Ritzo ten Cate: “Ik ga niet tegen de stroom in, maar kijk waar de beweging zit”

Moderne Bodhisattva’s: sociaal ondernemer Ritzo ten Cate

Een bodhisattva is een wezen dat streeft naar verlichting. Niet alleen voor zichzelf maar voor alle levende wezens. Bodhisattva’s vind je overal: je hoeft er geen boeddhist voor te zijn. Waar zitten de bodhisattva’s in onze samenleving? Bodhi gaat op zoek. Dit is deel twee in een serie.

Of hij verbaasd was dat hij werd gevraagd voor een serie over moderne bodhisattva’s. Als iemand die geen deel uitmaakt van een boeddhistische traditie. Het is mijn eerste vraag aan de Groningse sociaal ondernemer Ritzo ten Cate, bedoeld om het ijs te breken. Zojuist is hij aangeschoven in een klein lunchcafé in het centrum van Groningen. Of zoals hij het in onze mailwisseling zegt: “Heerlijk, fijn, liefdevol plekje, dichtbij mijn huis.”

“Nee, eigenlijk niet”, antwoordt Ritzo. “Het boeddhisme staat voor een kijk op dingen waar ik me wel bij thuis voel. Als ik kijk naar hoe ik leef, ja, dan past dat wel. Ik probeer dingen zo veel mogelijk met aandacht te doen. Mijn mailtjes sluit ik daarom vaak af met de woorden ‘rust, aandacht, liefde’. Dat is niet voor niets. Ik probeer de dingen die me overkomen aan te nemen, ze te ontvangen, te onderzoeken, er echt aandacht voor te hebben, te zien wat er gebeurt en daar iets moois mee te doen. Alles wat je tegenkomt, kan betekenis hebben, leerde ik van goede vriendin Marlijn.”

Vrijwel direct in ons gesprek merk ik dat Ritzo die drie woorden ook werkelijk belichaamt.

Ik had verwacht tegenover een spraakwaterval te komen zitten, kijkend op zijn website, naar wat hij allemaal heeft gedaan. Maar na elke vraag valt het nét even wat langer stil dan ik van een gemiddeld interview gewend ben.

Gevraagd of hij iets heeft met het boeddhisme, vertelt Ritzo over een ervaring die veel indruk op hem maakte: “Mijn toenmalige vriendin organiseerde een boeddhistische bijeenkomst in Groningen. Er zou ook een monnik komen uit de Thich Nhat Hanh gemeenschap. Maar hij was verlaat en daarom vroeg mijn vriendin of ik hem even van het station af kon halen. Gehaast ging ik naar het station, en gooide mijn auto bij de taxi’s. Vervolgens sta ik minutenlang te wachten bij het perron. Drommen mensen lopen haastig de trein uit. Geen meneer met bruin gewaad. Als de trein leeg is, zie ik iemand. Eerst rustig naar links kijkend. Dan naar rechts. ‘Dat moet ‘m zijn,’ dacht ik meteen. Hij was echt bezig aan te komen, de omgeving in zich op te nemen. Ook mij nam hij aandachtsvol op. Alsof hij met een soort meditatie bezig was. Na een half uur zat hij eindelijk bij me in de auto. Ik heb nog nooit zo langzaam door Groningen gereden. Dat was een bijzondere ontmoeting.”

Die rust en aandacht: is dat iets wat je hebt moeten leren?

“Misschien ben ik het een periode even kwijt geweest, maar ja, eigenlijk is dat wel mijn basis. Ik kom uit Ees, een dorpje in Drenthe bij Borger. Er waren weinig mensen, dus keek ik veel vogels, woonde zo’n beetje in het bos en liep vaak met de hond van de buren. Ik had veel aandacht voor heel weinig.”

Die minutieuze aandacht voor zijn directe omgeving lijkt een centrale rol te spelen in alles wat Ritzo doet. Op zijn website samengevat als: ’grote groepen mensen in beweging laten komen om samen oplossingen te ontwikkelen voor – vaak maatschappelijke – problemen’. Of het nu is als ‘social engineer’ in opdracht van een bedrijf over overheid, of bij initiatieven waarvan hij gewoon ziet: ‘dit is nodig, dit wil ik gaan doen.’

Een voorbeeld uit die laatste categorie is het initiatief ‘Gewoon een kop koffie’, waarin Ritzo mensen in contact bracht met daklozen. Dat gebeurde in de vorm van stadswandelingen, waarbij daklozen optraden als gids en hun levensverhaal vertelden aan de hand van plekken in de stad. Een verhaal wat veel aandacht kreeg in regionale en landelijke media. “Gewoon een kop koffie was niets”, schrijft Ritzo op zijn website. “Althans het was eigenlijk niet meer dan een gedachte die we samen probeerden tot een gewoonte te maken. Geen stichting. Geen bedrijf. Geen geld. Geen sponsoring. Gewoon een groep mensen die via Facebook hun overcapaciteit inzetten om samen dingen te doen. Het doel: contact. Niet meer. Niet minder.”

Wat maakt dat die mooie dingen kunnen ontstaan? Wat is jouw talent?

“Veiligheid. Dat is waar het altijd begint. Dat mensen zich veilig voelen, ontspannen en vrij kunnen doen wat er in hen opkomt. Als ze dat kunnen, dan ontstaat er verbinding. Dan kan er van alles gebeuren. Dat zag je ook bij de daklozen. Ik verzin niet even voor een junk: leid mensen rond en vertel dan dit en dat. Het ontstond heel geleidelijk. Met Leendert bijvoorbeeld, heb ik eerst uitgebreid kennisgemaakt. We gingen samen wandelen waarbij ik hem vroeg aan mij zijn levensverhaal te vertellen. Toen hij zich daarin comfortabel voelde, mocht ik ook wat vrienden uitnodigen. Toen dat veilig voelde voor Leendert heb ik hem gevraagd voor een festival in de stad. Vanuit die veiligheid durfde hij steeds meer te delen.

Dat lijkt een beetje tegen de stroom in te gaan. Het is geen standaard benadering van werk of ondernemen, zoals we het krijgen voorgeschoteld als kind. Waar komt dit bij jou vandaan?

“Ik was als kind helemaal niet bezig met ‘iets worden’. De omgeving waarin ik opgroeide was vrij bijzonder. Doordat het dorp zo klein was, zat ik een tijdje als enige van mijn leeftijd in een klas. Ik kreeg dus les met kinderen die of ouder of jonger waren. Ik leerde veel van de kinderen die ouder waren, wat ik heel interessant vond. En ik op mijn beurt hielp de kinderen die jonger waren. De juf had eigenlijk ook te weinig tijd, maar dat was nooit een issue. We waren daar gewoon samen. Juf Mineke deed wat ze kon en dat ging prima.

Anderen helpen was in die kleine gemeenschap iets heel natuurlijks. Als de oudere buurvrouw hulp in de tuin nodig had dan deed ik dat. En er was een gehandicapt meisje in een rolstoel die weleens bij ons thuis kwam. Met haar ging ik dan lopen. Ik vond dat zelf ook leuk en leerde: als je iets goeds doet voor een ander dan krijg je daar zelf ook iets voor terug. En het was ongedwongen: niets hoefde, maar het gebeurde gewoon. Je zou kunnen zeggen dat dit het begin was van mijn ondernemerschap.

Dat klinkt best idyllisch. Hoe kijk jij vanuit die achtergrond naar ondernemerschap en idealisme? Gaan die twee hand in hand?

“Ja, voor mij zijn ze een. Een ondernemer is een wereldverbeteraar, wat mij betreft. Het gaat over zo goed mogelijk van waarde zijn. Daarvoor moet je goed naar jezelf kijken én naar de wereld. Dit beschrijf ik ook in mijn boek ‘Ondernemen’, dat ik samen met Ronald schreef voor het hoger onderwijs. In de basis gaat het over mensen iets geven en daar iets voor terugkrijgen. Ik denk dat als je grote idealen hebt, het ook makkelijker is om in beweging te komen.”

Idealen maken het makkelijker dan wanneer je alleen wordt gedreven door geld?

Een stukje verderop zat een duurzame supermarkt. Aan de voorkant stonden mooie verwelkomende bordjes, maar liep ik dan de hoek om naar huis, zag ik de medewerkers staan roken bij de achterdeur. Dat zag er dan weer niet zo leuk uit. Ik snapte dat niet, ik zag een ondernemer die meegaat in de flow van de duurzaamheids-trend, maar wie ik niet geloofwaardig vond in zijn missie. Na een jaar was de winkel er niet meer. Ik denk omdat het niet klopte, omdat het niet uit een ideaal voortkwam.”

Maar op grote schaal zien we nog altijd dat mensen met kapitalistische drijfveren erg succesvol zijn.

“Dat klopt, maar die zijn niet hier. Ik probeer zoveel mogelijk te reageren op wat ik in mijn directe omgeving zie. Hier in de stad zag ik bijvoorbeeld vaak met hoe weinig aandacht mensen rondlopen, met name door hun telefoons. Ik had daar een oordeel over, waarschijnlijk omdat ik zelf – terloops – door Keith Bakker ook als telefoonverslaafde werd gediagnosticeerd. Op een dag komt een meisje met telefoon recht op me af lopen. Ik dacht: ik blijf gewoon staan. Nog net op tijd maakte ik een foto, ze botste bijna tegen me aan. Later zag ik die foto en wist gelijk: ‘dit is cool. Wat nou als ik dit kan herhalen?’”

Uit die toevalligheid ontstond vervolgens ‘Caught in the app’, een serie foto’s van mensen ‘op het moment dat ze ontwaakten uit hun smartphone’. Tijdens het maken van de foto’s merkte Ritzo dat zijn eigen houding en intentie grote invloed hadden op de ontmoetingen en de kwaliteit van de foto’s: “Wanneer ik iets wilde vanuit dat oordeel, dan botste ik. Wanneer ik observeerde, dan was de interactie veel zachter. Dan kon ik al veel dichterbij komen.”

Wat begon met een toevalligheid, leidde tot een serie die breed werd opgepikt. Verscheidene grote en ook internationale media, zoals Huffington Post, besteedden er aandacht aan.

Hoe ontwaakte je zelf uit je smartphone-verslaving?

“Dat is een beweging tussen aandachtsvol en niet aandachtsvol zijn. Ervaren dat je na een anderhalf uur mediteren ‘schoner’ door de stad loopt en ineens voelt: wauw, wat een hoop stad! En dan later opmerken dat je dit niet hebt als je een hele avond op je smartphone hebt geklooid. Geleidelijk ging ik het ene voeden en het ander loslaten.” Het zijn roerige tijden. Ben je met iets bezig, waarvan je voelt: dit moet ik doen?

“Op dit moment speelt er zo veel dat ik het even niet meer weet. Ik kies ervoor om de winter in te gaan en rust te nemen. En ik wil gaan werken aan een herziene versie van mijn roman ‘Donkerder’, gebaseerd op de jeugdverhalen van daklozen. Voor mij is dit boek nu de manier om echt een verschil te maken.

Waar gaat het over?

“Het boek gaat over twee jongens, Rogier en René: met de een is niets aan de hand en van de ander weet je meteen al: dat komt niet goed. En dan gebeuren er spannende dingen waardoor het toch allemaal toch anders loopt. Een docent van het Augustinus college in Groningen maakte er een project van. Hij liet het lezen door leerlingen en organiseerde er een sessie ‘schrijver voor de klas’ omheen, waar ik bij was. De gesprekken gingen dan over ‘wie in deze klas is de Rogier en wie de René?’ Van de docent begreep ik dat het echt dingen in beweging zet, dat ze nu meer naar elkaar omkijken.

Je zei aan het begin van ons gesprek: ‘je gaat tegen de stroom in.’ Maar dat doe ik dus niet. Ik ben gestopt met hard werken: als een situatie te groot is om grip op te krijgen, dan voelt dat voor mij ook niet fijn. Liever ga ik naar plekken waar het wel beweegt. En waar je vanuit rust en ontspanning te werk kan gaan. Waar het om gaat, ook in het boek, is minder oordelen en open zijn naar mensen. Echt kijken, niet naar wie zijn haar het mooist heeft zitten, maar er zijn voor elkaar.”

Titelbeeld: Hanneke Laaning van Studio Vensterbank

Moderne Bodhisattva’s: Sociaal ondernemer Ritzo ten Cate

Een bodhisattva is een wezen dat streeft naar verlichting. Niet alleen voor zichzelf maar voor alle levende wezens. Bodhisattva’s vind je overal: je hoeft er geen boeddhist voor te zijn. Waar zitten de bodhisattva’s in onze samenleving? Bodhi gaat op zoek. Dit is deel 2 in een serie.