Gerjan Schoemaker: “Naar verlichting kan ik alleen maar gissen”

Zeg boeddhisme of de Boeddha en we denken al snel aan ‘verlichting’. Maar wat betekent het en hoe zien beoefenaars dit zelf? Jolanda Breur vraagt het Gerjan Schoemaker, meditatiedocent en oprichter van Meditatie Instituut Vihara, bij wie boeddhisme en ondernemerschap hand in hand gaan. Dit is deel 3 in een serie.

“Ze verklaarden me voor gek toen ik met mijn reclamebureau stopte na een meditatieretraite in Thailand. In die zeven jaar hadden we mooie dingen gemaakt. Maar ondernemen is ook stress en ik raakte overspannen. Eén sessie bij een psycholoog deed me beseffen dat de westerse psychologie op dat moment niet de weg was om daar mee om te gaan. Ik zocht geen ‘quick fix’ voor een probleem, maar een manier van leven die me structureel meer welzijn bracht. De ontspanning na een les tai chi zette me op het spoor van meditatie en filosofie.

Toen ik ruim tien jaar geleden in Zwolle zocht naar meditatielessen, maakte ik kennis met het theravada-boeddhisme.

Een jaar later ging ik met enige tegenzin voor het eerst naar een retraite in Nederland. Ik had een deadline voor de boeg en stond bol van de spanning. Het was een verschrikking. Ik had zowel fysieke als mentale klachten en was de eerste dagen ziek. Maar toen ik eruit kwam, voelde ik me een ander mens. Mijn zintuigen werkten beter en ik vroeg me af waar ik me druk over had gemaakt. Oplossingen voor problemen dienden zich als vanzelf aan.

Of dat verlichting was? Ik kan er alleen maar naar gissen. Verlicht ben je volgens mij als je je definitief niet meer identificeert met je lichaam en gedachten, wanneer je uit je eigen verhaal kunt stappen en vanuit overgave leeft. Ik weet niet of dat mogelijk is en voor mezelf acht ik die kans in ieder geval heel klein. Maar een deel van de dag lukt me dat wel. Alles gaat dan vanzelf en daarvan ben ik me bewust. Gedachten komen op en gaan, woorden rollen uit mijn mond. Tijdens het autorijden of afwassen zie ik mezelf alle handelingen verrichten. Ik kan echt genieten van alledaagse, basale activiteiten, zoals het moment dat mijn voet de grond raakt. Juist die simpele dingen doen me beseffen hoe wonderbaarlijk het menselijk lichaam en het universum zijn. Ik raak inderdaad in een flow, ga helemaal op in mijn activiteit. De ervaring waarbij er ook geen gedachten meer opkomen, heb ik alleen tijdens retraites. Net als extatische momenten. Maar dit zijn voor mij toch meer effecten van concentratiebeoefening die helpen om zo’n bewuste houding in alledaagse handelingen te cultiveren.

Boeddhisme en ondernemerschap

Dat klinkt misschien heel mooi, maar de weg er naartoe was best lastig. Toen ik stopte met mijn onderneming wist ik niet wat ik ging doen. Ik wilde geen mensen meer in dienst nemen en begon een onlinemarketingbureau als freelancer. Binnen enkele maanden stond dat op de rit. Al snel begonnen klanten aan me trekken en het voelde onnatuurlijk steeds nee te zeggen, om tegen te houden wat wil groeien. Dus nam ik toch medewerkers aan. In de loop der jaren ging het ondernemerschap me steeds beter af, maar die stress bleef. Ik wilde een anker in de storm zijn, wat niet altijd lukte. Ik mediteerde toen al tien jaar en dacht: als je nu nog geen bedrijf kunt runnen….

Toen realiseerde ik me weer dat meditatie helpt om een zekere innerlijke vrede te behouden, maar dat je niet altijd om de omstandigheden heen kunt. We waren in één jaar gegroeid van vijf naar twintig medewerkers, ik was goed in mijn werk en toch niet gelukkig. Waarom deed ik wat ik deed? Laten zien dat ik dit kon en de inkomsten die eruit voortkwamen, speelden een grote rol. Het werd tijd om dat streven te laten varen en ik verkocht mijn bedrijf. Ik was jaren daarvoor al aan een opleiding tot meditatieleraar begonnen, waar ik uiteindelijk ook hoofddocent werd. Daarmee ben ik onlangs gestopt om me volledig te richten op mijn Meditatie Instituut Vihara.

Mediteren doe ik dagelijks gemiddeld drie kwartier, afhankelijk van de periode en het tijdstip van de dag.

Ik merk daardoor dat het belangrijk is om de juiste voorwaarden ervoor te scheppen. ’s Ochtends lukt het me bijvoorbeeld beter dan ‘s avonds. Voor mij is dit een vorm van persoonlijke ontwikkeling die de kwaliteit van mijn leven verbetert. Waar ik voorheen bezig was om van a naar b te komen, geniet ik nu van het fietsen of autorijden zelf. Dat maakt geluk ook minder afhankelijk van voorwaarden of omstandigheden. Toen ik voor mijn laatste bedrijf het streven naar groei losliet, liep alles ook makkelijker en begon het juist te groeien. Dat verlangen en streven zit er nog altijd in. Maar ik ben waakzaam, want daarbij komt dus ook stress kijken.

Zo heb ik de droom om een retraitecentrum op te zetten. Ik weet precies hoe het er uit moet zien en onlangs kwam er een pand voorbij dat helemaal aan dat beeld voldeed. Het was perfect en de prijs was erg laag. De plannen om het snel draaiende te krijgen lagen al klaar. De consequentie was dat ik aan de lopende band retraites moest geven en het erg druk zou kunnen worden. De aankoop zou voortkomen uit verlangen, met een grote kans dat stress weer de kop zou opsteken. Terwijl ik inzie dat het beter is om een dergelijke stap pas over een aantal jaar te nemen, als mijn eigen centrum al wat beter draait. Zo kan ik ernaartoe groeien en kost het misschien minder moeite. Doe ik het vanuit een flow, in plaats vanuit streven. Ik heb het dus niet gedaan. Vroeger had ik gezegd: ik ga ervoor.”

In dezelfde serie:

Kim lokers: “Ik verlangde helemáál niet naar verlichting”
Olivier Stam: “Als dit verlichting is, geef mijn portie dan maar aan Fikkie”

Lees ook: Hoe vipassana meditatie de reclamewereld veranderde