Boeddhistische geestelijke verzorging na 15 jaar ook doorgedrongen tot Defensie

Vijftien jaar geleden begonnen de eerste officiële boeddhistische geestelijke verzorgers hun werk in de Nederlandse gevangenissen. Deze mijlpaal werd op 2 juni gevierd tijdens een feestelijke bijeenkomst op Landgoed Beukbergen, de thuisbasis van het vormingswerk van de Diensten Geestelijke Verzorging van Defensie. Sinds 1 mei 2023 is boeddhistische geestelijke verzorging (BGV) namelijk ook officieel erkend door het Ministerie van Defensie. BGV’ers ondersteunen nu dus ook militairen. Uit deze erkenning blijkt wel dat het boeddhisme tegenwoordig volwaardig deel uitmaakt van het Nederlandse religieuze landschap.

Levensvragen vanuit de dharma beantwoord

Boeddhistische geestelijke verzorgers helpen mensen in geestelijke nood. Dit doen zij door in gesprek te gaan, maar ook door samen te mediteren of rituelen uit te voeren. “Je spreekt met mensen over vragen waar eigenlijk geen oplossingen voor zijn,” zegt Alie Rozendal. Zij is hoofd Boeddhistische Geestelijke Verzorging bij het Ministerie van Defensie en werkte lange tijd zelf als geestelijk verzorger in de gevangenis. “Dat doen wij vanuit een boeddhistische achtergrond. Soms is die achtergrond maar heel laagdrempelig aanwezig en valt het woord ‘boeddha’ helemaal niet tijdens een gesprek, maar bij Defensie organiseren we bijvoorbeeld ook retraites en een cursus ‘inleiding in het boeddhisme’.”

Haar collega Monique Rietveld is hoofd Boeddhistische Geestelijke Verzorging bij een ander ministerie, namelijk dat van Justitie en Veiligheid. Ook zij was eerder zelf geestelijk verzorger. Ze vult aan: “Veel mensen die wij verzorgen hebben geen stevige beoefening in het boeddhisme, maar onze geestelijke verzorgers zijn zelf wel heel stevig geworteld in één of meerdere tradities. Ze zijn boeddhist, maar helpen iedereen. Daarbij hebben we helemaal niet het doel om nog meer mensen tot het boeddhisme te bekeren, maar we willen wel delen in dat wat de dharma ons brengt.”

De eerste boeddhistische geestelijke verzorgers in de gevangenis

In Nederland heeft de regering een zorgplicht voor gedetineerden en militairen. Iedereen heeft namelijk het recht om zijn of haar levensbeschouwelijke traditie te beleven. Als mensen zelf niet naar een kerk, moskee, of meditatiegroep kunnen, moet de overheid ervoor zorgen dat een dominee, imam of boeddhist naar de mensen toe komt. Met dat doel is de Dienst Geestelijke Verzorging opgericht.

De boeddhisten zijn relatief nieuw bij deze dienst. Monique Rietveld vertelt hoe dat is gegaan: “Zo’n 20 jaar geleden vroeg een gedetineerde om boeddhistische geestelijke verzorging. Bij Justitie waren al een aantal denominaties vertegenwoordigd, maar boeddhisme nog niet. Dat is toen heel kleinschalig ingezet, eerst met vrijwilligers en gaandeweg met een aantal freelancers. Op een gegeven moment kwam er eerst een voorlopige en daarna de definitieve erkenning van de boeddhistische denominatie bij Justitie. Nu zijn er 8 parttimers in dienst bij de Dienst Geestelijke Verzorging.”

De overheid stelt eisen aan geestelijk verzorgers wat betreft opleiding, maar verlangt ook dat ze aangesloten zijn bij een zendende instantie. De zendende instantie vertegenwoordigt de geestelijk verzorgers en waarborgt hun kwaliteit. De boeddhistische zendende instantie (BZI) is opgetuigd door de Boeddhistische Unie Nederland (BUN). Jos Nusse is interim voorzitter van de BZI: “Boeddhistische geestelijke verzorging is bottom up begonnen vanuit de vraag van een gedetineerde. Toen kwam er een geestelijk verzorger en hadden we ineens die organisatie nodig. Ons bestaan heeft dus een bureaucratische aanleiding, maar de BZI biedt inmiddels duidelijk meerwaarde voor de uitwisseling en ondersteuning van geestelijk verzorgers en voor de kennisontwikkeling binnen het vak.”

Boeddhisten in het leger: kan dat?

Sinds mei van dit jaar is er dus ook officiële erkenning van boeddhistische geestelijke verzorging bij Defensie. Daar werken nu twee fulltimers, waaronder Alie Rozendal. Onder BGV’ers is wel gesproken over de vraag of het boeddhisme, waarin geweldloosheid een belangrijke rol speelt, wel iets te zoeken heeft bij een geweldsorganisatie als Defensie?

Voor Alie is het antwoord zonneklaar: “Wij zijn als geestelijk verzorgers ‘non-combattant’, dus we vechten niet. We mogen niet eens in de buurt van een wapen komen. Ik ben ooit begonnen als verpleegkundige en ik vroeg mensen die ik verzorgde toen ook nooit naar hun achtergrond. In de gevangenis wist ik zeker dat ik met mensen werkte die hele foute dingen hadden gedaan. Nu werk ik met militairen waarvan ik in sommige gevallen weet dat ze in opdracht van onze overheid een leven hebben genomen. Ik vind dat we heel veel te zoeken hebben bij Defensie, juist om militairen te helpen hiermee om te gaan. We organiseren bijvoorbeeld conferenties over het achtvoudige pad. Als we het dan hebben over niet schaden en niet doden levert dat hele interessante discussies op. Wat betekent dit? Wat is het belang van intentie? Waarom doe je dit werk? Iemand zei eens; iedereen die bij Defensie gaat werken omdat het gelegitimeerde gewelduitoefening is, zou daar niet mogen werken.”

Boeddhistische geestelijke verzorging over 15 jaar

Boeddhistische geestelijke verzorgers hebben de afgelopen 15 jaar veel bereikt. Boeddhisten zijn niet meer weg te denken bij Justitie en Defensie. Daarnaast werken ze ook vaak als algemeen geestelijke verzorgers in andere werkvelden, zoals de zorg. Waar staan ze over nog eens 15 jaar?

Alie Rozendal: “Over 15 jaar werk ik zelf niet meer, maar ik hoop dat we dan een groter team bij Defensie hebben. Ook hoop ik dat de taakstelling verruimd is en dat BGV’ers dan ook meegaan op uitzending en ook het vuile werk doen, om het zo maar eens te zeggen. Nu blijven we nog thuis, terwijl andere denominaties wel meegaan. Dat voelt toch verkeerd.”

Monique Rietveld: “Ik wens de geestelijk verzorgers toe dat ze iets meer uren krijgen, zodat ze minder druk ervaren om alle vragen te kunnen beantwoorden. Verder zou ik willen dat we ook iets kunnen betekenen voor het traject na gevangenschap. Mensen komen op een zeker moment vrij en dan staan ze met een blauwe vuilniszak in hun hand aan de rand van een industrieterrein met de grote vraag; wat nu? Bij die overstap naar het gewone mensenleven is geestelijke bijstand ook ontzettend nodig. Er bestaan al wel christelijke Exodus-huizen waar je een tijdje kunt wonen als je uit de gevangenis komt. Het is een droom van mij om ook zoiets op boeddhistische grondslag ergens in het land neer te zetten. Verder zie ik dat we in Nederland steeds ouder worden. Dat is mooi, want dat is een teken van welvaart, maar het betekent ook dat ouderen steeds meer zorg nodig hebben, bijvoorbeeld rondom het levenseinde. Die doelgroep zou ik ook de mooie dingen van de dharma willen meegeven.”

Jos Nusse: “Groei is niet het doel, maar wel een voorwaarde om onze doelen te bereiken. Er zijn zoveel plekken waar BGV het lijden zou kunnen verlichten; zorg, politie, brandweer. Het is niet realistisch om te denken dat we over een paar jaar alle terreinen kunnen bedienen. En we gaan nu zelf nog niet actief het hoofd van de politie benaderen, maar ik hoop dat de BGV zich vanzelf uitwaaiert via andere wegen. Er lopen bijvoorbeeld behoorlijk wat boeddhisten in de gezondheidszorg rond. Die werken daar als algemeen geestelijk verzorger, dus niet met het stempeltje ‘boeddhistisch’ van de zendende instantie. Op dit moment zijn zij niet bij ons in beeld. Het zou mooi zijn als we deze mensen ook kunnen betrekken bij de BZI.”

Lees ook:

• Word boeddhistisch geestelijk verzorger
• Dit doet een boeddhistisch geestelijk verzorger
• Verlichting achter de tralies: de Boeddha in de Bajes.

Omslagafbeelding: Het militaire uniform van de boeddhistische geestelijke verzorgers is herkenbaar aan een eigen embleem in de vorm van het Dharmachakra-wiel. Dit staat voor de door Boeddha ontwikkelde weg naar verlichting via het achtvoudige pad. Het hart van het wiel toont 3 met elkaar verbonden vormen. Die verbeelden Boeddha (leraar), Dharma (de leer) en de Sangha (gemeenschap van leerlingen). Bron: Ministerie van Defensie.

Alle portretfoto’s zijn gemaakt door Sofia Opfer.