Boeddha aan de keukentafel: over afvallen

‘Drink jij zoveel dan?’ Luidt de eerste reactie van mijn vriendin, als ik haar vertel dat ik van de dokter 5 kilo moet afvallen, vanwege de diagnose leververvetting Een ophoping van vetcellen in de lever ? ‘Nee joh’, antwoord ik, ‘ik probeer al zeker tien jaar af te vallen, maar dat lukte nooit en nu dit. Geen idee hoe ik dit ga fiksen.’
‘Oh.’
‘Ik ben echt al tíen jaar gezond aan het leven: nauwelijks suiker, superveel groente en fruit, weinig vlees, soms een visje, alle granen volkoren en bijna elke dag een half uur bewegen en ik ben in al die tien jaar nog nooit een pondje afgevallen. En ja, ik drink af en toe een glaasje wijn. Kom ik niet omheen hè, met een man die vinoloog is.’? Er volgt een boer-met-kiespijn glimlach.

De initiële vraag is misschien wat impertinent, maar mijn antwoord verraadt hoeveel frustratie er op m’n eetgedrag zit. Op afvallen. Op een lijf dat wat te zwaar is. En nu kennelijk ook nog ongezond van binnen.

Dat kwam als een verrassing. Leverziektes associëren we vaak met overmatig drankgebruik en in dat plaatje pas ik niet. Toch is er veel meer aan de hand met dit belangrijke orgaan in onze buik. Volgens de schrijvers van het boek De zin van ziek zijn, wint de lever energie uit voeding, het orgaan ontgift, bouwt menselijke eiwitten op uit die van planten- en dieren, heeft een groot regeneratief vermogen en linkt in de holistische visie aan boosheid en frustratie; wat heb jij op je lever? De lever en galblaas zorgen samen dat je lijf vetten afbreekt of opslaat voor barre tijden; wanneer spuug jij je gal?

Een orgaan waar je zuinig op wilt zijn dus, maar hoe keer ik dat proces in mijn lever om, als ik voor mijn gevoel alles al heb geprobeerd?

Waarom afvallen zo moeilijk is

Gelukkig ben ik niet de enige die worstelt met op gewicht komen en blijven. Eten is nu eenmaal een dagelijkse levensbehoefte. Cold turkey stoppen en alle voeding uit je dag bannen, zoals dat met alcohol -of drugsverslaving gaat, kan simpelweg niet. Daarom is minder of anders eten, net als stoppen met roken, voor veel mensen zo moeilijk, omdat de consequenties van ons gedrag niet direct kwalijk of ziekmakend zijn. Op de lange duur wel.

Zelf start ik na de leverdiagnose bij een diëtiste. Weten wat je binnen krijgt en zou moeten krijgen lijkt me de basis. De ervaren dame complimenteert mijn eetkeuzes en de hoeveelheid kennis die ik al bezit. Dat doet mijn ego goed, maar het heeft geen dempende werking op de weegschaal, helaas. Na drie maanden ploeteren ben ik zes ons afgevallen. Vriendinnen vallen soms kilo’s per week af. Ik ben stikjaloers. Zoekend naar een oorzaak geef ik mijzelf de schuld, mijn lijf en toch ook mijn gedrag. Ondanks de complimenten.

Afvallen met de eetmeter

Om nóg meer inzicht te vergaren download ik de eetmeter, de app van het voedingscentrum. Hierin kun je elke dag invullen wat je eet, tot op de gram. Het is een pittige klus maar het geeft duidelijkheid: nog iets teveel (verzadigde) vetten, flink te weinig eiwitten, mooie hoeveelheid vezels. Het wordt de tweede leidraad voor mijn afvalproces. En hoeveel kritiek holistische of spirituele boeken en eetgoeroe’s ook hebben op deze ouderwetse normen, het geeft houvast. Helaas blijft de weegschaal hetzelfde gewicht aangeven. De frustratie blijft.

Een derde ingrediënt in hét recept voor afvallen is bewegen. Nu wil het feit dat ik door migraine, een chronische hersenziekte, geen hoog intensieve sporten kan uitvoeren. Zelfs matig intensief bewegen lukt maar af en toe. Voor mij geen optie om die weegschaal te dempen dus.

Een vierde afvalactie kan vasten zijn. Iets dat sommige boeddhisten ook doen. Op dit moment is er een hele beweging die het intermittent vasten heeft ontdekt. In de uren dat een mens wakker is minder vaak eten. Ook deze actie is voor mij niet mogelijk: migraine gedijt goed bij honger.

Boeddhistische visie op afvallen

Ik vraag me af of een spirituele traditie als het boeddhisme inzicht kan bieden in een aards probleem als afvallen. Ik spreek daarom af met Annelies van der Heijden. Voormalig diëtiste en tegenwoordig gecertificeerd boeddhistisch leraar bij het Maitreya instituut in Amsterdam.

‘Hoe reëel ben je in je doel?’ is haar eerste vraag. ‘Kun je tevreden zijn?’ de tweede. Direct wil ik antwoorden, een heel verhaal afsteken over hoe en wat en hoe goed ik al bezig ben, maar ik houd mijn mond. ‘Wat past er bij jou?’ De vragen behoeven nu geen antwoord. ‘Eten heeft zoveel kanten, dat proces is enorm complex,’ legt Annelies uit. Ik knik en laat haar woorden op me inwerken. Zonder de psycholoog te willen uithangen, vertelt Annelies over de juiste intentie, tevredenheid, waardering, snel resultaat willen zien, verzachten, preventie, de middenweg, minder belasting, tijd nemen om te koken, leren proeven en weten wanneer je verzadigd bent.

Gezond eten voor lijf én geest

Dan stelt Annelies weer een vraag die me raakt: ’Hoe ondersteunen we het lichaam met eten en kunnen we daarin stil worden?’ Zo gesteld, lijkt afvallen ineens een heel beperkte benadering van gezond zijn en blijven. Voeding is met zoveel meer verbonden dan alleen het fysieke. ‘Als je zelf eten kookt en het samen opeet kan daar verbinding ontstaan’, vertelt Annelies. ‘Te vaak zijn onze eetmomenten óf gecombineerd met andere activiteiten (social media, de krant of tv kijken) óf zo overvloedig gevuld met prikkels (bijvoorbeeld: uit eten) dat ze niet meer over de voeding gaan die je tot je neemt.’

In de media speelt voeding een grote rol. ‘Marketing heeft hierin zowel een briljante als een trieste kant,’ vindt Annelies. Op tv en de socials wemelt het van de eetmomenten met producten die veel calorieën en suikers bevatten. ‘Een deel van de mensen is onkundig en ziet de gevolgen voor de toekomst niet. Cultuur kan daarbij een rol spelen. Sommige culturen zien dik als een uiting van welstand in plaats van een probleem. En dan heeft elk mens ook nog een ander metabolisme. Gelukkig is er tevens gezonde informatie. Zo is er aandacht voor bewegen, vegetarische keuzes in restaurants en is er reclame voor gemaks-koken. De grootgrutters bieden soeppakketten aan en er zijn boxen, zoals Hello Fresh, waar gezonde producten de boventoon voeren. Dat zet mensen aan om meer zelf te koken.’

Waar leg ik in deze stormvloed aan aandacht voor voeding dan mijn focus? Voor Annelies is vanuit de boeddhistische blik niets dogmatisch, afvallen dus ook niet. ‘Voeding gaat tevens over immateriële inname en vertering van gevoelens en gedachten. De darmen en de geest zijn verbonden met elkaar; als je bijvoorbeeld veel suikers eet kan dit een terugslag geven op je gevoelens. Zo is de zorg voor je lijf ook zorg voor je geest en andersom. Met de wijsheid die je hebt en de kennis die er is, kun je jezelf verantwoordelijkheid en kracht geven om gezond te leven in een totaalbeeld. Kun jij naar binnen kijken en je afvragen: wat kan IK er nog aan doen?’

Gunnen en genieten

Voor mij zit er niets anders op dan luisteren. Naar Annelies, maar ook naar mezelf. Vragen stellen ook. Aan mezelf. Wat is mijn intentie bij het grijpen naar iets lekkers? Heb ik werkelijk nog honger, of is mijn lijf eigenlijk al verzadigd? Dat luisteren en vragen vergt aandacht en tijd. Tijd die ik niet heb want motivatie rijst bij de genade van resultaat. Er is vast een andere weg maar hoe ziet die eruit? Met mijn inname van voedingsstoffen zit het wel goed. Balans – de gouden middenweg – is er: tussen thuis eten en buiten de deur, tussen voedend en vullend, tussen gunnen en weigeren, tussen genieten en ontzeggen.

Ook oefen ik de manier waarop ik de voeding tot me neem. Bij diners die mijn lief en ik buiten de deur mogen beleven, onze hobby is eten in “culinaire tempels”, hebben we een regel: tijdens het eten praten we niet. Althans, niet over andere dingen dan het gerecht. We vechten geen huiselijke disputen uit boven een ceviche van zeebaars met karnemelksaus en olie van zeekraal, in ons favoriete sterrenrestaurant in Schoorl. Dat stagneert het genietmoment. Opvoedperikelen bediscussiëren terwijl je een zelfgemaakte minestronesoep verorbert na een fijne boswandeling, doet afbraak aan dit kostbare voedsel en ondermijnt de liefde waarmee de prei, winterpeen en rozemarijn is gesneden en geroerd. Tijd nemen om te koken en te proeven zonder afleiding heelt. Als we eten met waardering voor de ingrediënten, de kok, de tomatenplukker, de zon, regen, aarde, de mest en zelfs de vrachtwagenchauffeur die alles naar de winkel bracht… is ons voedsel voedzamer.

De inname van prikkels en gedachten kan bewuster, helderder. Die immateriële route moet ik begaan met meer helende aandacht voor m’n emoties. Bedroefd huil ik flink. Blij huppelt mijn hart, bijvoorbeeld als mijn volwassen dochters thuis zijn. Bang klets of adem ik meestal van me af. Bij boos stokt de vertering soms, precies de emotie die de lever verwerkt. Bij irritatie redeneer ik alle argumenten direct naar de prullenbak. Nog voordat frustratie überhaupt de kans krijgt in te dalen. Geef ik mijn lever wel een kans om optimaal te functioneren? De onderwerpen die ruimte mogen krijgen zijn: schuld, spijt en de consequenties van keuzes. Het goede doen voor anderen hoeft niet ten koste van jezelf te gaan en daar wil ik verzachten en de belasting verminderen. Daar kan ik “dat wat goed is voor de ander” ombouwen in “dat wat klopt voor mij én de situatie”, net als de lever dat doet met eiwitten.

Hoe reëel ben je in je doel? En kun je tevreden zijn?

Het waren de eerste twee vragen van Annelies en ze blijven terugkomen.

Wat is mijn doel? De vertering gezonder maker. Helderder. De lever ontgift en dat is een zegen. Het lijf heeft zoveel systemen om ons te helpen, te ondersteunen, om ons in leven te houden. Dat proces wil ik vanuit verschillende hoeken aandacht blijven geven.

En ben ik tevreden? Ja. Trots ook. De eetmeter laat me zien hoeveel ik al heb bereikt in de afgelopen vier maanden, qua input. En daar ligt mijn invloed. Ik heb geen controle over het leven. Over wat er om mij heen gebeurt en wat niet. Niemand heeft dat. Wat ik wel heb is invloed. Invloed op de verwerking van alles. En die wend ik aan. Aandachtig. Krachtig. Volwassen. In balans. Met gunnen en genieten. Van al wat op mijn bordje ligt. En laten we hopen dat mijn lever daar blij genoeg mee is.

Lees ook het artikel Boeddhistisch koken met Geheimen uit een boeddhistische keuken