“Die naam kreeg ik er gratis bij.” Boeddhisten over hun boeddhistische naam.

“Toen ik mijn boeddhistische naam kreeg was ik er in eerste instantie niet blij mee. Bij Vara moest ik aan de omroep denken en Mitra is een slijterij. Ik wilde een andere naam vragen, maar kwam uiteindelijk tot de conclusie dat deze naam een uitstekende uitdaging voor mij zou zijn.”

Aan woord is “Varamitra”, eerder in zijn leven ook wel bekend als Theo Alkemade. De naam Varamitra heeft hij te danken aan zijn besluit om officieel als boeddhist door het leven te gaan, een keuze die bij boeddhisten bekend staat als ‘toevlucht nemen’. Wanneer iemand toevlucht Toevlucht nemen wordt gezien als het meest concrete criterium van het boeddhist zijn. De Boeddha, de dharma (zijn leer) en de sangha )de spirituele gemeenschap) worden ook wel de drie Juwelen genoemd. neemt tot de Boeddha, de dharma en de sangha, ontvangt hij of zij een nieuwe naam. In Azië is iedereen daar wel aan gewend, maar hier in het Westen kan het tot onbegrip leiden. Wat betekent de nieuwe naam voor de spirituele beoefening? Hoe gaan boeddhisten in het dagelijks leven om met hun naamsverandering? Wanneer en waar ontstond deze traditie en wat is de functie van een nieuwe naam?

Boeddhistische naam als wedergeboorte

Het antwoord op die laatste vragen komt van Paul van der Velde, hoogleraar Aziatische Religies aan de Radboud Universiteit. “Het is moeilijk te zeggen sinds wanneer boeddhistische monniken een nieuwe naam krijgen”, vertelt van der Velde. “Ik vermoed dat het gebruik al wel vrij vroeg is ontstaan. In de Pali Thera-Theri Gatha geschriften is te zien dat familieleden van de Boeddha nog hun eigen naam hielden als zij monnik of non werden. Hindoes gaven hun sannyasi’s in de tijd van de Boeddha al wel nieuwe namen. Waarschijnlijk hebben de boeddhisten dit gebruik vrij snel overgenomen.”

De nieuwe naam is volgens van der Velde een onderdeel van de maatschappelijke dood en wedergeboorte: “Wanneer mensen in het oude India toetraden tot de sangha, namen ze afstand van hun kaste. Het kaalscheren van het hoofd was een teken van rouw. De gewaden van de monniken verwijzen naar lijkwades. Ze werden als het ware levende doden. De nieuwe naam benadrukte de nieuwe identiteit. De namen hebben allemaal een boeddhistische deugd als betekenis. Ze spreken de hoop uit: maak dit waar.”

Varamitra kreeg zijn naam in 1993 tijdens zijn ordinatie bij de Friends of the Western Buddhist Order Nu bekend onder de naam Triratna (FWBO). “Tijdens een uit de hand gelopen dertigers dip kwam ik in aanraking met het boeddhisme. Vooral de metta bhavana Ook wel bekend als liefdevolle vriendelijkheid meditatie. Met deze meditatievorm cultiveer je compassie voor jezelfd en anderen. was een grote trigger. Ik dacht intuïtief: dit heb ik nodig. Ik besloot het dan maar meteen goed aan te pakken en lid te worden van de FWBO. Van nature ben ik een anarchist en hou ik niet van ismes, maar ik zag de beoefening binnen deze gemeenschap als een persoonlijke uitdaging. Die naam kreeg ik er gratis bij.”

In eerste instantie vond Varamitra het wel lastig om de touwtjes uit handen te geven en te accepteren dat iemand anders een nieuwe naam voor hem zou uitkiezen. “Ik heb van tevoren aan mijn preceptor Boeddhistisch leraar gevraagd of hij er rekening mee wilde houden hoe de naam in het Nederlands klinkt. Het moet wel uit te spreken zijn en geen rare associaties oproepen.”

Het verleden loslaten

Jotika Hermsen wisselde gedurende haar 88 jarige leven verschillende keren van naam. Haar geboortenaam was Johanna Allebertha Maria Hermsen, Jo voor intimi. Op haar 21e werd ze non in het klooster van de Franciscanessen en kreeg ze de naam Marie-Louise. “Die nieuwe naam en het kloosterkleed waren een hulpmiddel om voor God en de mensen te leven.” Hoewel ze vol overtuiging het klooster in was gegaan, trad zij na 24 jaar uit. “De tijden veranderden en het denken veranderde,” vertelt ze. “In de jaren zestig werd God dood verklaard. Wat moet je daarmee als je getrouwd bent met God? Ik zocht naar verdieping.” Ze liet de naam Marie-Louise achter en noemde zich voortaan Joke. “Een naam loslaten en een nieuwe aannemen was voor mij niet makkelijk. Ik moest echt afstand doen, het verleden loslaten,” vertelt Jotika.

Een boeddhistische naam als geheugensteuntje

Jotika verhuisde naar Amsterdam om les te geven in welzijnswerk en feminisme. Het verlangen naar contemplatie bleef en zo belandde ze in 1986 bij een Vipassana meditatie op een zolderkamertje aan de Nes. Voor een groot Boeddhabeeld zat een monnik in oranje pij. Hij vroeg of ik eerder gemediteerd had. Toen ik antwoorde dat ik christen was zei hij: ‘You don’t need to become a buddhist in order to meditate’. Ik vond dat zo vrij en wijs dat ik daar ben blijven hangen.” In 1992 nam ze de leiding van het meditatiecentrum op de Amsterdamse zolder over en ontving weer een nieuwe naam: Jotika. De betekenis is ‘rijk in alles’.

“Mijn naam helpt me herinneren dat ik niet hoef te bedelen of vanuit een gemis praat. Ik heb niet veel nodig en voel me bij vlagen ontzettend rijk.” Naast de inhoudelijke boodschap hebben de spirituele namen ook een egaliserend effect. “Afkomst doet er niet meer toe,” zegt ze. “De namen zorgen voor gelijkvormigheid, je wordt lid van een club. De kunst blijft natuurlijk om jezelf te mogen zijn en tegelijkertijd het gemeenschappelijke tot zijn recht te laten komen.”

Groene Tara

Jolanda Acquoij kreeg in 2018 de naam Tarodaya toen zij geordineerd werd in de Triratna Boeddhistische Beweging. “Het was in eerste instantie niet mijn plan om ordelid te worden,” vertelt ze. “Ik ben in aanraking gekomen met het boeddhisme omdat ik op zoek was naar een prettigere manier om met mezelf om te gaan en om te leren mediteren. De dharma kwam daar later bij. Mijn beoefening werd door de jaren heen steeds serieuzer. Het was een organisch proces dat uiteindelijk tot ordinatie leidde.”

Vrij vertaald betekent Tarodaya: ‘zij die is als het ochtendlicht van Tara’. Het verwijst naar de groene Tara, een vrouwelijke boeddha uit de Vajrayana traditie. Met haar ene been zit zij in de lotushouding en met haar andere been stapt zij vol mededogen de wereld in. Een houding die goed aansluit op het dagelijks leven van Tarodaya, die in de thuiszorg werkt. “Ik ben blij en dankbaar dat mijn preceptor deze naam voor mij heeft uitgekozen,” zegt Tarodaya. “Ik was namelijk al een tijd met de groene Tara bezig. Zij laat zien hoe je vanuit wijsheid naar het lijden toe stapt. Als je dat niet vanuit wijsheid doet, vanuit een besef van vergankelijkheid, kan je jezelf verliezen in al het leed.”

Boeddhistische naam in het dagelijks leven

De nieuwe naam die iemand bij ordinatie ontvangt beschrijft een spirituele kwaliteit of een eigenschap. Varamitra betekent dierbare vriend. Het is als het ware een uitnodiging om deze kwaliteit verder te ontwikkelen. Varamitra besloot meteen dat hij zijn nieuwe naam ook in het dagelijks leven wilde gebruiken. “Elke keer dat iemand me aanspreekt herinnert me aan mijn leeropdracht. Tegelijkertijd zie ik het als een uitdaging om ook maatschappelijk kleur te bekennen. Nederlanders zijn niet zo tolerant als ze denken. Ik vind het wel leuk om mensen met mijn naam op het verkeerde been te zetten en zo die zogenaamde tolerantie te ontmaskeren.”

Jotika gebruikt haar naam bijna overal, maar haar familie is haar al die jaren gewoon Jo blijven noemen: “Ze trokken weleens hun wenkbrauwen op als ik weer met een andere naam aan kwam zetten. Ik heb een fijne familie. Ze hebben er verder nooit een punt van gemaakt en me gewoon mijn gang laten gaan.”

Boeddhistische naam op het werk

Tarodaya koos ervoor haar boeddhistische naam niet te gebruiken in haar werk. “Ik merk dat een boeddhistische naam bij sommige mensen in de weg kan zitten. Als je ergens binnenkomt en je zegt ‘Hallo, ik ben Tarodaya’ wordt er soms raar gekeken. Je moet dan veel uitleggen en daar heb niet altijd zin in. De zorgmomenten met mijn cliënten zijn vaak maar kort. Dan ben ik als Jolanda veel benaderbaarder.” Ook bij haar dementerende vader gebruikt Tarodaya haar nieuwe naam niet: “Hij onthoudt het toch niet.”

In boeddhistische kringen vindt Tarodaya het wel fijn om bij haar Sanskriet naam genoemd te worden, ook al heeft ze het gevoel dat ze als ordelid soms onrealistische verwachtingen wekt. “Vroeger had ik zelf ook de neiging om de ordeleden op een goudschaaltje te wegen,” geeft ze toe. “Gedragen ze zich wel zoals het hoort? Nu merk ik zelf ook dat er dingen op mij geprojecteerd worden. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld moeite met autoriteit. Anderen verwachten juist dat ik alles weet. Ik ben nog steeds een gewoon mens. Het enige verschil is dat mijn voor toevlucht gaan meer centraal staat in mijn leven dan bij de gemiddelde persoon.”

Tarodaya heeft er geen problemen mee dat ze in verschillende contexten verschillend wordt aangesproken. “Ik vind het wel prima zo. Of je me nou Jolanda noemt of Tarodaya, ik ben toch gewoon wie ik ben.”

Een boeddhistische naam in je paspoort

Varamitra ging nog een stapje verder in het gebruik van zijn boeddhistische naam. Hij probeerde deze als alias in zijn paspoort bij te schrijven. Dat was nog niet zo makkelijk: “Ik ging naar het gemeentehuis om mijn paspoort te verlengen en vroeg of mijn nieuwe naam erbij mocht. Daar was geen sprake van. Ik moest eerst aantonen dat ik die naam in het dagelijks leven ook echt gebruik, bijvoorbeeld door abonnementen of artikelen op mijn naam te laten zien. De ambtenaar was erg respectloos. Hij noemde het een fopnaam en zei dat iedereen op deze manier wel van alles kan verzinnen. Straks vraagt iemand nog of hij ‘de paus’ bij zijn naam mag zetten. Vijf jaar later heb ik het opnieuw geprobeerd, maar toen lukte het ook niet. Pas bij de derde keer trof ik een ambtenaar die er wel voor open stond. Ik had ondertussen een heel dossier opgebouwd met bewijzen waarop ik met naam en toenaam stond vermeld. Na 10 jaar was mijn nieuwe naam eindelijk officieel.”

Uitleggen van een boeddhistische naam

Een boeddhistische naam roept regelmatig vragen op en wekt soms verkeerde verwachtingen: “Ik was een keer op een basisschool uitgenodigd om een presentatie te geven over boeddhisme. De juf was in Thailand geweest en verwachtte een kale monnik met een pij, maar toen kwam er zo’n Haags schoffie binnen in een trui en een spijkerbroek. De kinderen maakte het niets uit, maar de juf was een beetje teleurgesteld.”

Ook in zijn werk als projectmanager levert de naam Varamitra soms koudwatervrees op: “Ik werkte een tijdje terug aan een project op Tiengemeten, midden in de bible belt. Sommige mensen durfden mij nauwelijks een hand te geven. Ze dachten dat ik “des duivels” was en zaten met zweet in hun nek met mij aan tafel. Toen we een tijdje gepraat hadden bleken we eigenlijk dezelfde normen en waarden te hebben, maar dan op een andere manier verpakt. Toch is het project uiteindelijk op niets uitgelopen. De cultuurshock was te groot.”

Varamitra beschouwt zijn boeddhistische naam als een artiestennaam. De naam is niet heilig, maar hij koestert hem wel. “Iedereen moet zelf bepalen of hij zijn of haar boeddhistische naam ook publiek wil gebruiken, maar voor mij persoonlijk is het heel waardevol. Ik doe nog steeds wat de naam voorstaat; ernaar streven een dierbare vriend te zijn.”

Bekijk ook de docu van de Boeddhistische Blik over Varamitra
Bekijk ook de docu van de Boeddhistische Omroep over Jotika Hermsen