Na de verkiezingen: “In zo’n land wonen wij niet”

Het stof van de landelijke verkiezingen op 22 november is neergedwarreld en de formatie is in volle gang. Eén ding is duidelijk: voor veel kiezers moet het anders in Nederland. Maar verkiezingsoverwinnaar Wilders is voor de één een zegen en voor de ander het begin van het einde. Hoe denken Bodhi-lezers over de winst van de PVV en welke boeddhistische waarden gaan hen daarbij aan het hart?

Elkaar tegenkomen

Bestuursconsultant Bas Baanders was net als anderen in zijn omgeving aangeslagen na de verkiezingsuitslag. Hij maakt zich zorgen over de ruk naar rechts en vooral over de onderlinge verbinding. “We komen er niet met extreme standpunten en door mensen uit te sluiten. Die sfeer heerst nu wel en dat kan de samenleving schaden.” Maar hij begrijpt ook hoe het zo is gekomen. “De inkomenskloof wordt steeds groter en financiële kwetsbaarheid is niet goed voor je gezondheid. En we hebben mensen in de kou laten staan, door ze bijvoorbeeld slecht en met wantrouwen te bejegenen, zoals in de toeslagenaffaire en de Groningse gaskwestie.”

Zelf verhuisde Baanders van het Amsterdamse centrum naar de multiculturele Dapperbuurt. “Ik besef nu hoe wit en welgesteld ik eerst woonde. Hier leven mensen met tientallen verschillende nationaliteiten, het is levendiger en de sociale cohesie is groter.” Hij en zijn partner blijven wel op hun hoede. “We zijn twee vaders met een dochter en hier wonen ook groepen die dat niet zien zitten. Toch hadden we nog geen onaangename ervaringen. En met mijn dochter bij het zwembad in het park zijn we gewoon ouders, net als bijvoorbeeld ouders met een islamitische achtergrond.”

“Misschien naïef,” vervolgt hij: “Maar het gaat goed als je elkaar blijft tegenkomen, elkaar in het gezicht ziet en leert kennen. Dat moeten we blijven proberen en ook de politiek zal daarvoor de handen uit de mouwen moeten steken.” Er zijn volgens hem voorbeelden waarin dat nu al goed gaat. “Diemen werkt bijvoorbeeld aan nieuwe omgangsvormen met burgers. Ambtenaren overleggen met hen over passende antwoorden op hun vragen. Ze hanteren wel regels, maar zijn ook flexibel en werken vanuit vertrouwen. Fouten maken kan, zolang de gemeente ervan leert. Andere gemeenten komen de kunst al afkijken.”

Baanders hoopt dat het nieuwe kabinet trouw blijft aan de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat. Laten we acht slaan op elkaar, zegt hij. “Dat lijkt misschien een klein en futiel gebaar, maar het is voor de omgeving waarin we samenleven hartstikke belangrijk.”

Doodschamen

Ook kunstzinnig therapeut en mantelzorger Ria van Roekel pleit voor omkijken naar elkaar, maar die houding mist ze in de samenleving al decennia. Dit was voor haar afgelopen november reden om op de PVV te stemmen. “Ik schaam me dood als ik hoor wat bagagemedewerkers op Schiphol verdienen in vergelijking met de uurlonen aan de top van het bedrijf. En hoeveel indirecte kosten bedrijven kwijt zijn aan marketing, relatiebeheer en managers. Mensen die de daadwerkelijke arbeid uitvoeren komen niet meer fatsoenlijk rond en belanden bij de voedselbank. Terwijl de bovenlaag rijker wordt.”

Geld is de belangrijkste factor geworden, zegt Van Roekel, daardoor verdween de menselijke maat in het persoonlijke contact op de werkvloer. Terwijl dat volgens haar cruciaal is voor het welzijn van de medewerkers. Haar grootste zorg is de kloof tussen praktisch en academisch opgeleiden. “Achter een bureau bedenken beleidsmakers theoretische oplossingen die meestal een bezuiniging inhouden en die niet in het belang zijn van de betrokkenen. Ze denken dat het de enige juiste oplossingen zijn, die je in de vorm van protocollen moet opleggen aan uitvoerende medewerkers.”

Met een brede ervaring in de zorg, ziet ze de door haar geschetste situatie inmiddels met lede ogen aan. “Het is al tien jaar duidelijk dat de sluiting van verzorgingshuizen een ramp is. Toch wordt die maatregel niet teruggedraaid. En dat men bezuinigingen vaak als ‘beter’ voor de betrokkenen verhult, vind ik ronduit onoprecht.”

Wegkijken

Wilders heeft die schrijnende toestanden volgens haar keer op keer benoemd. “Andere partijen bleven wegkijken en hem als populist bestempelen, waarmee ze de problemen aan de basis van de samenleving ontkenden en geen respect toonden voor PVV-stemmers. Zo bleef ook het migratieprobleem liggen, waardoor de bewoners van Ter Apel geconfronteerd worden met de excessen ervan. Dat Wilders nog steeds als racist weggezet wordt, getuigt van hooghartigheid naar zijn kiezers en weinig vertrouwen in hun gezonde verstand.”

Is de provocerende toon van Wilders daar niet debet aan? Van Roekel: “Als het in de afgelopen decennia over de inhoud was gegaan, dan had hij niet hoeven schreeuwen. Daarbij, ik kom in een garage waar Nederlanders naast Polen werken. De toon onder elkaar liegt er soms niet om, die kun je discriminerend noemen. Maar ze zijn collegiaal en leveren met elkaar een goed product. Ik vind het belangrijker wat iemand doet dan wat hij zegt. En ik ga ervan uit dat Wilders oprecht betrokken is, gezien de vrijheid die hij ervoor opgaf – hij moet immers voortdurend beveiligd worden.”

Toch ging haar stem vanwege Wilders’ toon naar PVV’er Fleur Agema en niet naar hem zelf. “Zij weet ook wat ontbreekt in de zorg en heeft er goede plannen voor. Maar ik stoor me even hard aan de onechte, manipulerende toon van andere politici. De Kamervoorzitter speelt daar een belangrijke rol in. Een goede Kamervoorzitter moet enerzijds onbehouwenheid en anderzijds onoprechtheid corrigeren.”

Utopie

Gaat de PVV de problemen rond bestaanszekerheid en migratie oplossen? “Nee, dat is een utopie,” denkt van Roekel. “Maar Wilders is helder in zijn standpunten en krijgt mensen mee. Dat is een kwaliteit die je nodig hebt om het tij te keren. Ideeën die in strijd zijn met de grondwet of volledige sluiting van de grenzen, krijgt hij nooit uitgevoerd. In zo’n land wonen wij niet. Ik vertrouw erop dat zijn achterban eerlijkheid hoog in het vaandel heeft. Ook andere partijen hebben punten waarvan je weet dat ze het niet gaan redden.”

In de ideale wereld had ze graag een coalitie gezien van de SP, de Partij voor de Dieren en NSC. “Dat gaat niet gebeuren. Ik hoop dat de formatie een samenwerking oplevert die het gezonde verstand laat meespreken en een verandering in gang zet.”

Boeddhistische beoefening helpt Van Roekel haar waarden levend te houden in deze turbulente tijd. Naar elkaar omkijken, je inzetten om de wereld een beetje mooier te maken en je mening niet als waarheid aan anderen opleggen. De levenswijze van Thich Nhat Hanh inspireert haar om bewust te blijven van haar omgeving en verschillende kanten van een kwestie te bekijken. “Ook die ander lijdt. Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: gelukkig zijn.”

Witte jurken

Lezer Martin Brenk vindt het “verschrikkelijk hoe we met elkaar omgaan”. Burgers worden genegeerd, kijk maar naar de woningnood, de immigratieproblemen en de toeslagenaffaire, somt hij op. Hij stemde PVV. “Wilders schreeuwt een beetje en de uitdrukking ‘kopvoddentaks’ hoeft voor mij niet, maar blijkbaar wordt hij anders niet gehoord.”

Brenk verhuisde tien jaar geleden naar ‘s-Heerenberg vanuit Den Haag. “Mannen die in witte jurken over straat liepen, op weg naar koffiehuis of moskee,” droegen eraan bij dat hij zich in bepaalde wijken niet meer op zijn gemak voelde. De islam kwam met veel problemen, vindt hij, en het is lastig die twee te scheiden. Een betere screening aan de immigratiepoort zou helpen, maar hij begrijpt dat je daarmee niet alle problemen voorkomt. Wat als het de PVV niet lukt om immigratie in goede banen te leiden en Wilders een hek om het land voorstelt? “Als het niet anders kan, dan moet het maar.”

Waarom de PVV anders benaderen?

Bodhi riep PVV-stemmers onder haar lezers op hun verhaal te doen voor dit artikel. Sommige lezers vroegen zich af of Bodhi dat ook had gedaan als een andere partij de grootste was geworden bij de landelijke verkiezingen. Eén van hen is Eric van Britsom. Van hem mag het politieke debat wel wat minder krampachtig. Controversiële standpunten bestaan voor hem niet. “Je kunt het ook nooit eens zijn met álle standpunten van de partij waarop je stemt. Over ieder standpunt kan en moet gedebatteerd worden. Maar niet alleen over die van één partij. Daarom begrijp ik niet waarom de PVV systematisch anders wordt benaderd. Is dat geen discriminatie? Moeten we niet eens terug naar de basis van de democratie en alle partijen over dezelfde maatschappijkritische kam scheren?”

Uitsluiten

Met dat laatste is hovenier Henny Post het eens. Ze vindt het “verontrustend dat kwalijke opvattingen over uitsluiting niet breder onderkend worden”. Na een check met een stemwijzer vond ze meerdere partijen die uitsluiten, door bijvoorbeeld geen hoofddoek toe te staan tijdens werk, of mensen naar het land van herkomst terug te sturen na het plegen van een strafbaar feit. Ze denkt dat de impact van Wilders voorstellen niet bij iedere PVV-stemmer helder op het netvlies staan. “Ik stem al Partij voor de Dieren zolang ze bestaan, maar ken ook niet alle standpunten. En als je dan alleen de verkiezingsdebatten kijkt waar politici niet altijd de waarheid spreken, dan wordt het lastig een passende keus te maken.”

Wilders’ taalgebruik vindt ze gewelddadig. “Woorden als knettergek of kopvoddentaks zijn ronduit beledigend.” Het boeddhisme roept op tot ‘juist spreken’, vertelt Post. “Je vraagt je dan af of wat je zegt waar en behulpzaam is. Als blijkt dat je iemand de maat wil nemen, kun je beter je mond houden. Ga je er met een gestrekt been in, dan doe je iemand geweld aan, wat je weer moet herstellen. Dat is niet behulpzaam.”

Stapje langzamer

Toch ziet ze zelf ook ontwikkelingen waar ze “‘niet blij” van wordt. “Ik woon in een nieuwbouwwijk in Assen waar steeds meer warmtepompen verschijnen. Als die aanslaan, vaak ’s nachts, maken ze een brommend geluid. Daar word ik wakker van. Het is goed om van fossiele brandstof af te komen, maar lanceren we geen nieuwe problemen? Laatst zag ik een luchtfoto van de Flevopolder. Je wil niet weten hoeveel windmolens er staan, schrikbarend. Je zal maar een vogel zijn. Ik vraag me af of neveneffecten van nieuwe ontwikkelingen wel altijd goed onderzocht worden.”

“Onlangs vloog een koeienstal met zonnepanelen op het dak in de fik,” vervolgt ze. “Met de koeien kwam het goed, maar de panelen zijn geknapt en splinters liggen kilometers wijd verspreid. De weilanden zijn voor jaren onbruikbaar. Of neem het vrachtschip bij Ameland dat in de brand vloog en moeilijk te blussen was door de lithiumaccu’s van de elektrische auto’s. Dat is een probleem als je vastzit in een brandende auto. Allemaal voortschrijdend inzicht, maar soms denk ik: mag het een stapje langzamer? We hebben geen idee waar we op af koersen.“

Post schrok van de verkiezingswinst voor de PVV. “Ik zag het totaal niet aankomen. Ik voelde me overvallen, maar dacht daarna: laat hem met zo’n grote mond dan maar proberen die complexe problemen aan te pakken.”

---

Lees ook: Stemadvies van boeddhisten. In hoeverre speelt het boeddhisme een rol in het stemhokje?

Omslagafbeelding: PVV-leider Geert Wilders brengt zijn stem uit tijdens de verkiezingen op 22 november 2023. Foto door Prachatai via Flickr.