwamen wel op mijn ipad, maar daarop keek ik niet dagelijks. Mensen verwachten via messenger wel direct een reactie, ze zijn gewend aan hoe jij communiceert. Als je start met het wegdoen van je smartphone, dan is het wel handig dat je dit aan voldoende mensen vertelt en laat weten hoe men je wel kan bereiken.”

Vind je eigenlijk niet dat je als boeddhist een smartphone zou moeten kunnen hebben, waarbij je die lokroep gewoon kunt weerstaan?
“Allereerst bestaat er niet zoiets als een ‘boeddhist, die iets zou moeten’…dat is het mooie aan boeddhisme en aan de Boeddha, die zei: vergeet alles wat ik vertel en zoek het zelf uit…

Het is een pad voor persoonlijke ontwikkeling en op mijn pad was de smartphone een belemmering geworden waar ik niet mee om kon gaan. Je moet jezelf de vraag stellen: voegt het iets toe aan mijn leven, word je er vrijer en blijer van? Neem bijvoorbeeld de app Insight Timer, ook zo’n favoriet van mij, een app om je meditatie mee te meten. Als zoiets je helpt in je meditatie, moet je het zeker doen. Maar ik gebruikte die app om maar aan mijn meditatieminuten per dag te komen. Dan is de intentie erachter niet meer zuiver.”

Wat doe je nu in de plaats van het loopje?
“Ik gebruik wachtmomenten als ademruimte, om mijn aandacht naar binnen te brengen. Ik merk gedachten op die er zijn en stel me de vraag, zoals ik dat heb geleerd op die retraite: wat is er op dit moment, waar ik met mijn aandacht van weg wil? Want die reflex om die iPhone te pakken ontstaat vaak vanuit een emotie die ik niet leuk vind, of een oordeel dat ik heb over die emotie. Bijvoorbeeld verveling, dat je eventjes niks om handen hebt, dat stond ik mezelf niet toe, vanuit het idee dat je altijd productief moet zijn. Maar verveling kan ook iets heel moois zijn. Nu denk ik vaak: oh, fijn, er is even niks en dan kijk ik wat zich aandient.”

Op wat voor manier is je leven nu anders?
“Gek genoeg doe ik nu veel meer dan voorheen, ontzettend veel meer. Het tokkelen op mijn smartphone was zo goed als altijd een vlucht van het gevoel: er ligt te veel op mijn bord. Ik was altijd op zoek naar een manier om met dat gevoel om te gaan, maar dat leverde niks op, want de dingen die moesten gebeuren bleven liggen. Ik had alleen de illusie dat ik het ging oplossen, maar was ondertussen vooral bezig met niks te doen.

Nu pak ik de dingen gewoon aan, ook als ik het niet leuk vind. Je mag best nadenken over hoe iets efficiënter kan, maar niet als het een vlucht is om het maar helemaal niet te doen. De snelste manier om dingen gedaan te krijgen is door ze te doen.”

En lukt dat?
“Meestal wel, maar niet altijd. Onkruid wieden bijvoorbeeld, dat vind ik vreselijk. Ik heb veel gezocht naar manieren om dat weg te krijgen, zoals het gebruik van bepaalde ecologische producten. Maar het enige dat echt werkt is: stap voor stap het onkruid wieden.”

Titelbeeld: Hugh Han

Beeld smartphone: Rahul Chakraborty