7 vragen over de dalai lama

1. Wie is de dalai lama?

Hoewel de meeste mensen hem steevast aanspreken met Zijne Heiligheid, beschouwt de dalai lama, Tenzin Gyatso, zichzelf als een simpele boeddhistische monnik. Dat neemt niet weg dat hij een kopstuk is binnen het Tibetaans boeddhisme en dat hij in het Westen de meest bekende representant is van het boeddhisme in het algemeen.

Tenzin Gyatso werd geboren op 6 juli 1935 in een boerengezin in Noordoost-Tibet. Al op 2-jarige leeftijd, hij heette toen Lhama Dhondrup, werd hij herkend als de reïncarnatie van de vorige (13e) dalai lama, Thubten Gyatso.

Tenzin Gyatso werd in 1940 beëdigd als dalai lama. Vanaf 1950 werd de toen 16-jarige Tenzin ook bekrachtigd als politiek leider van Tibet, naar aanleiding van de Chinese invasie. In maart 1959 was de bloedige opstand van het Tibetaanse volk tegen de Chinese bezetters aanleiding voor de dalai lama om Tibet te ontvluchten. Sindsdien woont hij in Dharamsala, Noord-India, tevens de zetel van de Tibetaanse regering in ballingschap. Vanaf 1963 vervulde de dalai lama een sleutelrol in de democratisering van de Tibetaanse staat, die in 1990 werd voltooid. Tot de dag van vandaag is hij voorvechter van de vrede en hij heeft consistent het beleid van geweldloosheid bepleit tijdens zijn strijd voor Tibet. Zo ontving hij in 1989 de Nobel Prijs voor de Vrede, voor zijn werk voor vrede en geweldloosheid.

In 2011 deed de dalai lama afstand van zijn status als politiek leider van Tibet. Daarmee bracht hij een einde aan de 368-jarige traditie waarin de dalai lama zowel spirituele als politieke macht heeft.

2. Welke rol speelt reïncarnatie in relatie tot de dalai lama?

Binnen het Tibetaans boeddhisme gelooft men dat de dalai lama de lichamelijke manifestatie is van Avalokiteshvara, de Bodhisattva van Compassie.

De dalai lama behoort tot een zogenaamde tulku-lijn, een fenomeen dat onlosmakelijk is verbonden met het Tibetaans boeddhisme. Een tulku wordt gezien als een reïncarnatie van een verlichte lama en keert na zijn overleden terug naar een menselijk bestaan, omdat hij mensen wil helpen op het pad naar verlichting.

Er zijn volgens Wikipedia wel honderden tot duizenden tulku-lijnen, waarvan wordt aangenomen dat de Karmapa-lijn de oudste is. De eerste ‘Karmapa’, Düsum Khyenpa, leefde van 1110 tot 1193 en is inmiddels 17 keer gereïncarneerd.

Om dit concept van reïncarnatie te accepteren, is het noodzakelijk om ook het bestaan van vorige en toekomstige levens te erkennen. Dit is binnen veel Indiase spirituele tradities en filosofische scholen het geval. Hoewel boeddhistische scholen hun eigen draai geven aan dit concept, wordt het idee van vorige en toekomstige levens doorgaans wel omarmd binnen Tibetaans boeddhistische tradities.

3. Wie was de eerste dalai lama?

De eerste dalai lama werd geboren in 1391 als zoon van een nomadische familie in Centraal-Tibet. Hij heette toen Pema Dorjee. Pema studeerde Tibetaanse geschriften onder de leiding van Gya-Ton Tsenda Pa-La. Op 14-jarige leeftijd ging hij het Narthang klooster in en legde hij zijn gelofte af aan de lama Khenchen Drupa Sherab. Van deze lama kreeg hij de naam Gedun Drupa. In 1416 werd Gedun Drupa de leerling van de befaamde Tsongkhapa, de oprichter van de Gelugpa-traditie, die uitgroeide tot een van de vijf hoofdscholen binnen het Tibetaans boeddhisme.

Gedun Drupa stierf in 1474, op 84-jarige leeftijd. De tweede dalai lama werd geboren in 1475. Vanaf het moment dat deze Sangye Phel, zoals zijn geboortenaam luidde, kon praten, zou hij zijn ouders hebben verteld dat hij eigenlijk Pema Dorjee heette en dat hij graag in het Tashi Lhunpo klooster zou willen wonen. Een ander verhaal luidt dat zijn vader, ten tijde van de verwekking van zijn zoon, een droom had waarin iemand gekleed in een wit gewaad hem opdroeg zijn zoon Gedun Drupa te noemen. Ook werd hem verteld dat deze zoon in staat zou zijn om zich zijn vorige levens te herinneren.

Op zijn 7e werd de kleine Sangye herkend als de reïncarnatie van Gedun Drupa, de eerste dalai lama. Hij werd beëdigd in het Tashi Lhunpo klooster en legde zijn gelofte af en ontving de naam Gedun Gyatso. Hij stierf in 1542, op 67-jarige leeftijd.

4. Wat betekent de titel ‘dalai lama’?

Gedun Drupa was de eerste in een lijn van 14 incarnaties van dezelfde lama die nu de titel ‘dalai lama’ draagt. Dat begon pas bij de derde dalai lama, Sonam Gyatso.

In 1574 stichtte Sonam Gyatso een klooster dat nu bekend staat als het Namgyal klooster, en nog steeds fungeert als verblijfplaats van de dalai lama. Het was de tijd waarin Mongolië geregeerd werd door keizer Altan Khan, die Gyatso de titel ‘dalai lama’ gaf. Letterlijk betekent het “a teacher spiritually as deep as the ocean.”

Dalai lama’s hebben door de tijd heen verschillende bevoegdheden of functies gehad. Maar al vanaf de vijfde incarnatie vervulde de dalai lama een belangrijke symbolische rol, met betrekking tot de eenheid van de staat Tibet en als vertegenwoordiger van het boeddhistisch gedachtegoed.

De vijfde dalai lama, Lobsang Gyatso, was verantwoordelijk voor het opzetten van de Gaden Phodrang regering in 1642. Hiermee was hij de eerste dalai lama die zowel spiritueel als politiek leider was van Tibet.

5. Kan de volgende dalai lama ook een vrouw zijn?

Veel Tibetanen zijn bang dat de Chinese overheid een poging zal doen om te bepalen wie de volgende dalai lama is, zodat ze meer politieke controle over hem kunnen uitoefenen. In april 2017 reisde de dalai lama naar een Tibetaans klooster in Tawang, een plek die hij beschouwt als een mogelijke locatie waar hij zal reïncarneren, maar waar China geen invloed heeft. China beschouwt deze regio in India als hun grondgebied en is daarover in dispuut met de Indiase regering.

Lama’s op leeftijd reizen volgens dit artikel in The New York Times wel vaker naar plekken waar ze verwachten of hopen te reïncarneren. Het tripje naar Tawang kan beschouwd worden als een manier om de Chinese overheid eraan te herinneren dat ze geen controle hebben over de volgende reïncarnatie.

In antwoord op een vraag van een journalist of de dalai lama ook zou kunnen reïncarneren als vrouw, luidde het antwoord: “Ja, dat zou kunnen.” Twee jaar eerder deed de dalai lama hierover al een uitspraak die tot grote consternatie leidde: “Als de volgende dalai lama een vrouw is, dan moet ze wel heel aantrekkelijk zijn.”

In april dit jaar nam de Amerikaanse Senaat een resolutie aan waarin “de 59e verjaardag van de Tibetaanse opstand in 1959 herdacht wordt als “De dag van Tibetaanse rechten”. Matthew Gindin van Tricycle noemde dit een krachtige uiting van steun aan de vrijheid van religie in Tibet, waarmee de Senaat het recht van de Tibetanen bevestigt om zelf de volgende incarnatie van de dalai lama te kiezen.

6. Wie zitten er achter de anti-dalai lama protesten en waartegen protesteren zij?

Dat niet iedereen de dalai lama hoog heeft zitten, bleek wel tijdens het vorige bezoek van de dalai lama in de Ahoy, in mei 2014. Naast de vrolijk wapperende Tibetaanse vlaggen, was er ook een groot spandoek te zien met de tekst “Dalai Lama, Stop Lying”, omhoog gehouden door een groep demonstranten. Andere teksten luidden: “False Dalai Lama”, “Hypocrisie!” en “Dalai Lama, give religious freedom”.

Deze mensen zijn geen vertegenwoordigers van de Chinese Communistische Partij, maar behoren tot de Shugden gemeenschap . Deze groep hangt een geest aan genaamd ‘Shugden’ die de geest zou zijn van een Tibetaanse priester uit de 17de eeuw. Door te protesteren uitten deze mensen hun ongenoegen over de manier waarop de Dalai Lama zich heeft uitgelaten over de Tibetaanse geest Dorje Shugden.

De Dalai Lama beschouwt Shugden als een wereldlijke geest, die door boeddhisten niet zouden moeten worden aangehangen. In 1996 bracht hij officieel een verbod uit op de verering van Shugden in Gelukpa kloosters. Volgens de Shugden gemeenschap maakt de dalai lama zich schuldig aan discriminatie en schendt hij het mensenrecht vrijheid van godsdienst. De Dalai Lama heeft echter herhaaldelijk duidelijk gemaakt dat hij hun rechten respecteert; de beoefenaars worden niet vervolgd en zijn vrij om hun eigen tempels en centra op te richten.

Op de website van Dalai Lama Nederland lees je meer over het standpunt van de dalai lama.

7. Komt er ooit een einde aan de dalai lama lijn?

In september 2014 zorgde een interview met de dalai lama in de Duitse krant Die Welt voor een flinke mediastorm.

“We hebben al bijna vijf eeuwen een dalai lama. De 14e dalai lama is op dit moment erg populair. Laten we dus vooral eindigen met een populaire dalai lama”, aldus de dalai lama in dit interview. De redactie van de krant vatte dat serieus op en publiceerde het interview met de subtitel: “De dalai lama wenst voor zichzelf geen opvolger.”

Andere grote kranten pikten het op en al snel zorgde het voor publieke verontwaardiging.
Wie echter de letterlijke weergave leest van wat de dalai lama heeft gezegd in dit interview komt tot een hele andere conclusie.

Zo zegt de dalai lama voorafgaand aan de uit haar context gehaalde uitspraak: “ik hou ervan om soms grappen te maken” en spreekt vervolgens afwisselend over zijn rol als politicus en als spiritueel leider. “Het instituut van De Dalai Lama was vooral belangrijk vanwege zijn politieke slagkracht”, zegt hij eerder in hetzelfde interview. “Politiek gezien zouden we aan het einde van het tijdperk moeten zijn waarin we een dalai lama hebben.” Op zichzelf is dat geen nieuws, want al in 2011 gaf Tenzin Gyatso zijn politieke macht uit handen.

Verschillende andere uitspraken van de dalai lama weerleggen de conclusie over het vermeende eind van de dalai lama. Zo zegt hij: “Ik hoop dat ik blijf terugkeren in deze wereld, zolang er levende wezens zijn die lijden.” Later citeert hij ook de eerste dalai lama: ‘Ik verlang niet naar een hemels hiernamaals. Ik wil herboren worden, daar waar ik mezelf nuttig kan maken’. “Dit is ook mijn wens”, aldus de dalai lama.

In een recent interview met de Volkskrant zei de dalai lama: “Religieuze instituties hechten te veel belang aan leiders en dat leidt tot blind geloof. Dus ik ben tegen het systeem van dalai lama’s, ik ben tegen mijn eigen instituut. Er zijn meer dan tienduizend monniken, een paar duizend nonnen en geleerden die het boeddhisme bestuderen, twintig, dertig jaar lang: die mensen zijn verantwoordelijk voor het behoud ervan. Als we met blind geloof de nadruk leggen op een individuele lama verdwijnt het boeddhisme. Die aanpak is gedateerd.”

Live webcast van de dalai lama vanuit Rotterdam

Heb je geen kaartje en wil je de lezingen van de dalai lama in Ahoy toch graag volgen? Volg dan via Bodhi de livestream, op zondag 16 september en op maandag 17 september.