Hoe begin je een meditatiegroep?

De klankschaal klinkt en de overwegend jonge mediteerders sluiten hun ogen voor een korte ‘aankomstmeditatie’. We zitten op geïmproviseerde meditatiekussens en dekens in een kring op de grond in mijn yurt. Enigszins ingeklemd tussen de kachel en de boekenkast: het past allemaal net. We zijn met z’n achten vanavond en dat is een mooie opkomst. Het was wel eens anders: de eerste maanden kwamen er vaak maar één of twee bezoekers. Eén keer kwam er zelfs niemand.

Samen mediteren

Toen ik begon met mediteren was één ding me al snel duidelijk: samen zitten is veel makkelijker dan alleen! Je komt sneller tot rust, gaat moeiteloos de diepte in en halverwege de meditatie afhaken is geen optie: de anderen zitten immers ook nog steeds rustig op hun kussentje met hun ogen dicht.

Lees ook deze 15 compacte tips voor het starten van je eigen sangha

Eerder was ik lid van Wake Up Wake Up is de naam van de jongerenbeweging in de traditie van Vietnamese zenleraar Thich Nhat Hanh. Het is een internationaal netwerk van meditatiegroepen (sangha’s). In Nederland vind je Wake Up-groepen in de meeste grote steden. Utrecht, dus toen ik ruim een jaar geleden naar Wageningen verhuisde en hoorde dat de Wake Up-groep daar kort tevoren was opgeheven, wist ik wat me te doen stond. In eerste instantie kreeg ik veel bijval: de landelijke Wake Up-beweging dacht mee en al snel vond ik twee ervaren stadsgenoten die wilden helpen de avonden te organiseren.

Helaas haakten zij na een paar weken alweer af: te drukke agenda’s. Ik besloot gewoon door te gaan en geleidelijk begint de groep een vastere vorm te krijgen. Maar dat gaat wel traag. Daarom vraag ik me af: hoe doen anderen dat eigenlijk, een meditatiegroep beginnen? En welke tips hebben we voor wie zelf aan de slag wil?

Moet een meditatiegroep een leider hebben?

Het afgelopen jaar ontdekte ik dat elke meditatiegroep haar eigen dynamiek heeft. In Utrecht was het heel vanzelfsprekend dat we ‘de sangha samen droegen’. We mediteerden afwisselend in huiskamers van verschillende leden en iedereen deed wel iets: avonden organiseren, meditaties begeleiden, e-mails beantwoorden, of simpelweg thee zetten. In Wageningen komt dat ‘samen dragen’ nog maar mondjesmaat van de grond. Ik zet er wel op in, maar tot nu toe ben ik meestal degene die de avond organiseert én de meditaties begeleidt.

Bay Hagebeek is ook degene die het voortouw neemt in diens meditatiegroep. Vier jaar geleden begon Bay een eigen sangha in Nijmegen. Bay: “Ik noem mezelf facilitator, dus ik kies bewust voor die rol. Ergens zou ik wel willen dat het meer door de groep gedragen wordt. Aan de andere kant neem ik het facilitator-schap erg serieus en vind het daarom ook niet altijd gemakkelijk dit onvoorbereid aan anderen over te laten. Ik vind bijvoorbeeld dat je je als facilitator aan een ethische code (de pañca-sila De vijf voorschriften of pañca-sila is de fundamentele ethische code van het boeddhisme, nageleefd door de leken-boeddhisten. , of vijf voorschriften) moet houden en dat je intentie juist moet zijn: je doet het niet om een bepaalde status te krijgen.”

Stilte en uitwisselen over de dharma

Bay was eerder verbonden aan punksangha ‘Against The Stream’. Bay: “Daar heb ik ook een training gevolgd tot meditatiebegeleider. Toen verschillende leraren in opspraak kwamen (vanwege seksueel wangedrag, red.), ben ik in retraite gegaan. Ik besloot: het roer moet om. Ik ga me losweken en noem het ook anders.”

De groep komt één keer per week samen in een meditatiecentrum in Nijmegen voor een bijeenkomst van anderhalf uur. Bay: “We zitten, lopen en zitten nog een keer. Daarna is er ruimte voor informele uitwisseling.”

In het begin stond uitwisseling over de dharma – en dan vooral ook over de maatschappelijke betrokkenheid die daarbij hoort – centraler dan nu. Bay: “Ik gaf bijvoorbeeld zelf een dharmatalk, we lazen een tekst of luisterden naar een opname van een leraar. Daarna opende ik het gesprek. Die uitwisseling staat nu wat minder op de voorgrond, maar is nog steeds een essentieel onderdeel van de sangha.”

Sangha in de huiskamer

Ook in de meditatiegroep van Francis Siefken en Titia Oosten speelt informele uitwisseling een belangrijke rol. Titia: “Om een stabiele sangha te bouwen heb je zowel stilte als gesprek nodig.” Francis: “We beginnen de avond altijd met een stille meditatie die we ieder naar eigen inzicht invullen. Ik doe meestal een combinatie van samatha (kalmte-) en vipassana (inzichtsmeditatie). Daarna lezen we een tekst en praten daar informeel over na.” Titia: “We praten in eerste instantie over de tekst zelf. Maar daarna gaat het ook over boeddhist zijn in het algemeen: hoe ga je als boeddhist met bepaalde persoonlijke en maatschappelijke vraagstukken om?”

Francis en Titia vormen samen met nog één andere deelneemster, Anneke, al jarenlang een ‘minisangha’. Titia: “We komen één keer per week samen bij één van ons thuis. Ik heb een speciale schrijnkamer voor meditatie. Die is vrij klein: veel meer dan drie mensen passen er dus helemaal niet in.” Francis: “We hebben nooit promotie gemaakt, de groep is ontstaan vanuit vriendschap. We beoefenen allemaal het Tibetaans boeddhisme, maar in net wat andere stromingen.”

Een meditatiegroep hoeft dus helemaal niet groot te zijn. Wel belangrijk volgens Titia is aandacht voor de ruimte waarin je mediteert: “Kies een rustige plek en richt deze eenvoudig in. Denk aan een schrijn met een boek, kaarsje, een boeddhabeeld en wierrook of andere offerandes. Zo’n altaar kun je zien als hulpmiddel: het herinnert je eraan je aandacht bij de beoefening te brengen.”

Ook raadt Titia aan om simpel te beginnen: “Bouw eerst een stabiele groep op, voordat je besluit een ruimte te gaan huren.” Door in een huiskamer samen te komen houd je de kosten laag. De groep van Bay mediteerde een tijdje in diens werkruimte. Bay: “Nu huren we een zaaltje in het meditatiecentrum. Dat is wel prettiger, want we zitten minder in mijn persoonlijke ruimte.” Het centrum vraagt een schappelijk bedrag dat ze op basis van donaties kunnen opbrengen. De meeste meditatiegroepen draaien op basis van vrijgevigheid (dana): zo hoeft geld voor niemand een belemmering te zijn om mee te doen.

Instructies voor het mediteren

Net als Bay is Titia in haar traditie – bij Tibetaanse leraar Chögyam Trungpa – opgeleid tot meditatie-instructeur. Titia: “Goede instructies zijn belangrijk, bijvoorbeeld over wat de juiste houding is om in te zitten. Het is bovendien van belang dat deelnemers begrijpen hoe ze moeten mediteren en een idee hebben van wat er tijdens de meditatie allemaal naar boven kan komen in je geest. In onze sangha werken we niet met geleide meditaties, maar er is wel altijd ruimte voor vragen over de beoefening. Daar praten we dan over.”

Co-creatie

Binnen Wake Up is het niet nodig dat je een opleiding tot meditatieleraar volgt. Wel heb ik eens aan een ‘sangha-opbouwweekend’ meegedaan, waar we onder andere leerden hoe je ‘de bel moet uitnodigen’ en waar we met andere ‘sangha-bouwers’ konden sparren over wat er wel en niet goed gaat in onze meditatiegroepen. Instructies halen we uit ons ‘sanghawerkboek’.

Het idee dat iedereen meditaties kan begeleiden én dat de sangha sterker wordt van co-creatie vind ik erg charmant. Ook al weet ik dus nog steeds niet precies hoe je dat in de praktijk voor elkaar krijgt. Afgelopen bijeenkomst heb ik maar weer eens benadrukt dat iedereen mag mee organiseren en begeleiden. Spontaan boden twee mensen hun huiskamer aan. Dus wie weet wat het komende jaar gaat brengen…

Verder lezen

15 compacte tips voor het starten van een meditatiegroep
Interview met Bay Hagebeek over gender-neutraal boeddhisme
Reportage over de woongemeenschap Wake Up Leef
Het sangha werkboek van Stichting Leven in Aandacht