Mindful omgaan met werkstress: drie tips

De angst om ziek te worden en op de IC te belanden: wie heeft er sinds de coronacrisis geen last van? Of wat dacht je van thuis werken en online vergaderen, met op de achtergrond twee jengelende kleuters? Werkgerelateerde stress en burn-out was al langer een toenemend probleem in Nederland, de coronacrisis doet er nog een schepje bovenop, zo blijkt uit een onderzoek van CNV. Vooral mensen in de zorg en het onderwijs moeten het ontgelden.

Stress als gevolg van hoge werkdruk is één van de belangrijkste ziektes van de moderne tijd. Er is ontelbaar veel onderzoek gedaan dat de schadelijke gevolgen aantoont van langdurige stress op de gezondheid. Zowel fysiek als psychisch. Geen overbodige luxe dus, om er iets aan te doen.

Kunnen we meer mindful omgaan met werkstress?

Barbara Doeleman-van Veldhoven denkt van wel. Zij is mindfulness- en compassietrainer, studeerde boeddhistische filosofie en geeft mindfulnesstrainingen en op mindfulness gebaseerde interventies aan onder andere professionals, teams en bestuurders binnen de zorg. Op wat voor manier kunnen mensen mindfulness inzetten bij stress op het werk?

“Mindfulness is de bereidheid en vaardigheid om bij elke situatie aanwezig te zijn, met openheid en mildheid, en zonder te oordelen”, vertelt Barbara. “Het verminderen van stress begint altijd met dit soort opmerkzaamheid: je kunt immers pas iets veranderen aan een situatie als je wérkelijk ziet wat er speelt. Ik vraag deelnemers aan het begin van een workshop vaak om een minuut niets te doen en alleen maar aandachtig aanwezig te zijn. Door bewust waar te nemen, houden we voeling met wat we nodig hebben.”

En juist daar gaat het volgens Barbara vaak mis in drukke, stressvolle werksituaties: mensen zijn zich niet meer bewust van het eigen lichaam. “We zien in de zorg dat mensen zich aan het einde van een dienst bijvoorbeeld realiseren dat ze de hele dag nog niet naar de wc zijn geweest of vergeten zijn te drinken. Dat is niet alleen ongezond voor henzelf, het zet ook de veiligheid van de patiënt onder de druk. Verschillende onderzoeken hebben dit inmiddels aangetoond.”

Iedereen kan volgens Barbara direct zelf aan de slag met mindfulness op het werk. Ze geeft drie oefeningen die je in elke werksituatie kunt toepassen:

1. Creëer ruimte tussen je bezigheden

“Vierentwintig uur in een dag vind ik na al die jaren nog steeds een moeilijk concept”, zegt Barbara lachend. Je Outlook-agenda staat vol met afspraken. Je denkt het allemaal goed ingepland te hebben, maar hebt geen rekening gehouden met onvoorziene wendingen. “Die ‘back-to-back’ manier van plannen biedt geen ruimte voor verrassingen of om gewoon even niks te doen. Terwijl die tussenruimte juist zo belangrijk is om ervaringen te verwerken, te laten zakken en creatief te kunnen zijn.

Plan daarom bewust ‘tussenruimte’ in. Zorg ervoor dat je genoeg tijd hebt in je werkdagen om een wandelingetje te maken, om te mediteren en houd ruimte open zodat er onverwachte dingen kunnen gebeuren en zodat je plezier kunt hebben. Plezier en ontspanning werken beter tegen stress dan welke pil dan ook.”

2. Leg de lat niet onnodig hoog

We eisen veel van onszelf. Het werk moet goed én snel gebeuren, relaties en vriendschappen moeten onderhouden worden, de kinderen hebben aandacht nodig, en zo zijn er nog tal van dingen te bedenken die je móet van jezelf.

“Voldoen aan alle verwachtingen die je van jezelf hebt, kan alleen als je beschikt over bovennatuurlijke krachten. Geen mens is perfect en daarmee perfect tegelijk, accepteer dat en erken dit als een vorm van lijden wat bij het mens-zijn hoort”, adviseert Barbara.

“Lijden wordt versterkt wanneer we denken we dat er iets mis met ons is, of op zijn minst met ons leven. In momenten van stress helpt het om je hand op je hart te kunnen leggen en zeggen: ‘je bent al goed genoeg, ik ben er voor je, dat ik maar mild met mezelf mag omgaan hierin.’”

3. Wees ook buiten je meditatiebeoefening mindful

Het doel van mindfulness meditatie is niet dat je uren kunt mediteren of ‘zenmomentjes’ kunt creëren. Het doel ervan is dat je kwaliteiten traint die jouw in het dagelijkse reilen en zeilen helpen om bewust en aandachtig leven. “Die kwaliteiten helpen je om goed met jezelf en met de ander te kunnen leven”, legt Barbara uit.

Ook aandacht voor de vergankelijkheid kan op elk moment van de dag verlichting geven. Barbara: “Ik kijk wel eens naar de landerijen buiten mijn huis en sta er dan bij stil dat die er al eeuwenlang bestaan, en er waarschijnlijk nog heel lang zullen zijn. Ook als ik er zelf niet meer ben. Niks is blijvend, alles verandert; ook dat is een geruststellend idee op momenten van stress.”

Met deze tips voor het inzetten van mindfulness kun je als individu al veel bereiken.

Toch ligt die verantwoordelijkheid niet alleen bij jou als werknemer, vindt Barbara. “Als je ziet dat er in een organisatie relatief veel mensen een hoge werkdruk ervaren, dan moet je naar de organisatie kijken en het niet bij het individu neerleggen. Een individu laten veranderen terwijl de dynamiek van de organisatie niet gezond is, zie ik als een vorm van geweld. Mindfulness mag nooit ingezet worden om systeem-gerelateerde issues weg te poetsen die aangepakt moeten worden.”

In mindfulnesstrainingen voor mensen in ziekenhuizen adviseert Barbara daarom altijd om het hele team mee te laten doen, het liefst zelfs de hele organisatie, ook bestuurders en directeuren.

Barbara was voorheen directeur van een multidisciplinair gezondheidscentrum. “Ik gaf leiding aan twintig mensen, en heb toen veel geleerd over het aansturen van teams. Zo kwam ik tot het inzicht dat leiderschap vaak begint bij het vermogen om écht te kunnen luisteren en kijken. Dat klinkt heel eenvoudig, maar als we echt kijken en luisteren, zien en horen we dingen die we in de dagelijkse gang van zaken makkelijk missen en die we misschien zelfs liever niet zouden willen horen of zien. Goed leiderschap draait niet alleen maar om targets halen. Het vraagt om moed en competenties zoals opmerkzaamheid, mildheid en compassie. Ik denk dat mindfulness daarin een startpunt kan zijn.”

Dat trainen van mindfulness op de werkvloer gaat hand in hand met compassie.

Zeker voor mensen in de zorg is dat hard nodig. Vanuit de organisaties BFC Mindfulness & Compassie en BFC Compassionate Care & Mindful Medicine richt Barbara zich met haar team daarom expliciet op de zorgsector. De Internationale Compassie Community voor Mensen in de Zorg is een initiatief waarbij mensen in de zorg dagelijks samen kunnen mediteren onder begeleiding van een (inter)nationale meditatie-expert. Ook kunnen ze lezingen volgen op het gebied van mindfulness en compassie in de zorg.

Ruim tien jaar verzorgt Barbara nu trainingen aan onder andere huisartsen, medisch leiders en verenigingen van medisch specialisten. “De Boeddha vergelijkt mindfulness ook wel met een medisch kijkinstrument: iets wat je nodig hebt om in de wond te kijken en te bepalen wat nodig is voor genezing en herstel. Op die manier kunnen we ook mindful naar een organisatie kijken; diep in de dynamiek van een organisatie kijken met open interesse onderzoeken wat er speelt en vervolgens dát doen wat nodig is om een team goed te laten functioneren.

De mensheid heeft volgens Barbara niet alleen te maken met de coronacrisis, maar met meerdere grote uitdagingen.

“Denk aan klimaatverandering, vluchtelingenstromen en armoede. De aarde schudt op haar grondvesten en dat vraagt van ons als mensheid om een heroriëntatie”, constateert Barbara. Ze hoopt dat er leiders zullen opstaan die saamhorigheid onder mensen gaan stimuleren. Maar dat is niet gemakkelijk. “Als stress toeneemt, vindt er bewustzijnsvernauwing plaats bij mensen als natuurlijke reactie. Mensen willen echt wel anderen helpen, zoals Rutger Bregman betoogt in zijn boek ‘De meeste mensen deugen‘. Maar de huidige uitdagingen, zoals de coronacrisis en het klimaat, kunnen we niet als individu of zelfs als land oplossen. Collectief bewustzijn en collectieve actie kan ons redden. We moeten de transitie maken van me naar we en ontwikkelen van mindfulness kan daarbij helpen.”

Titelbeeld: Luis Villasmil

Ook interessant

Hart voor de dokter: zelfcompassie voor artsen
Maakt mindfulness ons minder kritisch ten aanzien van ongezonde organisatiedynamieken?