Boeddhistische Culturen: Sri Lankaanse volle maanviering

Buiten is niemand te zien maar de voordeur van de oude, witte boerderij is open. Achter een glazen deur zit een groep wit geklede kinderen in een kring op de grond. Een meisje zwaait naar me. In een andere kamer mediteren Sri Lankaanse jongeren onder begeleiding van een blanke monnik in een pompoenkleurig gewaad. “May all the beings in this world be free from suffering, free from anger, free from jealousy”, zingt hij in het Engels. Ondanks het rumoer van ratelende pannen, spelende kinderen en een tafel die door het halletje wordt versleept, houden de jongeren hun ogen devoot gesloten.

Na mijn bezoek aan een Chinees en een Tibetaans klooster ben ik nu beland bij een volle maanviering in de traditie van het Sri Lankaanse Theravada-boeddhisme. Nou ja, volle maan: “net zoals christenen elke zondag naar de kerk gaan, komen boeddhisten één keer per maand een hele dag bij elkaar om zich in het geloof te verdiepen,” vertelt de monnik, die Bhante Khemeratana heet. “Traditioneel was dat met volle maan, maar om praktische redenen is dat hier elke vierde zondag van de maand.”

Bhante Khemeratana vraagt aan Sati, een jonge vrouw, om mij vandaag te begeleiden. Chatura voegt zich daar al snel bij en is de rest van de dag niet meer van mijn zijde weg te slaan. Hij is twintig en komt bijna wekelijks met zijn hele familie vanuit Friesland naar de tempel.

De Mahamevnawa orde ontstond eind jaren ’90 in Sri Lanka. Wereldwijd zijn er inmiddels zo’n zeventig kloosters, gerund door ongeveer negenhonderd monniken en honderd nonnen. De lessen van de Boeddha staan centraal en dan vooral de voorschriften voor goed gedrag. Sati: “Vanochtend ging het over hoe je omgaat met boosheid: het is niet goed je daardoor te laten meeslepen.” Chatura: “Daarnaast beginnen we al op jonge leeftijd met verschillende soorten meditatie: metta-, aandachts- of inzichtmeditatie. Je kan zelf kiezen welke vorm het beste bij je past.”

Goed gedrag

Zowel Sati als Chatura doen hun uiterste best me vriendelijk en gastvrij te ontvangen en al mijn vragen te beantwoorden. “Typerend voor de Mahamevnawa-orde is dat we onze eigen taal, Singalees, gebruiken in plaats van Pali”, weet Chatura. “Het is belangrijk dat mensen begrijpen waar het over gaat.”

Maar ook een ceremonie mag niet ontbreken. Sati neemt me mee naar de tempel. De kleinste kinderen dragen vazen met bloemen en gaan in optocht langs alle aanwezigen. Iedereen raakt de bloemen kort aan. Sati: “daarmee wordt het offer ook namens jou gebracht.” Dan volgt een dienblad met eten. De offerandes worden bij het grote goudkleurige boeddhabeeld voorin de tempel gezet. Hoofdmonnik Ananda Gosha leidt een korte recitatie in afwisselend Pali en Singalees. We vouwen onze handen voor de borst en buigen aan het eind languit voorover op de met tapijten bedekte vloer.

Dan sleept Sati me mee naar de naastgelegen ruimte waar een kruidig geurend buffet wordt voorbereid. De twee monniken die momenteel het klooster bewonen, zitten aan een aparte tafel en wassen hun reusachtige kommen met water en zeep. Aan ons de eer hen op te scheppen. Sati: “Je moet niet denken dat je het voedsel aan deze specifieke monniken offert, maar aan de oorspronkelijke sangha: de eerste leerlingen van de Boeddha. En aan allen die na hen de traditie hebben doorgegeven.”

Geen slangen eten

“Voedsel offeren is een gunst die veel zegeningen oplevert”, vertelt Chatura. “In Sri Lanka staan ze ervoor in de rij: vaak zijn er wachtlijsten.” Hier in Nederland heeft de gemeenschap een rooster opgesteld: elke dag komt iemand naar het klooster om de monniken eten te geven. Die mogen dat namelijk niet zelf bereiden. “Daarom zijn we ook niet strikt vegetarisch”, legt Bhante Khemaratana uit. “We zijn afhankelijk van wat we krijgen, dus we kunnen niet kieskeurig zijn.” Wel mag een dier niet speciaal voor hen gedood worden. En vlees van bepaalde dieren, zoals slang of olifant, is sowieso verboden.

Een andere regel is dat ze alleen voedsel mogen eten dat ze diezelfde dag krijgen. “Dat had de Boeddha slim bekeken”, vindt hij: “daardoor word je gedwongen elke dag contact te hebben met de lekengemeenschap. Tenzij je niet eet, natuurlijk.” Monniken en leken zijn wederzijds van elkaar afhankelijk. “In ruil voor voedsel ontvangen zij lessen en zegeningen.”

Monnik voor een dag

Na de monniken zijn wij zelf aan de beurt. Eten doen de meeste mensen met de hand. Ze draaien balletjes van rijst, gemend met kip, diverse groentegerechten en een topping van kokos-sambal. “Voor mij is het ook een beetje pittig”, puft Sati met tranende ogen. Twee vriendinnen van Sati schuiven aan. Ze zijn allemaal rond de dertig en komen vrijwel elke maand in de tempel. Welke rol speelt boeddhisme in hun dagelijks leven? Sati: “Ik heb thuis een aparte meditatiekamer, maar het komt er lang niet altijd van.”

Ook probeert ze zich aan alle voorschriften te houden: “maar dat is lastig als de mensen om je heen geen boeddhist zijn.” Ze is HR-medewerker en woont in Zoetermeer. “Als een collega begint te roddelen, kan ik toch moeilijk zeggen: ‘ik wil het niet horen’?” Haar vriendin Shenali: “Bij een borrel zeg ik gewoon dat ik niet van alcohol houd. Dat is makkelijker dan een hele discussie over boeddhisme aangaan.”

Dan springen de dames weer op. Ze moeten snel zijn voor het toetje, want ze hebben de gelofte afgelegd vandaag na 12 uur niet meer te eten. “Normaal houd je je als boeddhist aan vijf voorschriften”, legt Sati uit: “niet doden, niet stelen, geen seksueel wangedrag, niet liegen en geen verdovende middelen.” Op speciale dagen, zoals nu, kun je er als leek voor kiezen acht voorschriften aan te nemen. Naast vasten betekent dat: niet dansen, zingen of muziek maken, geen seksueel verkeer en geen luxe stoelen of bedden gebruiken. Chatura: “voor één dag leef je een beetje als een monnik. Je hebt minder afleiding en daardoor kalmeert je geest.”

Huiskamer boeddhisme

In Nederland wonen ongeveer vijfhonderd Singalese gezinnen, die overwegend boeddhist zijn. “De afgelopen twintig à dertig jaar is de gemeenschap gestaag gegroeid,” vertelt Tharanga, die halverwege de middag aankomt. “Eerst kwamen we in huiskamers bijeen. Daarna haalden we af en toe een monnik op uit Duitsland om hier bijeenkomsten te begeleiden.” Ze huurden dan de tempel van de Vietnamese gemeenschap die eerder op deze locatie huisde.

“De Vietnamezen hebben ons goed geholpen,” vindt Bhanta Khemaratana: “toen zij gingen verhuizen mochten onze monniken hier een tijdje gratis wonen. In 2015 hebben we het pand voor een schappelijke prijs kunnen kopen. De hypotheeklasten dragen de leden samen.” Tharanga: “we zijn heel blij met deze droomlocatie, het versterkt de gemeenschap. Het is ook een ontmoetingsruimte waar de oudere generatie Singalees met elkaar kan praten.”

De jongere generatie, die in Nederland opgroeit, spreekt die taal een stuk minder goed. Terwijl de ceremonie in de tempel ’s middags doorgaat, hebben zij daarom een aparte zondagsschool die wordt begeleid door één van de ouders. Vandaag is dat Amal, de vader van Chatura. Het gaat over het ‘cultiveren van innerlijke kwaliteiten’. Ook is er weer een metta meditatie. “Denken jullie echt dat alle levende wezens zomaar bevrijd zullen worden uit hun lijden?” vraagt Amal aan de kinderen. “Nee hè? Waarom wensen we dat dan? Omdat het ons helpt zelf een beter mens te worden.”

Verleiding

Halverwege de middag stromen er opeens veel nieuwe mensen binnen. Het is de bhakti-zangroep die vanmiddag in de tempel repeteert. “Wie wil er meedoen?,” vraagt Amal. Sati en haar vriendinnen weigeren. Ze hebben vanochtend immers de gelofte afgelegd niet te zingen. Veel meer mensen uit de ochtendgroep hebben geloften afgelegd, ook om te vasten. Toch verschijnt er een enorme berg koekjes en cake op tafel. Niemand lijkt er aanstoot aan te nemen en de sfeer verandert in die van een geanimeerde receptie.

Bij vertrek vind ik Sati tussen de berg met schoenen bij de deur. “Ik ga toch van acht naar vijf voorschriften vandaag,” zegt ze enigszins schuldbewust. Ze kan de verleiding niet weerstaan om naar de bhakti-zang te luisteren. “Ze zeggen dat het mag, want de liederen gaan over de lessen van de Boeddha en dat geldt niet als afleiding. Maar ik luister eerlijk gezegd liever naar de muziek dan naar de betekenis van de woorden.”

De Pali Metta Bhavana Meditatie, met Engelse subtitels: