Waarom mindfulness toch zo moeilijk is

“Nog steeds schrijven mensen mindfulness met dubbel l. En dat is het juist niet, een mind full. Want het is alles behalve het hoofd ‘vol’ maken.” Het waren de woorden van een wetenschapper mindfulness met wie ik discussieerde over ‘Mind The Hype’, een wetenschappelijke publicatie van verschillende onderzoekers die waarschuwen voor de wildgroei van mindfulness. De stapel mindfulness boeken in mijn studiekamer keken mij aan. Is het magische mindfulness inderdaad gecomposteerd tot nietszeggende modder op een grote vuilnishoop?

Geen mindfulness zonder lijden

‘No mud no lotus’, denk ik gelijk. Een van de bekende uitspraken van zenboeddhist Thich Nhat Hanh, groot leraar van mindfulness en oprichter van kloostergemeenschappen over de hele wereld. Bijna tien jaar verdiep ik mij al in zijn boeddhistische geschriften en deze zomer ging ik op bezoek bij zijn klooster in Frankrijk. Omdat zijn kijk op het leven mij boeit. Net als honderdduizenden volgers wereldwijd. Namelijk dat we kunnen schitteren als een lotusbloem dankzij al het lijden dat eraan vooraf is gegaan. Ik haal opgelucht adem en probeer mindful te zijn: zonder alle bagger die ik dagelijks over me uitgestort krijg, zou ik niet zo gelukkig zijn. Al mag het soms wat minder zwaar.

Altijd gelukkig

Boeddha dacht er 2500 jaar geleden ook over na en zocht een weg uit het lijden. De Dalai Lama vertelt ons regelmatig zijn verhaal: we lijden omdat we ons hechten. Aan mensen, spullen, gevoelens, gedachten en gebeurtenissen wel te verstaan. Maar niets blijft en alles verandert, dus we moeten het laten gaan. En dat is mogelijk, door het trainen van onze geest. Door mindful te zijn. Ik doe ontzettend mijn best en probeer het stoffelijke niet te bezitten, maar nooit wil ik leven zonder mijn zoon. En toch zou ik me moeten onthechten, om het lijden voor te zijn. Maar dat is op zichzelf al meer lijden dan ik verdragen kan. Ik wil áltijd gelukkig zijn of zou ik dan juist ongelukkig zijn?
Word ik mindful door mindless te zijn?

De leer van boeddha

Mijn hoofd wordt voller. En ik geef de wetenschap gelijk: mind full is alles wat mindfulness niet is. Wat het wél is, daar staan de boeken vol mee. Sinds de introductie van mindfulness in het Westen in de jaren zeventig door de Amerikaanse moleculair bioloog John Kabat-Zinn zijn er talloze pogingen gedaan om het woord te duiden. Kabat-Zinn ging aan die discussie voorbij. Het ging hem vooral om de weg tot mindfulness: een training met de universele leer van boeddha als fundament die mensen leert omgaan met chronische pijn. Sindsdien mag iedereen er iets van vinden, inclusief de wetenschappers die publiceren over een dreigende hype.

Helder bewustzijn

Ik voel het meeste voor de uitleg van de Amerikaanse boeddhistische leraar Bhikkhu Bodhi. Voor wie mindfulness helder bewustzijn is. Of heb ik mezelf dat in verwarring wijs gemaakt? Want het valt vies tegen. Trainen voor een heldere geest. Mezelf dagelijks toespreken tot het actief richten van mijn aandacht op alles wat ik doe. Mindful mooi-weer-gepraat, terwijl ik liever discussieer over het bestaan. Of volledig toegewijd schoonmaken wetende dat die mooie boswandeling aan mij voorbij gaat. En toch verlang ik ernaar. Zoals tijdens mijn meditaties in het klooster of bij de monniken in Tibet. Zonder oordeel en één met mezelf.

Makkelijk mindful zijn

Als mindfulness zo waardevol is, mag het dan wat makkelijker zijn? Ik troost me met de wijsheid van psycholoog Mihaly Csikszentmihaly, dat het bereiken van de bergtop niet mogelijk is zonder het afzien dat eraan vooraf gaat. Toch neig ik naar een makkelijke ‘way out’: niet mindful zijn en mezelf overgeven aan een vertroebelde geest. Waarom dagenlang klimmen naar de top als de helikopter je er in een half uur naartoe brengt? Ik denk aan onze laatste vakantie in Italië. Toen mijn man en ik, samen met honderd toeristen, per boot het strand van Portofino bereikten. Als een uniforme hoop werden we ‘uitgespuugd’ om na het verplichte overvolle terras een uur later diezelfde boot terug te nemen. Klaar voor de volgende attractie. Het was inderdaad een ‘easy way out’, maar hoeveel anders was onze gevaarlijke solotocht over de heuvels van Ligurië waar we de ene afgrond na de andere trotseerden en we uren bezig waren om de zee weer te kunnen zien. Hoe smakelijk was toen de spaghetti vongole met de vino bianco in het verlaten restaurant.
Gelukkig was daar lijden.

Hart van mindfulness

Afzien om het lijden voorbij te zijn en trainen in aandacht om gelukkig te zijn. Mijn hongerige geest kijkt me twijfelend aan en motiveert me om mindful te leven vanuit het alledaagse niet-mindful zijn. Nu begrijp ik waarom ik ontzettend gelukkig was bij het Franse klooster destijds. Want na een moeizame afdaling via een modderige pad vond ik daar een adembenemende plek die al het lijden waarde gaf: de oogverblindende lotus vijver in het hart van mindfulness.

Didie is niet de eerste die weleens moeite heeft met meditatie en mindful zijn.