Boeddhistische culturen: Vesak op z’n Thais

De imposante Sint-Victorkerk – waar de viering van Vesak plaatsvindt – torent hoog boven het Gelderse Afferden uit. Onmiskenbaar een kerk, zou je denken. Totdat je naar binnen stapt en ziet dat de kerkbanken in het middenschip zijn verruild voor blauwe meditatiematjes. Op het altaar voorin pronkt een gouden boeddhabeeld. En op de zijmuren overlappen drie grote schilderijen met scenes uit het leven van de Boeddha de gebeeldhouwde kruisweg van Jezus.

In het wit geklede boeddhisten vieren hier vandaag dubbel feest. Precies twee jaar geleden kocht de Thais-boeddhistische Stichting Dhammakaya Nederland deze kerk en doopte haar om tot tempel Stichting Dhammakaya Nederland is verbonden met de van oorsprong Thaise Dhammakaya traditie, gesticht door leraar Luang Pu Wat Paknam (1884-1959). Dhammakaya betekent ‘middenweg’. De traditie maakt deel uit van het Theravada boeddhisme, wat de belangrijkste religieuze stroming is in het overwegend boeddhistische Thailand. In 2010 ontstond Dhammakaya Benelux, met een eerste tempel in België. Vanaf 2012 kunnen daar ook monniken worden gewijd. Naast de tempel in Afferden zijn er nog drie andere Thaise tempels in Nederland, maar die zijn niet aan Dhammakaya gelieerd. Daarnaast is het Vesak In veel Aziatische landen is Vesak een nationale feestdag, waarop boeddhisten de geboorte, verlichting en het overlijden van de historische Boeddha herdenken. Volgens de traditie vonden deze gebeurtenissen allemaal plaats op de volle maan van de maand Vesakha. : één van de belangrijkste boeddhistische feestdagen van het jaar.

Geboorte, verlichting en overlijden

Al bij de ingang komt de feeststemming me tegemoet. Jeroen heet me welkom. Hij is getrouwd met een Thaise vrouw en raakte zodoende in het boeddhisme verzeild. “Vesak is een blije dag”, vertelt hij. “We vieren tegelijk de geboorte, de verlichting en het overlijden van de Boeddha. De verlichte staat van de Boeddha gaat ook na de dood door. Zijn overlijden is dus niet iets verdrietigs, maar juist iets moois.”

Een rondleiding van Jeroen brengt me naar de aangebouwde, voormalige pastorie. Die doet nu dienst als meditatieruimte, keuken, eetkamer voor de monniken en slaapzalen. Overal krioelt het van de mensen. Er lopen bhv’ers en verkeersregelaars rond en zelfs een tv-ploeg van de regionale omroep. Iedereen loopt op pantoffels, want net als in de meeste boeddhistische tempels moeten de schoenen hier uit.

De drukte is volgens Jeroen goed te verklaren: “Alleen al in Nederland wonen zo’n 20.000 Thai. De bezoekers van vandaag komen uit de hele Benelux en ook uit Duitsland.” Zo is de Thais-Nederlandse Boom, sinds haar 8e in Nederland, samen met haar zoon afgereisd uit Kaatsheuvel: “De Thaise tempel in Waalwijk is voor ons het dichtste bij, maar daar vind ik het te druk.”

In deze tempel komt ze nog maar pas: “Jarenlang heb ik nauwelijks iets aan boeddhisme gedaan, behalve als ik in Thailand was. Twee weken geleden was ik hier voor het eerst om een donatie te geven. Daarna ben ik een keer komen helpen. Het voelt hier goed en licht. Bovendien vind ik het belangrijk iets van het boeddhisme aan mijn zoon mee te geven.”

Ceremonie van de giften

De ceremonie zou om twee uur beginnen. In de tempel wachten Boom en ik geduldig af. Rond half drie ontstaat er onrust bij de ingang. We gaan kijken wat er aan de hand is en krijgen een in plastic verpakte oranje sjaal in onze handen gedrukt. “Graag achterin de rij aansluiten”, luidt het bijgaande verzoek. Blijkbaar zijn de programmaonderdelen verwisseld en doen we eerst de ‘ceremonie van de giften’.

In een plechtige processie schrijden we de tempel in. Eén voor één leggen we onze offers – gouden schalen en pakken met oranje doeken in verschillende maten – op het altaar voor in de ruimte. Daarna maken we een buiging voor de negen monniken, die in oranje gewaden vanaf een verhoginkje toekijken. “Drie van hen wonen hier, de andere zes komen uit zustertempels in België en Duitsland,” vertelt Norbert, die als vrijwilliger onder andere de pers te woord staat.

De ceremonie van de giften is een manier waarop de leken De term ‘leek’ verwijst naar alle niet tot monnik of non gewijde beoefenaars van het boeddhisme. Monniken en nonnen zijn voor hun bestaan afhankelijk van de giften van de lekengemeenschap. In ruil daarvoor bieden zij religieuze diensten aan. hun respect betonen aan de monniken. De relatie tussen monniken en leken vormt een belangrijk onderdeel binnen het Thais boeddhisme. Jeroen: “In Thailand zijn de monniken met het dagelijks leven verweven. Ze komen bijvoorbeeld langs bij een verjaardag of zegenen je nieuwe auto in. Eigenlijk net zoals katholieke priesters vroeger deden. Het is een wisselwerking: in ruil voor offers krijgen de leken zegeningen, wat bijvoorbeeld weer effect heeft op je reïncarnatie in een volgend leven.”

Uitbundige corsages

Als iedereen weer zit, reciteren we de soetra over de eerste preek van de Boeddha. Zo lees ik in de Engelstalige inleiding die ik krijg aangereikt. Van de geleide meditatie en de lezing door de abt daarna begrijp ik niets, want deze zijn beide in het Thai. De organisatie doet wel haar best de ceremonie voor iedereen verstaanbaar te maken. Een vrouw geeft toelichting in het Engels, we krijgen sheets en tekstboekjes aangereikt en voor wie mazzel heeft is er een audio set, waarmee je naar de simultaan vertaalde lezing kunt luisteren. De sfeer is ongedwongen: ook tijdens de ceremonie blijven mensen rondlopen, foto’s maken en op hun telefoon scrollen.

Dan is het weer tijd voor offerandes: dit keer doneren de leken geld aan de monniken. “Vrijgevigheid is een belangrijke waarde voor Thaise boeddhisten,” vertelt Boom: “Wie een donatie geeft, krijgt een kleurige corsage opgespeld. Hoe meer je doneert, hoe uitbundiger je corsage.” Ook bij dit deel van het ritueel mogen de grootste gevers als eerste naar voren komen. Ze bieden hun met goud en bloemen versierde schalen aan de monniken aan.

Processie op sokken

Na de offerandes hijsen enkele boeddhisten het gouden boeddhabeeld op een draagbaar. De rest van de gemeenschap volgt hen in optocht naar buiten toe. Op sokken – want oeps, mijn schoenen staan bij de verkeerde ingang – loop ik samen met de andere bezoekers om de kerk heen. De boeddha krijgt een ereplaats op een lotustroon onder een boom. En vormt daarmee het middelpunt van een symmetrisch web van kaarsen en olielampjes. Bij elk lichtje staat een stoel. Ondertussen trekken donkere wolken zich boven ons samen: op het moment dat de abt symbolisch het eerste licht ontsteekt, barst een flinke regenbui los.

Iedereen vlucht naar binnen of naar de partytent die verderop in de tuin staat. “De lichtprocessie is afgelast,” wordt omgeroepen. Koekjes en cake komen tevoorschijn. Na een tijdje blijkt dat de ceremonie toch binnen door zal gaan. De kaarsen en olielampen zijn inmiddels in de kerk opgesteld en het boeddhabeeld staat nu midden in het gangpad. Traditioneel lopen Thaise boeddhisten met lichtjes rondom een stoepa (heiligenschrijn), hier lopen we rondjes door de kerk, rondom het boeddhabeeld.

Religies versmelten

Dit keer ontsteken alle monniken en nonnen samen het eerste licht en van daaruit alle andere kaarsen. Voor deze Vesakviering zijn namelijk ook kloosterlingen van andere boeddhistische tempels in Nederland uitgenodigd. Er zijn enkele Birmese monniken en een afvaardiging uit het Chinese Longquanklooster in Utrecht. Ook Michael Ritman, de voorzitter van de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) is aanwezig en geeft een lezing.

Norbert: “We vinden het belangrijk om verbinding te zoeken. Vorig jaar hebben we ook samen Vesak gevierd. We vroegen elke tempel om twintig minuten van de ceremonie in te vullen. Helaas werkte dat niet goed, dus dit jaar baseren we ons gewoon op de Thaise traditie.”

Een interessante mix van mensen en rituelen is het zeker. Zo is ook Gerard van Hoof aanwezig, voormalig pastor in deze kerk. Wat vindt hij ervan dat hier nu boeddhistische ceremonies plaatsvinden? Van Hoof: “Ik ben blij dat het gebouw een religieuze bestemming heeft gekregen. Ik heb altijd al gedacht dat alle religies ooit samen zullen versmelten. Laat het maar in Afferden beginnen.”

Meer informatie

Bekijk ook de video die Misha Beliën over de Dhammakaya tempel maakte.
Lees het Artikel in De Gelderlander over de Vesakviering

Meer in de serie Boeddhistische Culturen:

Deel 1: Chinees-boeddhistische Longquan tempel te Utrecht
Deel 2: Tibetaans boeddhistische tempel te Hantum
Deel 3: Sri-Lankaans klooster Mahamevna in Nederhorst den Berg
Deel 4: Zenriver tempel in Uithuizen