Vicepremier Petra de Sutter: “Polarisatie komt voort uit onwetendheid”

Om stipt twee uur ’s middags verschijnt De Sutters gezicht op mijn beeldscherm. Ze komt net uit een andere Zoom-meeting en na ons gesprek gaat ze in één ruk door naar haar volgende online afspraak. Ondanks haar drukke schema oogt ze fris en ontspannen, omringd door de boekenkasten in haar werkkamer.

De politieke carrière van Petra de Sutter zit in de lift. Toen Bodhi haar sprak in 2016 was de Belgische politica – tevens gynaecoloog – Senaatslid en lid van de Raad van Europa. Begin 2019 kreeg ze een zetel in het Europees Parlement. Een post die ze moest verlaten toen ze op 1 oktober dit jaar aantrad als vicepremier en minister binnen de nieuwe federale regering van België.

“Het is inderdaad snel gegaan,” begint ze het gesprek. “En het gaat op hoge snelheid door. Ik heb nog geen dag rust gehad sinds 1 oktober. Dat houd ik vol door mijn meditatieve ingesteldheid: die helpt mij om in evenwicht te blijven. Het ministerschap vraagt steeds investering. In coronatijden uit het niks een kabinet opstarten en meteen functioneren: dat is best heftig. Meditatie behoedt mij om tegen de muur te lopen. En geeft mij zelfs energie om nog meer te gaan doen. In die zin is het wel een beetje een vicieuze cirkel.”

Welke plek heeft boeddhisme in je leven?
“Ik draag het altijd op de achtergrond met mij mee. Vier jaar geleden was ik er actiever mee bezig dan wat de tijd mij nu toelaat. Ik ging toen regelmatig naar het Tibetaans boeddhistische centrum Yeunten Ling in Huy. Daar maakte ik kennis met het boeddhisme en daar is de passie begonnen. Vooral Lama Karta – een charismatisch persoon die mij meenam in wat voor mij toen compleet nieuw was – en Frans Goetghebeur, jarenlang voorzitter van de Boeddhistische Unie van België, inspireerden mij.

Mediteren doe ik nog steeds regelmatig, ook al lukt het niet elke dag om er een half uur voor uit te trekken. Gelukkig kan ik ook perfect mediteren terwijl ik aan het wandelen ben, in de auto zit of ergens moet wachten. Het klinkt misschien gek, maar de mooiste momenten in mijn leven zijn de momenten waarop ik moet wachten.”

Hoe neem je de boeddhistische beoefening mee in je werk als politica?
“Het boeddhisme is een kompas dat me in het leven doet vooruitgaan. Aan de hand van boeddhistische leefregels, zoals het juiste spreken en het juiste handelen, kan ik mijzelf iedere keer opnieuw toetsen. Ook al denk ik dat veel van die leefregels universeel zijn en ook in andere tradities voorkomen.

Boeddhisme heeft mij geleerd mijn gedachten en emoties niet als drijfveren voor mijn handelen te zien. Dat geeft afstand en relativeringsvermogen, wat goed van pas komt in de politiek. Bovendien ervaar ik dat mijn empathie sterker is ontwikkeld. Dat komt natuurlijk ook door mijn jarenlange ervaring als arts: je kunnen inleven in de patiënt die voor je zit, is essentieel om een goede arts te zijn. Maar binnen het boeddhisme bestaan methoden om je empathisch vermogen te trainen. Bijvoorbeeld door te denken aan mensen die je graag ziet, en vervolgens ook aan mensen die je niet graag ziet, en hen positieve emoties toe te zenden (metta-meditatie, red.).

In de politiek moet je vaak onderhandelen en problemen oplossen. Meestal moet je dan ergens tot een compromis komen. Inlevingsvermogen is daarbij zeer waardevol: als je begrijpt waarom iemand een andere opinie heeft dan jij, brengt dat je dichter bij die persoon. Ik ben ervan overtuigd dat de kans dan toeneemt, dat je er samen uitkomt.”

Wil je vaker dit soort artikelen lezen? Schrijf je dan vrijblijvend in voor onze wekelijkse nieuwsbrief!

Werkt dat ook tijdens een debat of verkiezingscampagne waarbij het juist gaat om meningen sterk tegen elkaar af te zetten?
“Je zou misschien verwachten dat de Trumps en Erdogans van deze wereld je onder de voet lopen met deze houding. Maar dat valt reuze mee: de meeste mensen zijn redelijk. Uiteraard zijn veel mensen in de politiek wel op zoek naar macht. Maar mijn ervaring is: als je je oprecht inzet voor het algemeen belang en een constructieve, positieve wil hebt om de zaken vooruit te helpen, komt de macht vanzelf naar je toe.

Ik ben in 2014 in de politiek gestapt en tot nu toe is het een pad omhoog geweest. Blijkbaar werkt mijn aanpak dus. Natuurlijk moet je ook capaciteiten hebben, maar rust en betrouwbaarheid uitstralen is net zo belangrijk. Ik ga zelf altijd uit van het goede in de mens, ook al noemen ze me daarom een naïeve dromer. Negentien van de twintig keer wordt mijn vertrouwen niet beschaamd.”

Helpt die boeddhistische insteek – je inleven in de ander en uitgaan van vertrouwen – ook bij het tegengaan van bijvoorbeeld maatschappelijke polarisatie?
“Polarisatie komt, net als andere vormen van lijden, voort uit onwetendheid: het niet zien wat de ander met jou gemeen heeft. Het boeddhisme zegt daar veel over. Daarom is het zo belangrijk dat we op zoek gaan naar wat ons verbindt, naar wat we gemeenschappelijk hebben. Dat we proberen te begrijpen dat we allemaal mensen zijn, met angsten en hoop en verwachtingen en ontgoochelingen. Dan zouden discriminatie, conflicten en geweld veel minder voorkomen.

Kennis en opvoeding zijn volgens mij cruciaal om onwetendheid tegen te gaan. Leg aan mensen uit hoe het zit: dat we eigenlijk allemaal hetzelfde doel nastreven, namelijk gelukkig zijn. En dat jouw geluk het mijne niet hoeft uit te sluiten: misschien is er wel een oplossing waarmee we beiden gelukkig zijn.

Eén van de grootste risico’s van dit moment is dat juist kennis, informatie en wetenschap in diskrediet worden gebracht. We leven in tijden van alternative facts en fake news. Zelfs wetenschappers worden aangevallen door mensen die het niet met hen eens zijn. Complottheorieën zwepen de polarisatie alleen maar op. Dat mensen geen respect meer hebben voor de waarheid, de wetenschap en feiten, is relatief nieuw. Het maakt het heel moeilijk om onwetendheid weg te nemen en bijvoorbeeld aan te tonen dat polarisatie nergens voor nodig is.”

Kan je daar vanuit de politiek wat aan doen?
“De politiek moet zelf het goede voorbeeld geven door meer evidence based te werk te gaan. Dus: beleid baseren op wetenschappelijke studies en dat beleid na afloop ook evalueren. Dat doen we wereldwijd nog veel te weinig. Nederland en de Scandinavische landen zijn hier beter in. Ik ben zelf een wetenschapper, dus ik probeer dit in België er ook in te krijgen. Ik denk dat we meer mensen overtuigen als we duidelijk maken dat er een wetenschappelijke grond is voor een beslissing en dat het geen nattevingerwerk is, of een zuiver ideologische keuze. Al zal ook dan een groep blijven bestaan die we hiermee niet bereiken. Bij hen zit het veel dieper, zij hebben een wereldbeeld ontwikkeld dat helemaal tegen de feiten ingaat. Daar zouden we in de politiek meer oog voor moeten hebben, omdat dit de democratie zelf finaal bedreigt.”

Is er binnen de politiek ruimte voor spiritualiteit?
“Voor mij is het boeddhisme geen religie, maar een levenshouding of filosofie. Het brengt mij in contact met mezelf en daardoor ook met andere mensen en mijn omgeving. Ik ben ook een Groene politica en wat mij betreft sluit dit 100% bij elkaar aan. Als ik ergens in geloof dan is het dat de mens deel uitmaakt van een groter geheel: een ecosysteem waar wij beter voor zouden moeten zorgen, omdat we ervan afhankelijk zijn.

De klimaatverandering, maar ook de coronacrisis, wijzen ons op deze onderlinge verbondenheid met de natuur. Zorg dragen voor waar je afhankelijk van bent is voor mij vanzelfsprekend. De kernbegrippen binnen mijn beleid – ‘sociaal’ en ‘ecologisch’ – zie ik dan ook als twee zijden van dezelfde medaille: zorg voor elkaar en zorg voor je omgeving – en daarmee ook voor de volgende generaties.”

Je staat bekend om je zorg voor minderheidsgroepen, zo strijd je voor de rechten van vluchtelingen, mensen met een LHBTI-achtergrond en zet je je in voor gendergelijkheid.
“Ik heb altijd een groot rechtvaardigheidsgevoel gehad: alle mensen moeten gelijke kansen krijgen. Of het nu gaat over vluchtelingen, gendergelijkheid, LHBT-rechten, mensen met een beperking, andere huidskleur of religie: als zoiets aanleiding geeft tot discriminatie, wil ik er alles aan doen om dat tegen te gaan. Dat ik hier zo ongelofelijk gevoelig voor ben heeft waarschijnlijk ook met mijn opvoeding en met mijn eigen persoonlijke verhaal te maken.”

Als eerste transgender op de positie van vicepremier en minister fungeer je als rolmodel op het vlak van gendergelijkheid en LHBTI-rechten. Wat vind je daarvan?
“Mijn transitie dateert uit 2003. Het ligt dus al lang achter mij en ik ben er zelf eigenlijk helemaal niet meer mee bezig. Ik vind ook dat het geen issue zou moeten zijn. Net zoals je mensen niet moet reduceren tot de kleur van hun huid of seksuele oriëntatie, wil ik niet worden teruggebracht tot één aspect van mijn identiteit – namelijk dat ik ooit in een ander lichaam heb gezeten. Ik wil afgerekend worden op mijn woorden en daden.

Ik was dan ook erg tevreden dat geen enkele Belgische krant dit feit zelfs maar vernoemde toen ik minister werd. Natuurlijk ook omdat ze mij al langer kennen. Maar een paar dagen later stond het wel op de voorpagina van veel buitenlandse kranten, van Nepal tot Peru. In een tweet heb ik toen gereageerd dat ik hoop dat mijn benoeming elders in de wereld kan bijdragen tot een verbetering van de situatie van transgenderpersonen. In veel landen is de situatie voor hen nog altijd verschrikkelijk. Daarom wil ik die rol als rolmodel wel op me nemen. Om te laten zien: in België maakt zoiets niet uit, daar kan je gewoon minister worden. Dat is, denk ik, ook de enige goede reactie op opmerkingen hierover: So what?”

De tijd van ons interview zit er bijna op. Als ik vraag of De Sutter nog iets wil zeggen over haar nieuwe boek De goede kant op: kansen na corona – wat ze schreef met partijvoorzitster Meyrem Almaci – vat ze in rap tempo het hele boek samen. Dat gaat van stoppen met de kosten-efficiënte economie en het versterken van de publieke sector, tot telewerken, meer lokaal produceren en stoppen met onnodige vliegreizen.

Maar de belangrijkste les die we volgens haar van de coronacrisis leerden is dat gezondheid, sociale contacten en natuur essentieel zijn: “Politici moeten dus juist investeren in deze domeinen en ze niet afdoen als soft, onnodig en economisch verlieslatend. Nee! Ze vormen de essentie van wat mensen nodig hebben. Dat moeten we onthouden, ook als het later weer beter gaat.”

Titelbeeld: Jesse De Meulenaere

Meer lezen

Over haar strijd als transvrouw, arts en politica schreef Petra de Sutter het boek (Over)Leven