Stephen Batchelor pleit voor een seculier boeddhisme

“Niet alleen ben ik me vandaag bewust van mijn adem”, begint Stephen Batchelor zijn lezing, “maar ook van het feit dat de Christelijke reformatie haar 500e verjaardag heeft gevierd.”

Batchelor doelt natuurlijk op die bewuste dag in oktober 1517, waarop Maarten Luther 95 stellingen op een kerkdeur in Wittenberg spijkerde. Althans, zo luidt de legende. In werkelijkheid publiceerde hij zijn ‘disputatio’, waarmee hij protesteerde tegen het machtsmisbruik binnen de Rooms-Katholieke kerk, in boekvorm.

“Het was het begin van een proces dat wij vandaag de dag secularisatie noemen”, zegt Batchelor.

Seculier boeddhisme

Heel erg voor de hand ligt het niet, om het Protestantisme te vergelijken met het boeddhisme. Toch ziet Batchelor paralellen tussen zijn visie op een seculier boeddhisme en het Protestantse perspectief. “Ik zie het seculier boeddhisme als het begin van iets wat misschien wel een boeddhistische reformatie zou kunnen worden.”

Om dat toe te lichten schetst Batchelor een korte geschiedenis van het seculier boeddhisme noemt. Verrassend genoeg begon dat proces niet in het Westen, wat vaak gedacht wordt door westerlingen zelf, maar in Birma. Tegen het einde van de 19e eeuw was Birma gekoloniseerd door Brits-India. Als reactie op de onderdrukking zochten de Birmezen opnieuw de verbinding met hun eigen waarden en tradities, onder andere door te kijken wat het boeddhisme voor hen betekende. De invloed van de Christelijke cultuur werd steeds sterker in hun land en het boeddhisme kon dus wel een beetje PR gebruiken. Dit was het moment waarop volgens Batchelor “werd besloten om het fenomeen ‘meditatie’ uit de kloosters te halen en te introduceren in het leven van leken, de gewone mens. Het was de geboorte van de Vipassana-beweging, zoals deze later ook wortel is gaan schieten in het Westen.”

Wat verstaat Stephen Batchelor precies onder seculier boeddhisme?

Om dat uit toe te lichten vertelt de schrijver en hoogleraar eerst iets over zijn eigen boeddhistische achtergrond. “Als twintiger onderging ik mijn training in de Tibetaanse Gelugpa traditie. Kritisch onderzoek en debat zijn hierin heel belangrijk. Het begrijpen van de dharma is niet alleen een kwestie van ‘geloof’, maar gebeurt ook via de rede. Hoewel dit lang geleden is, heb ik het gevoel dat mijn werk vergaand is beïnvloed door deze training.”

“Seculier boeddhisme is wat mij betreft een radicale heroverweging van de boeddhistische leer. Een heroverweging die bij nul begint. Ik zie dat als een proces van reformatie, het teruggaan naar de bronteksten en deze zo goed mogelijk begrijpen. Wat zei de Boeddha nu eigenlijk wat niet voortkwam uit het religieus establishment? Wat was er oorspronkelijk aan zijn woorden?”

Volgens Batchelor is de kern van wat de Boeddha verkondigde niet zozeer een stelsel van dogma’s of een geloof, maar eerder een strategie.

“Boeddha’s leer gaat over het begrijpen van lijden en het ontwikkelen van een manier van leven die onze totale menselijkheid omarmt. Dus niet alleen onze spirituele natuur, maar ook hoe we de wereld zien, hoe we keuzes maken, hoe we spreken, ons gedragen en hoe we werken. Het achtvoudig pad beslaat al deze dingen.”

Volgens Batchelor is de kern van Boeddha’s leer totaal gespeend van metafysica, ze geeft geen antwoord grote levensvragen als wat is de zin van het leven? Wat is de oorsprong van het leven? Wat gebeurt er na de dood? De leer van Boeddha is volgens Batchelor geen rijtje stellingen of dogma’s, maar eerder een viertal taken:

• Ik erken dat er lijden is
• Ik laat mijn reflexmatige manier van daarmee omgaan los
• Ik zie vervolgens dat het grijpen en verlangen stopt
• En heb een manier opgebouwd om met het lijden om te gaan

Kortom: voor de Boeddha zijn de vier edele waarheden iets om te doen en niet om te geloven.”

Wat Batchelor betreft heeft de dharma geen metafysica nodig. “Ik hoef niet in reïncarnatie te geloven, of in een karmische wet, die bepaalt wat er gebeurt als we sterven. Al die dingen zijn niet relevant. Ze zijn niet slecht, maar we hoeven niet meer zo te denken. Ze passen niet meer bij het huidige wereldbeeld en onze wetenschappelijke visie. We kunnen ze laten gaan en ons focussen op in het reine komen met het lijden, door te werken met onze patronen, hechting, zorgen en haat. Mindfulness is daartoe een manier.”

Dat mindfulness nu zo’n wijdverbreid succes is, vindt Batchelor niet meer dan logisch.

Hoewel critici van de mindfulnessbeweging in het Westen wel zeggen dat het slechts een onderdeeltje is van een veel rijkere en meer omvattende leer, pleit Batchelor juist voor het omgekeerde: “mindfulness ligt besloten in de kern van boeddhisme, en is niet iets marginaals. Het is ongelooflijk dat iets wat zo centraal staat in de boeddhistische visie, zijn weg heeft gevonden naar het grote publiek. Bij mensen die geen interesse hebben in boeddhisme, maar wel een oefenpraktijk hebben gevonden die effect heeft op de kwaliteit van hun leven.”

Bekijk hier de integrale lezing:

Lees ook het verslag op de website van Radboud Reflects

In Stephen Batchelor’s boek After Buddhism lees je meer over het seculier boeddhisme